محسن هاشمی رئیس شورای شهر تهران، نقش مرحوم آیت الله هاشمی رفسنجانی را در شکل‌گیری و به ثمر رساندن مجمع تشخیص مصلحت نظام و تحولاتی که در دوره مدیریت ایشان صورت گرفته را تبیین کرد.
مشروح گفت و گوی نشریه حریم امام با محسن هاشمی را در ادامه می خوانید:
سابقۀ فعالیت و نقش آیت الله هاشمی رفسنجانی در امر قانونگذاری و ساختار سیاسی جمهوری اسلامی را برای ما تبیین کنید.
همان طور که می دانید آیت الله هاشمی رفسنجانی از ابتدای جمهوری اسلامی در امر تقنین و قانونگذاری فعال بودند. قبل از پیروزی انقلاب با دستور امام خمینی(س) به عضویت شورای انقلاب اسلامی درآمدند که یک کار تقنینی بود؛ چون در آن موقع هنوز مجلسی تشکیل نشده بود. بعد از اینکه به مجلس شورای اسلامی ورود کردند، مسئلۀ قانونگذاری را پیش بردند. به هر حال برای کشورهایی که ساختار سیاسی دارند و به تازگی انقلاب کردند، مسئلۀ قانونگذاری بسیار مهم است و لذا آیت الله هاشمی از همان ابتدا نقش اساسی در ساختار نظام جمهوری اسلامی از بُعد تقنینی داشتند. پس از آن هم اختلافاتی میان شورای نگهبان و مجلس شورای اسلامی مطرح شد که ایشان به مرحوم امام پیشنهاد دادند که مثلاً اگر دو سوم نمایندگان به طرح و قانونی رأی بدهند، شورای نگهبان نتواند مخالفت کند؛ اما این پیشنهاد نتوانست اجرایی بشود. تا اینکه مجمع تشخیص مصلحت نظام شکل گرفت. ایشان عضو مجمع تشخیص بودند و وقتی هم رئیس جمهور بودند، با توجه به اینکه آیت الله خامنه ای رهبر شدند، ریاست مجمع تشخیص از همان موقع بر عهدۀ ایشان بود؛ بنابراین آیت الله هاشمی از ابتدای جمهوری اسلامی ایران عضو شورای انقلاب، رئیس مجلس شورای اسلامی، رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام و مدتی هم رئیس مجلس خبرگان رهبری بودند. در واقع بخش عمده ای از عمر خودشان را صرف مسائل گوناگون قانونگذاری و ایجاد ساختار و قوانین برای نظام جمهوری اسلامی ایران کردند و در این راه اثرگذاری بسیاری داشتند. اگر چه اکنون قوانین تصویب شده در جمهوری اسلامی فراوان است و شاید کمتر به آنها عمل می شود. یکی از دلایل آن این است که نظام جمهوری اسلامی تا قبل از چهل سال پیش وجود نداشت و لازم بود پس از انقلاب یکسری قوانینی طرح و تصویب بشوند. دوم اینکه معمولاً ما قانونگذاری می کنیم، اما در مرحلۀ اجرا ضعیف هستیم. مثل احکام دینی، به هر حال احکام دینی هم خود تقنین دینی است و خداوند این احکام را به طرق مختلفی برای ما وضع کرده است؛ اما ما در مقام عمل گاهی سستی می کنیم. بهطور کلی ایشان نقش اساسی در ساختار نظام جمهوری اسلامی ایران داشتند و سعی شان بر این بود که قوانین درست و محکم اجرا بشود که متأسفانه در این جهت ضعف داریم و ان شاء الله بتوانیم ضعف ها را برطرف کنیم.
مجمع تشخیص مصلحت نظام از ابتدای شکل گیری و بعد با ریاست آیت الله هاشمی رفسنجانی چه تحولاتی را پشت سر گذاشت؟
در دوره های مختلف، مجمع تشخیص مصلحت نظام نقش های متفاوتی بر عهده داشت. در ابتدا که شکل گرفت، فقط برای بررسی اختلافات مجلس و شورای نگهبان بود و در همین حد هم عمل می کرد. رفته رفته، مخصوصاً در دوران زعامت آیت الله خامنه ای اختیارات بیشتری به مجمع تشخیص مصلحت نظام داده شد و حتی مسئلۀ نظارت هم به آن اضافه شد. هر چند چندان به آن عمل نشد. برای مثال در دورۀ ریاست جمهوری سید محمد خاتمی، به دلیل اینکه اصلاح طلبان بر سر کار آمدند، مسئلۀ نظارت مجمع چندان فعال نشد و احساس کردند اگر فعال بشود، مانع از پیشبرد ایشان می شود. از طرف دیگر در زمان ریاست جمهوری احمدی نژاد هم جناح همسو با ایشان چندان نمی خواستند که طرح نظارت مجمع فعال بشود؛ یعنی هر بار به دلایلی این طرح فعال نشد. البته شنیدم که قرار بوده در دورۀ ریاست جمهوری دکتر روحانی این طرح نظارت در مجمع فعال بشود که هنوز به صورت جدی پیگیری نشده است. با این حال در حد قانونگذاری به مجمع تشخیص مصلحت نظام اختیاراتی داده شده است. بعضی از قوانین هست که گفته می شود مصوبات مجمع تشخیص مصلحت نظام اند. برای مثال قانون باغ شناخته شدن املاک که بر عهدۀ شورای شهر گذاشته شد، از مصوبات مجمع تشخیص مصلحت نظام است. مشورت با رهبری هم از مواردی بود که به مجمع اضافه شد که همین امر هم بسیار مهم بود؛ البته اینکه تا چه اندازه این مورد عملی شد یا نشد، اطلاع دقیقی ندارم؛ اما به هر حال جزو موارد جدی بود. تصویب سیاست های اصلی نظام هم جزو فعالیت های مجمع قرار گرفت که البته عملی هم شد. سیاست های اصلی بررسی و برای رهبری فرستاده می شد تا بعد از تصویب ایشان، مصوبات ابلاغ می شدند. از طرفی فرهیختگان کشور که در شرایط قرار می گرفتند که لازم بود در این گونه فضاها از آنان استفاده بشود، عضو مجمع تشخص مصلحت نظام می شوند و فضای جدیدی برایشان ایجاد می شد تا به نظام خدمت کنند.
در دوران ریاست آیت الله هاشمی رفسنجانی در مجمع تشخیص مصلحت نظام، ایشان چقدر از ظرفیت فرهیختگان استفاده می کرد؟
مجمع از دوره های گذشته اعضای محدودتری در خود مجمع و در دبیرخانه داشت؛ اما در دوره های بعد با حضور آقای محسن رضایی، دبیر مجمع، یک مرتبه تعداد اعضا زیاد شد. مجمع کمسیون های مختلفی دارد و فرهیختگان مختلفی در آن حضور دارند و از همۀ آنها استفاده می شود؛ در دورۀ ریاست آیت الله هاشمی رفسنجانی استفادۀ خوبی از همه برای مشورت می شد. مخصوصاً برای نوشتن سیاست های اصلی نظام این کار شکل می گرفت.
