برگزاری مجالس سوگواری در سرتاسر ماه محرم خصوصاً دهه اول محرم ۵۷، با مقررات منع رفت و آمد و حکومت نظامی هرگز سازگار نبود. از شب اول محرم شعارهای الله اکبر در ساعات شب که حکومت نظامی اعلام می‌شد فضای ایران را در برگرفته بود تا اینکه...
جی پلاس: مرحوم صادق طباطبایی در خاطرات خود از روزهای منتهی به انقلاب اسلامی و تظاهرات روزهای عاشورا و تاسوعا و ساخته شدن شعار "برادر ارتش چرا برادرکشی" اینگونه نقل کرده است:
ماه محرم نزدیک می شد. شاه و اطرافیانش از شور و احساسات ملت ایران در این ماه آگاهی داشتند. تصمیم دولت ازهاری به مقابله با مردم از لابلای اظهارات سردمداران رژیم و روزنامه های آن روز مشهود است.
بالاخره شب اول ماه محرم پیام امام به ملت ایران صادر شد. در بخشی از پیام امام آمده است:
"بار دیگر دست جنایتکار شاه از آستین خیانتکار دولت یاغی نظامی بیرون آمد، و ملت ایران را در آستانه ماه محّرم، ماه مقابله اسلام و حق و عدالت با جنود شیطان و طاغوت، به خاک و خون کشید. بار دیگر سفاکان خونخوار و دزدان غارتگر و چپاولچیان بی‌وطن به فرزندان قرآن و اسلام و نوباوگان وطنخواه ملت شریف ایران، حمله وحشیانه آغاز نموده و نهال‌های ثمر بخش انسانیت را با مسلسل و توپ و تانک درو کردند.
... این ملت، شیعه بزرگترین مرد تاریخ است که با تنی چند، نهضت عظیم عاشورا را بر پا نمود، سلسله اموی را برای ابد در گورستان تاریخ دفن نمود، و به خواست خدای تعالی، ملت عزیز و پیرو بحق امام ـ علیه‌السلام ـ با خون خود، سلسله ابلیسی پهلوی را در قبرستان تاریخ دفن می نماید، و پرچم اسلام را در پهنه کشور و بلکه کشورها به اهتزاز در می‌آورد. کشتار دسته جمعی بزرگ دارندگان شهدای راه حق، ننگی است بر پیشانی شاه خائن و هواداران داخلی و خارجی او، و افتخاری است برای ملت بزرگ ایران که با مشت گره کرده خویش، در مقابل اسلحه های مدرن ایستاده و پایه‌های قصر ظلم و ستم را متزلزل نموده است.
... در این موقع حساس که سرنوشت ملت ما باید تعیین شود، هر کس در هر مقامی که هست، اگر سستی کند و از پشتیبانی نهضت شانه خالی کند، مطرود پیشوای عظیم ما، امام عصر ـ عجل‌الله فرجه الشریف ـ است و بر ملت لازم است او را طرد کنند و عذری از او نپذیرند.[2]
وقتی امام عنوان کردند که اگر «از سیاسیون کسی با بودن شاه خائن در صدد به دست گرفتن حکومت باشد مطرود و خائن است و بر ملت است که او را طرد کنند، فرصت طلبان به جای خود بنشینند که پایگاهی ندارند» نظر ایشان به خبرهایی معطوف بود که از ایران می رسید و گفته می شد دکتر صدیقی برای مطالعه پیشنهاد شاه در مورد تشکیل حکومت ملی دو هفته مهلت خواسته است و روزنامه های اروپا از نزدیکی جبهه ملی با شاه سخن می گفتند. امام همچنین توصیه کردند که کمیته اعتصابات در کشور تشکیل شود و سراسر کشور را با شعارهای واحد اداره کند.
برگزاری مجالس سوگواری در سرتاسر ماه محرم خصوصاً دهه اول با مقررات منع رفت و آمد و حکومت نظامی هرگز سازگار نبود. از شب اول محرم شعارهای الله اکبر در ساعات شب که حکومت نظامی اعلام می‌شد فضای ایران را در برگرفته بود. در مجالس سوگواری و دسته های عزادار شعارهای مصوب کمیته تظاهرات اعلام می شد. اشعاری که در مراسم مختلف توسط مرثیه خوانان و مردم خوانده می شد، همگی محتوای سیاسی داشت و بر ضد حکومت پهلوی بود. این وضع روحیه سردمداران رژیم را سخت آشفته کرده بود.
