با وجود ظرفیت‌های فراوانی که در زمینه گردشگری مذهبی در ایران وجود دارد، هنوز تناسبی بین استعدادهای ما در این بخش با میزان گردشگران مذهبی و زیارتی وجود ندارد. شما این فاصله را چطور بررسی می‌کنید؟
گردشگری مذهبی در ایران سازمانی ندارد. با اینکه مملکت ما پتانسیل‌های قوی و بسیار خوبی در این بخش دارد اما ایراد بزرگ این است که مسئولین ذی‌ربط این موضوع از این پتاسیل آگاهی کامل ندارند. نتیجه‌‌اش این می‌شود که توریست‌های مذهبی که ما از آمریکا می‌آوریم، خودشان پکیج‌شان را می‌دهند. یعنی چیزی که به آژانس گردشگری زیارتی می‌دهند برای آن آژانس تازگی دارد و پکیجی ناآشنا است.
منظورتان اطلاعاتی است که باید در اختیار توریست‌ها قرار بگیرد، وجود ندارد یا ناقص است؟
بله، این خیلی مهم است. کوچک‌ترین امام‌زاده‌ها و بقعه‌های ما هم اطلاعاتی چندوجهی دارند؛ یک وجه از آن تاریخی است، یک وجهش به قدمت باستانی برمی‌گردد و یک وجه آن هم مربوط به قدمت مذهبی است. ما از اینها غافلیم. اولین کاری که مسئولین مملکت ما باید در بخش گردشگری مذهبی انجام بدهند، تبیین ویژگی‌های این مراکز است. البته اداره اوقاف آمده کتابی منتشر کرده اما گرایش آن، گرایش توریسم و توریسم مذهبی نیست. چون هر آنچه را که برای گردشگری مذهبی تدوین می‌کنیم باید دو وجهه داشته باشد؛ یک وجهه برای مردم خودمان و یک وجهه برای فرهنگی که خارج از کشور ماست.
یعنی برای غیرشیعیان و غیرمسلمانان حتی.
بله. ضمن اینکه ما در خود فرقه شیعیان، فرقه اسماعیلیه داریم، فرقه زیدیه داریم و ... مسؤولین ما از این پتانسیل‌ها آگاهی ندارند. اول باید دوره بگذاریم و آموزش بدهیم و بگوییم که اصلاً گردشگری مذهبی چیست؟ شما حساب کنید ما دست‌کم 250 تا 300 میلیون شیعه در دنیا داریم. این آماری است که به ما داده‌اند. نمی‌گویم ۱۰ درصد، سالی دو تا سه درصدشان بخواهند امام رضا (ع)، حضرت معصومه (ع) و شاهچراغ و غیره را زیارت کنند، حساب کنید ببینید چه رقمی را در بر می‌گیرد.
حدود شش میلیون نفر.
شش میلیون نفر توریست مذهبی خارج از کشور می‌تواند وارد ایران شود. خب این آمار، اصلا آمار کمی نیست. شما در ازای هر نفر از آنها هزار دلار فقط حساب کنید، نه بیشتر. اینها هواپیما می‌خواهد، هتل می‌خواهند، مهمانسرا می‌خواهد، خرید می‌کنند و ... همه اینها را اگر هزار دلار در نظر بگیریم که حتماً بیشتر است، چقدر می‌شود؟
هزار دلار در ازای شش میلیون نفر، می‌شود شش میلیارد دلار.
خُب، ما از این مسئله غافلیم. سؤال این است که آیا برای رسیدن به چنین درآمدی در کشور، شایسته نیست که 30 میلیون دلار هزینه کنیم؟ ما برای تبلیغ گردشگری مذهبی هیچ کاری برای داخل و خارج از کشور انجام نداده‌ایم. هنوز برای بسیاری از ما در داخل کشور، گردشگری مذهبی شناخته‌شده نیست. در حالی که بیشترین توریست به خاطر گردشگری مذهبی وارد کشور ما می‌شوند. تا به حال چقدر لیدر گردشگری مذهبی تربیت کرده‌ایم؟ لیدرهای موجود ما گردشگر را به حرم امام رضا (ع) برده اما خودشان داخل نمی‌روند. لیدر ما چقدر آموش دیده که توریست را به داخل حرم ببرد و مسائل را به زبان آن توریست به او توضیح دهد؟ ما پتانسیل‌هایی داریم که می‌توانیم از حوزه علمیه در این بخش استفاده کنیم. در حال حاضر یکسری از طلبه‌ها دارند دوره و آموزش می‌بینند که کار خوبی است اما تشکل و سازمان خاصی که هدایت کل موضوع را به عهده بگیرد و به آن سر و سامان بدهد، در کار نیست. واقعا ما چقدر مسلمان داریم که هنوز ایران را باور ندارند؟ گردشگری مذهبی می‌تواند این سؤتفاهم‌ها را از بین ببرد.
یعنی این ظرفیت‌ها هنوز آن‌طور که شایسته است، بر خیلی‌ها آشکار نشده؟
متأسفانه نه. به گردشگری مذهبی به عنوان یک پایگاه محکم و قابل توجه نگاه نشده است. ما در این زمینه بیشتر هیأتی رفتار کردیم تا سازمانی. چقدر شیعه در آذربایجان داریم که اصلاً چیزی از شیعه نمی‌دانند؟ وقتی افکار شیعه در این شرایط حساس برای مردم دنیا تعریف شود، فرق بین ما و داعش و اسلام وهابی را عمیقاً متوجه خواهند شد.
معتقدید تقاضای کافی برای گردشگری مذهبی در توریست‌های خارجی وجود دارد؟
البته که وجود دارد. من در توریست‌های خارج از کشور جهت گردشگری مذهبی عطشی را دیده‌ام که محل رفع این عطش ایران است اما ما غافل بوده و در را بسته‌ایم و نمی‌گذاریم که تشنگی این توریست‌ها از بین برود. همه باید همت کنیم و طبق برنامه کار کنیم. در ایران، امام‌زاده‌های زیادی وجود دارد. امامزاده‌هایی که شاید من و شما اسم‌شان را هم نشنیده‌‌ایم. باید این بخش‌ها را فعال کنیم. اولین قدم آگاهی مسئولین و پتاسیل‌های گردشگری مذهبی در ایران است که متأسفانه قوی نیست. گردشگری مذهبی عراق با آن همه ناامنی، چه درآمدی برای کشور دارد یا مثلاً عربستان؟ ما با آن همه پتانسیل و امکانات که عراق یک‌دهم آن را هم ندارد، واقعا توانسته‌ایم این حرکت را بکنیم؟ خیر. شما به معاونت گردشگری کشور مراجعه کنید و ببینید آیا بخشی به نام گردشگری مذهبی دارد؟ حتی یک اتاق هم به این بخش اختصاص داده نشده؟ سازمان حج و زیارت هم که کارش فقط صدور زائر به خارج از کشور است. ما به ساز و کاری نیاز داریم که به واسطه آن، گردشگر مذهبی را به داخل کشور بیاوریم و این با توجه به ظرفیت‌ها و توانمندی‌های ما در این بخش، امری قابل تحقق است.
46
