مسجد تاریخانه دامغان از نخستین مساجد ایران و جزو بناهای اوایل دوره اسلامی، به عنوان مظهری از زیبایی و شکوه معماری، در تاریخ می‌درخشد، ثبت جهانی این بنا از اهداف بلندمدت اداره میراث فرهنگی و فعالان این حوزه است تا به معرفی و ماندگاری بیشتر آن کمک کند.
مسجد «تاریخانه» درجنوب شرقی دامغان در استان سمنان، یکی از نخستین مساجد ایران و از قدیمی ترین بناهای پس از اسلام است که قدمت آن را بین سال ۱۳۰ تا ۱۷۰ هجری قمری بیان کردند.
به گزارش جماران به نقل از ایرنا، عده‌ای بر این باورند که این مسجد در زمان گذشته آتشکده بوده است و پس از تسلط اعراب، آن را ناریخانه خواندند و سپس به تاریخانه معروف شد.
مناره ای دایره شکل در این مسجد قرار دارد که دارای کتیبه ای به خط کوفی مشتمل بر آیات قرآنی است که به نام بانی آن، بختیار، فرزند محمد در تاریخ ۴۲۰ هجری نامگذاری شده است.
ارتفاع کنونی این مناره، ۲۶ متر است و ۸۶ پله دارد. محیط آن در پایین ۱۳ متر است که کم کم از آن کاسته می شود و در بالا به ۶٫۸ متر می رسد.
ساختمان مسجد دربردارنده یک صحن یا حیاط مرکزی است که پیرامون آن را رواق‌های سرپوشیده در برگرفته است.
در این مسجد ستون‌هایی مدور قرار دارد که با آجرهایی به طول ۳۵ و به عرض ۳۴ سانتی‌متر ساخته شده و به نام «چهل ستون» معروف است. تعداد ستون‌ها ۲۶ عدد می‌باشد که این ستون‌ها ۱.۵ متر قطر دارند و از نظر ویژگی‌های معماری همانند ستون‌های کاخ‌های ساسانی هستند، ۱۸ ستون از این تعداد در یک طرف و پنج ستون در سمت دیگر و سه ستون در مقابل قرار گرفته‌است.
در سالهای اخیر این مسجد در چند مرحله مرمت و بازسازی شد که این اقدامات از جمله موارد زیرساختی در راستای ثبت این مسجد در سازمان جهانی یونسکو بوده است.
این مسجد از یادگاران دوره ایلخانی، در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ با شماره ثبت ۸۰ به‌عنوان یکی ازآثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است. کمیته تخصصی شورای فرهنگ عمومی شهرستان دامغان، روز ۱۵ دی را به عنوان روز مسجد تاریخانه نامگذاری کرده است.
مسجد تاریخانه هویت و نشان شهر دامغان است
رییس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی دامغان گفت: بنای تاریخی و مذهبی مسجد تاریخانه، هویت و نشان شهر دامغان است که باید به عنوان گنجینه ای باارزش برای نسل های آینده حفظ و حراست شود.
مهدی قاسمی بیان کرد: این شهرستان دارای پتانسیل بالایی در صنعت گردشگری است که باید تلاش کنیم تا با مرمت و معرفی هر چه بهتر آثار تاریخی، این صنعت را در دامغان تقویت کنیم.
وی با بیان اینکه، این مسجد به تنهایی می‌تواند عاملی برای رونق صنعت گردشگری شهرستان دامغان شود، افزود: امسال، این بنای تاریخی اعتبار مرمتی نداشته است و تنها بودجه اندکی در راستای مرمت اضطراری در مسجد تاریخانه هزینه شده است.
قاسمی اضافه کرد: بدون شک، حفظ میراث های هر شهر توسط اداره میراث فرهنگی به تنهایی امکان پذیر نیست چرا که این آثار متعلق به همه مردم است و حضور مردم در کنار میراث فرهنگی، می‌تواند سبب حفظ بهتر این میراث‌های کهن شود.
وی افزود: اقدامات لازم برای ثبت جهانی این بنا شامل آزادسازی حریم، مرمت، ساماندهی و انجام زیرساخت های لازم است که با توجه به وضعیت اعتبارات، در حال حاضر آزادسازی حریم تاریخانه، امکان‌پذیر نیست.
قاسمی ادامه داد: این بنای تاریخی از بناهای بی نظیر ایرانی است که هیچ معماری غیر ایرانی در آن به کار نرفته است.
رییس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی دامغان تصریح کرد: باتوجه به همزمانی روز تاریخانه با دهه فاطمیه، سالگرد سردار شهید حاج قاسم سلیمانی و همچنین شیوع ویروس کرونا، در صورت مساعد شدن شرایط بیماری، گرامیداشت تاریخانه در تاریخ دیگری برگزار می‌شود.
تاریخانه دامغان نیازمند طرح تحول گردشگری است
رییس پژوهشکده ابنیه و بافت‌های تاریخی نیز در این خصوص به ایرنا، گفت: تاریخانه، یکی از بناهای تاریخی و کهن با معماری بی‌نظیر است که باید حفظ و نگهداری شود.
علیرضا انیسی ادامه داد: مسجد تاریخانه دامغان در محدوده و مجاورت خود از چند بنای تاریخی دیگر برخوردار است که این محدوده بی نظیر، می‌تواند به یک محدوده گردشگری برای بازدید و استفاده عموم تبدیل شود.
