در حالی که سخنان شب گذشته ترامپ بر علیه توافق هسته و ایران، همچنان در صدر اخبار قرار دارد، تحلیل ها درمورد آن ادامه دارد. در این رابطه مسائلی از جمله آینده برجام، چگونگی رفتار اروپا در صورت خروج آمریکا از این توافق هسته ای و امکان اصلاح برجام مطرح است. برای توضیح بهتر چالش پیش آمده مهدی مطهرنیا، استاد دانشگاه و کارشناس مسائل بین المللی در گفت و گو با جماران به تحلیل سخنان رئیس جمهور آمریکا پرداخت.
مطهرنیا در ابتدا با اشاره به اینکه ایالات متحده آمریکا در آستانه ساخت و پرداخت نظم آینده جهانی بر اساس سناریوی مطلوب ولی نه مرحج خود است، گفت: سناریوی مرجح ایالات متحده آمریکا در شکل دادن به نظم آینده جهانی، سناریوی تک قطبی بودن قدرت ایالات متحده آمریکا بود که علیرغم اینکه از دهه 1990 میلادی و در زمان بوش اول زمینه سازی شده بود، در زمان بوش دوم کلید خورد تا بتواند هژمونی خود را بر دنیا مسلط کند. اما با توجه به چالش های پیش رو، آمریکایی ها از تصویر مرجح آینده به تصویر مطلوب، یعنی هژمونی مرکب نقل مکان کرده اند.
وی ادامه داد: روی کار آمدن باراک اوباما در ایالات متحد از سال 2008 تا سال 2016 به واقع دوران بوش اول را با ادبیاتی دیگر و با تکیه بر قدرت هوشمندتر آمریکایی، تحکیم بخشید. به عبارتی دیگر اوباما توانست به گونه ای موسس هژمونی مرکب و ادامه دهنده رهبری آمریکا در جهان با ادبیاتی متکی بر قدرت هوشمند آمریکایی باشد. اکنون ترامپ آمده است که با ادبیاتی مکمل، ولی در عین حال دارای تعارضات ظاهری، زمینه های تحکیم این رهبری هژمونیک و مرکب ایالات متحده آمریکا را فراهم سازد.
این استاد دانشگاه افزود: برای این اقدام، آمریکایی ها باید در قرن بیست و یکم، آسیای خاوری را فتح کنند و مقدمه و آستانه ورود به آسیای شرقی، تسلط بر آسیای میانی یا نو هارتلند است. به عبارت دیگر تسلط بر فلات ایران به همراه خلیج فارس و تنگه عدن سیاست آنهاست.
وی با اشاره به چالشی بودن نقش ایران در منطقه برای آمریکا گفت: رونالد ریگان در دهه 1980 تلاش داشت به فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی کمک کند، اکنون نیز دونالد ترامپ به عنوان نسخه بدلی وی در راس قدرت قرار گرفته است تا این ساختار قدرت، بتواند ایران را کنترل و چالش موجود، یعنی ایران را از میان بردارد. فلذا آنچه که هم اکنون به عنوان نا همخوانی در ایالات متحده آمریکا می بینیم، بیش از آنچه که یک نا هم خوانی باشد، ارکستر سمفونیکی است که به ظاهر فالش می نوازد تا بتواند به موقع نظم معنا دار خود را پیدا کند. به عنوان دیگر نظم در بی نظمی را دنبال میکنند و این پارادایم حاکم بر رفتار آمریکایی ها در این دوره است که متکی بر نظریه آشوب و دیدگاه های لورنزی است که متعقد بود اثر پر پروانه در برزیل موجب طوفان در تگزاس میشود.
وی ادامه داد: لذا بر اساس این پارادایم، دکترین آمریکایی ها نقش بازیگر دیوانه ای است که ترامپ به ظاهر آن را خوب بازی میکند. اما به واسطه اینکه دارای تجربه سیاسی نیست، در این زمینه دست انداز هایی بسیاری را رو به روی ادبیات آشوب ایجاد میکند؛ من جمله عدم توجه او به کاربرد واژه خلیج عربی در سخنرانی اش.