فراخوان علما و سیاسیون و تدارک تظاهرات تاسوعا و عاشورا
آیت الله طالقانی در روز چهارم محرم ضمن پیامی به مردم از آنان دعوت کرد تا در روزهای تاسوعا و عاشورا در یک راهپیمایی سراسری شرکت جویند:
«...اینجانب روز یکشنبه تاسوعا که با روز اعلامیه جهانی حقوق بشر مصادف است، از ساعت 9 صبح با عزم و معرفت و آگاهی به تمام جوانب و لوازم امر، این راهپیمایی را از خانه‌ام آغاز می کنم... انتظار دارم برادران و خواهران و فرزندان عزیزم با رعایت هر چه بیشتر توصیه های هیات انتظام امور، رشد و قابلیت های اجتماعی خود را یک بار دیگر نشان دهند...»
در پی این دعوت نامه و فراخوان عملی، مراجع قم طی یک پیام مشترک اعلام داشتند: «...ارتش مسلمان ایران باید بداند که تیراندازی به هموطن مسلمان در تحت هیچ شرایطی و به هیچ بهانه‌ای جایز نیست و ما حکم می‌کنیم (یعنی بر اساس فتوای ما) که این عمل حرام مو‌کد است...».
با نزدیک شدن تاسوعا، رهبری تظاهرات در تهران با مقامات نظامی تماس گرفتند و قرار شد برای جلوگیری از تحریک مردم، نظامیان در مسیر حرکت راهپیمایان کمتر دیده شوند، در عوض تظاهرکنندگان نیز رعایت نظم و آرامش را خواهند کرد. انبوه میلیونی مردم در تهران و شهرستان ها تا آن زمان بی‌نظیر بود. نظم و انضباط حاکم بر راهپیمایی، ناظران خارجی را شگفت زده کرده بود.
جامعه روحانیت مبارز تهران، آیت‌الله طالقانی، جمعیت ایرانی دفاع از حقوق بشر، کمیته اعتصابات دانشگاه های تهران، جبهه ملی ایران، نهضت آزادی ایران و تمام دسته جات سیاسی و هیات های بازار و نیز هیات های سنتی عزادار از مردم برای شرکت در راهپیمایی تاسوعا و سپس عاشورا دعوت به عمل آورده بودند.
از تلویزیون آلمان آقای پترشول لاتور و گروه فیلمبردارش گزارش مصوری بسیار جالب برای کانال دوم تلویزیون آلمان تهیه کردند. در سراسر جهان انعکاس حضور مردم در سراسر کشور در خیابان ها تکان دهنده بود. در روز بعد که به مناسبت روز عاشورا مجدداً مردم راهپیمایی با شکوه خود را برگزار کردند، شعارها قاطع‌تر و کوبنده‌تر شد. «مرگ بر این سلطنت پهلوی، استقلال، آزادی، جمهوری اسلامی، افشای نقش امریکا در امور ایران، شعار علیه حضور اسرائیل در منطقه و...» جلوه بارزی داشت. در پلاکاردها ضمن آزادی تمام زندانیان سیاسی از مردم خواسته شده بود تا لحظه سرنگونی شاه به تظاهرات و راهپیمایی ها ادامه دهند. اکثر رسانه های خارجی تظاهرات تاسوعا و عاشورا را نوعی رفراندوم علیه سلطنت در ایران تلقی کردند. شرح گزارش تظاهرات تاسوعا و عاشورا را به امام در جای دیگر آورده‌ام.
راهپیماییهای تاسوعا و عاشورا در سراسر کشور تقریباً بدون درگیری به پایان آمد، جز در شهر اصفهان که به کشتار وسیع انجامید. تیمسار ناجی فرماندار نظامی نتوانست تاب بیاورد و فرمان آتش را صادر کرد... کشتار مردم، اوضاع شهر را آشفته کرد. درگیری به نجف‌آباد هم سرایت کرد و حتی تا چند روز بعد از عاشورا هم ادامه یافت. شکاف در صفوف ارتشی ها بعد از این حادثه شدت یافت.
در تبریز در روز 17 آذر دو واحد ارتشی از تیراندازی امتناع ورزیده و به صف مبارزین پیوستند. فرار از سربازخانه‌ها شروع شد. پیام امام خطاب به نظامیان در شعارهای مردم در روزهای تاسوعا و عاشورا متبلور بود. شعار «برادر ارتشی، چرا برادر کشی» در تمام تظاهرات شنیده می‌شد. نشاندن گل در لوله تفنگ سربازان، آنها را از درون دگرگون ساخته و همین امر نگرانی امرای ارتش را از عکس‌العمل این دگرگونی‌ها بر خود و بر جان خود باعث گشت.
۱. امام حسین(ع).
۲. صحیفه امام، ج 5، ص 153ـ 154.
خاطرات سیاسی- اجتماعی دکتر صادق طباطبایی؛ ج. 3، ص ۸۰- ۸۶