وی اضافه کرد: در سالهای گذشته، طرح پژوهشی مرتبط با تاریخانه در خصوص حفاظت و مرمت معماری این بنای تاریخی ارائه کردم که در صورت تحقق این طرح، می‌توان از تاریخانه به عنوان یک مجموعه بی بدیل و قطب گردشگری مهم استان سمنان نام برد.
انیسی خاطرنشان کرد: در بخش مرمت بنای مسجد طرح پژوهشی اجرا شده است اما در محدوده این مجموعه تاریخی، عملیاتی نشده است.
وی افزود: بدون شک برای اجرای کامل این طرح پژوهشی، در کنار اعتبارات، حمایت و تلاش‌های میراث فرهنگی، تمامی نهادهای شهری مرتبط نیز باید تلاش کنند.
محوطه سازی تاریخانه، راه حل جذب بیشتر گردشگر
عضو هیات علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری در ادامه افزود: ایجاد یک محور پیاده‌راه در محدوده مسجد تاریخانه، می‌تواند علاوه بر برجسته کردن زیبایی های مجموعه، گردشگر را بیشتر جذب کند و بر زیبایی های منطقه بیافزاید.
انیسی اظهار داشت: در محدوده مسجد تاریخانه، تعدادی مغازه با کاربری‌های مختلف وجود دارد که باید به نوع مرتبط با فضا و مجموعه تغییر کند، تا در کنار ایجاد محور پیاده بتوانیم با ایجاد بازارچه صنایع دستی نیز زیبایی های مجموعه را برای گردشگر نمایش دهیم.
وی به مجموعه های تاریخی اطراف مسجد تاریخانه اشاره کرد و گفت: مرمت مقبره حاج شکرالله، محوطه‌سازی مجموعه تاریخی پیر علمدار، و مرمت یک خانه تاریخی در مجاورت مسجد تاریخانه (خانه تسنیم) از اقدامات خوب در محدوده این بنای تاریخی است.
زمینه حضور گردشگر در منطقه فراهم شود
انیسی خاطرنشان کرد: مهم‌ترین اقدام برای معرفی بهتر مسجد تاریخانه و هر اثر تاریخی، گردشگری و فرهنگی دیگر، در این است که بتوانیم زمینه ورود و حضور گردشگر را فراهم کنیم.
انیسی ادامه داد: معرفی مجموعه گردشگری تنها به تهیه فیلم و عکس نیست بلکه باید آماده‌سازی‌های لازم انجام و بستری فراهم شود تا گردشگران به این مکان گرایش پیدا کنند.
رییس پژوهشکده ابنیه و بافت‌های تاریخی، تصریح کرد: مجموعه آثار شهرستان دامغان علی‌رغم تاریخ بسیار کهن و مجموعه های بی نظیر، به لحاظ گردشگری از وضعیت خوبی برخوردار نیست و باید زیرساخت‌های ارتباط با عناصر اصلی گردشگری در این زمینه فراهم شود که راه آن تقویت جاذبه‌های گردشگری است.
نامگذاری خیابان تاریخانه زمینه اجتماعی لازم دارد
رئیس شورای اسلامی شهر دامغان گفت: دی ماه سال ۱۳۹۷،بحث نامگذاری خیابان تاریخانه در شورای اسلامی شهر دامغان مطرح و به تصویب کمیته نامگذاری رسید.
رضا زارع زاده اظهار داشت: این نام گذاری به پیشنهاد سازمان های مردم نهاد، تعدادی از اهالی منطقه و مردم شهر دامغان به منظور گرامیداشت جایگاه تاریخی مسجد تاریخانه مطرح شد.
وی افزود: طبق این مصوبه، خیابان اصلی منتهی به مسجد تاریخانه به نام این مسجد تاریخی نام گذاری شد و نام قبلی این خیابان یعنی شهید مطهری بنا به احترام به این شهید والامقام، بر خیابان طوس دامغان، به عنوان یکی از خیابان های اصلی این شهر، نهاده شد.
زارع زاده بیان کرد: متاسفانه پس از تصویب این نامگذاری، استاندار، فرماندار و نماینده وقت مطالبی را مبنی بر نارضایتی خانواده والامقام شهید مرتضی مطهری مطرح کردند و در داخل شهر نیز، تعدادی از کسبه منطقه با نوشتن طوماری از تغییر نام خیابان از شهید مطهری به تاریخانه اعلام نارضایتی کردند.
وی اضافه کرد: در راستای این اقدامات و اعلام نارضایتی ها، این نامگذاری انجام نگرفت اما مصوبه این تغییر نام همچنان به قوت خود باقی است.
زارع زاده ادامه داد: مسجد تاریخانه، گنج با ارزش این شهر است که باید به آن پرداخت و از طرفی، علاقه ما نیز به شهید مطهری بسیار زیاد است و علاقه مندیم تا ضمن حفظ حرمت این شهید والامقام و تغییر یکی از خیابان های اصلی شهر به نام شهید مطهری، به این مکان تاریخی نیز توجه کنیم.
رییس شورای اسلامی شهر دامغان گفت: با توجه به اعلام رضایت اکثریت مردم شهر دامغان، در تلاش هستیم به منظور بهبود شرایط، جلسه ای با امضاکنندگان طومار برگزار و پس از اعلام رضایت کسبه ناراضی، این تغییر نام را پیگیری کنیم.