مطهرنیا افزود: در کنار اینها سیاست کلان آمریکایی ها بر اساس همین دکترین و پارادایم به هر تدبیر چیزی است که نام «نظریه ابهام» و قرار دادن رقبا بر وضعیت آشفته مطرح میشود. از درون این سیاست ابهام و آشفتگی دکترینی با سه پایه حرکت میکند. پایه نخست آن تحریک، پایه دوم جاخالی دادن و پایه سوم آن پرتاب کردن یا ضربه زدن به رقیب است.
وی با تاکید بر اینکه ایالات متحده به سادگی نمی تواند از برجام خارج شود، گفت: برجام یک سند بین المللی است. اما آمریکا سعی میکند تفسیری بسیار محدود را از برجام ایجاد و در میان مدت این تفسیر را بر دیگر کنشگران و بازیگران نظام بین الملل هم تحمیل کند. لذا از این جهت باید بر این نکته تاکید داشته باشیم که ایالات متحده آمریکا اساسا در پی تحریک نیرو های نو محافظ کار موجود در ایران است و تلاش میکند از شکاف موجود در میان اینها در جهت فشار و تحریک بر دولت روحانی برای خروج از برجام استفاده کند.
مطهرنیا ادامه داد: در این چارچوب، ایالات متحده آمریکا در وضعیت کنونی برجام را با تفسیر مضیق و بسته شده به کنگره میسپارد، تا کنگره بتواند به بهانه بررسی برجام و گریز از خروج از برجام به عنوان یک تصمیم ملی در ایالات متحده آمریکا، تشدید تحریم های منطبق با سه پرونده دیگر یعنی سه قلو های حمایت از تروریسم، پرونده موشکی و پرونده حقوق بشر ایران را بتواند فعالانه تر به پیش ببرد. وجود سناتور های جمهوری خواهی که همواره از براندازی حکومت ایران صحبت میکردند چه در کنگره و چه در سنا فرصتی است که این امر بتواند بهتر صورت گیرد.
وی در پاسخ به اینکه آیا ترامپ با سپردن پرونده به کنگره میخواهد بار نقض را از شانه خود بردارد، گفت: ترامپ در عین حالی که پرونده را به کنگره سپرده است، بر این نکته تاکید داشته است که اگر کنگره با استحکام وارد نشود، خود او دوباره وارد عمل خواهد شد و این در واقع یک شگرد معنا دار است. او نمی خواهد از بر هم زدن برجام شانه خالی کند. او می خواهد برجام را از طریق اراده ملی در ایالات متحده آمریکا و بر اساس اشتباهی که در تهران صورت میپذیرد، تشییع جنازه کند. فلذا این تحریک ها را به وجود می آورد، جاخالی میدهد تا بتواند در برنامه بعدی ضربه انتقام خود را نسبت به تهران یا برجام اعمال کند.
مطهرنیا همچنین در پایان در خصوص موضع گیری احتمالی اتحادیه اروپا نسبت به اقدامات آمریکا گفت: اروپا تلاش میکند از برگ ایران بر ای امتیاز گرفتن از ایالات متحده آمریکا استفاده کند. یعنی همان کار ی که روسیه و چین بارها کرده اند. فلذا اکنون نوبت اروپایی هاست که با نزدیک شدن به ایران در یک بازه زمانی معین هم امتیازات تجاری خود را از ایران کسب کنند و هم تخم مرغ های خود را در سبدی بگذارند تا در یک تصمیم گیری به موقع بتوانند از ایالات متحده آمریکا امتیاز بگیرند.
وی ادامه داد: اروپا هم اکنون با تمام قدرت سعی میکند در کنار ایران قرار بگیرد، همانگونه که موگرینی، نخست وزیر انگلیس و صدر اعظم آلمان این امر را انجام دادند. اما از جهت دیگر تلاش خواهند کرد که در ضمن گرفتن امتیاز های ارتباطی با ایران، امتیاز های سیاسی و بین المللی خود را از ایالات متحده در موقع مناسب، بگیرند. آنچه که برای اروپاییان و همه کنشگران نظام بین الملل مطرح است، منافع آنهاست. اروپاییان نه دوست دائمی دارند و نه دشمن دائمی، حتی منافع نیز بنا به موقعیت های مختلف هر از چند گاه باز تعریف میشوند.
