میراث شیخ بهایی برای مشهدالرضا (ع)

شیخ بهایی از عالمان بزرگ شیعه در قرن دهم و یازدهم هجری است که در جبل عامل لبنان متولد شد و در 13 سالگی همراه پدرش برای رهایی از جور سلاطین عثمانی به ایران مهاجرت کرد و در قزوین ساکن شد.
حضور بهاء الدین جوان در ایران و بهره مندی وی از مکتب دانشمندان بزرگ اسلامی از او فرهیخته و دانشمندی بزرگ در علوم مختلف از جمله سیاست، حدیث، ریاضیات، اخلاق، نجوم، عرفان، فقه، مهندسی، هنر و فیزیک ساخت و 95 کتاب در این زمینه ها تالیف کرد.
شیخ بهایی را به عنوان معماری بزرگ نیز می شناسند به طوری که منارجنبان اصفهان، طرح مهندسی تقسیم آب زاینده رود برای هفت ناحیه، کاریز نجف آباد و حمامی که با یک شمع گرم می شود از یادگارهای بجا مانده از این دانشمند بزرگ است.
شخصیت علمی، اخلاقی و ادبی شیخ بهایی باعث شد که در سن 43 سالگی به 'شیخ الاسلام' ملقب شود و در پی انتقال پایتخت صفوی از قزوین به اصفهان از 53 سالگی تا پایان عمر منصب شیخ الاسلامی دربار شاه عباس اول را عهده دار باشد.

* آرامگاه شیخ بهایی
معاون طرح و برنامه سازمان عمران و توسعه حریم حرم حضرت امام رضا (ع) در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: شیخ بهاء الدین سفرهای بسیار به همراه شاه عباس صفوی به مشهد داشت و پس از فوتش او را در جوار بارگاه مطهر رضوی دفن کردند.
سعید مهرپویا افزود: در ضلع جنوبی حرم مطهر رضوی و جنوب غربی صحن آزادی این حرم، اتاقی پر از نقش و آینه به سبک معماری اسلامی وجود دارد که در میان اتاق سنگ قبر باشکوهی قرار گرفته و نام شیخ بهایی بر آن خودنمایی می کند.
وی اظهار کرد: این اتاق زیبا و شیشه ای به رواق شیخ بهایی معروف است.
وی گفت: این رواق در زمان حیات شیخ بهایی حجره ای برای برگزاری کلاس های درس این دانشمند بود و زمانی که در اصفهان سکونت داشت وصیت می کند که پس از مرگش او را در جوار بارگاه مطهر رضوی دفن کنند.
مهرپویا افزود: شیخ بهایی پس از اینکه در اصفهان فوت کرد، پیکر وی را به مشهد منتقل کرده و آرامگاه وی را در همان حجره بنا نهادند و محل کنونی آرامگاه شیخ بهایی 60 سال قبل در قالب یک رواق بازسازی و به سبک معماری اسلامی، تزئین و آیینه کاری شد که طراح آن مشخص نیست.
وی اظهار کرد: این رواق روزانه پذیرای صدها زائری است که برای پابوسی حرم مطهر حضرت امام رضا (ع) به این مکان قدم می گذارند و پس از خواندن فاتحه بر مزارش، از این شیخ بزرگ به عنوان دانشمند، فیلسوف، ریاضی دان و معمار بزرگ یاد می کنند که ردپای دانش او در معماری حرم مطهر رضوی پیداست.

*ردپای شیخ بهایی در معماری حرم مطهر رضوی
معاون طرح و برنامه سازمان عمران و توسعه حریم حرم حضرت امام رضا (ع) در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: معماری اسلامی به کار رفته در حرم مطهر رضوی شگفت انگیز است و طراحان آن وامدار بزرگانی چون شیخ بهایی هستند که در آنچه امروز به عنوان معماری اسلامی شناخته می شود نقش بی بدیل ایفا کردند.
مهرپویا افزود: شیخ بهایی یکی از دانشمندان دوران صفویه به شمار می رود اما در مورد نقش وی در معماری حرم مطهر رضوی بررسی درست انجام نداده ایم.
وی اظهار کرد: دانش شیخ بهایی را بیشتر از آنکه در معماری فضاهایی مانند حرم مطهر رضوی جستجو کرد باید در فلسفه، هندسه و نجوم پنهان در معماری دوران صفویه جست.
وی گفت: بعد از به قدرت رسیدن حکومت صفویه بویژه بعد از شاه طهماسب که اولین حکومت شیعی در ایران شکل می گیرد، تغییرات فرهنگی و اجتماعی بسیار رخ داد که معماری نیز مانند دیگر عناصر فرهنگی از این تغییرات تاثیر پذیرفت.
این کارشناس معماری افزود: معماری عصر صفوی منبعث از تفکری است که دانشمندان آن عصر مانند ملاصدرا و شیخ بهایی داشتند.
وی اظهار کرد: شیخ بهایی از کودکی به ایران آمد و به سبب جایگاهی که پدرش 'عزالدین حسین بن عبدالصمد بن محمد بن علی بن حسین' از فقیهان و دانشوران بزرگ قرن دهم هجری در دربار صفوی داشت، از ابتدا با درباریان نشست و برخاست نمود و پس از اینکه رشد کرد به سبب دانش خود در بسیاری از تصمیم گیری های کلان اثرگذار بود.
وی گفت: شاه عباس صفوی چندین سفر به مشهد مقدس داشت و شیخ بهایی نیز در این سفرها همراه او بود و در این سفرها در سازماندهی مناطق مختلف حرم مطهر رضوی، سامان دادن و تکمیل ساخت صحن عتیق (صحن انقلاب اسلامی) و پیرامون روضه منوره نقش مهم ایفا کرد.
مهرپویا افزود: نقش شیخ بهایی در ساخت بناهای مربوط به حرم مطهر رضوی انکارناپذیر است اما اینکه بگوییم بنایی در حرم توسط وی ساخته شده است، اطمینانی در آن نیست.
وی اظهار کرد: به طور قطع در سفرهایی که شیخ بهایی به مشهد مقدس داشته، معماران حرم مطهر از طرحها و دانش وی بهره گرفته اند اما در هیچ بخش از کتیبه های موجود در حرم نام وی نوشته نشده است.
وی گفت: حکمت شیخ بهایی در دانش ریاضی و تفکر هندسی اوست، وی همچنین در معماری دوره صفوی تاثیر بسیار داشته و ضرب آهنگی که در فضای معماری کنونی حرم مطهر رضوی وجود دارد، سرمنشا دانشی است که شیخ بهایی سهم بسیار در آن دارد.

*کتابخانه شیخ بهایی در حرم مطهر رضوی
کارشناس مسئول اداره مخطوطات سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی نیز گفت: میراث بجا مانده از شیخ بهایی، چهار هزار نسخه از آثار وی می باشد که بیشتر آنها با دستخط و امضای خودش وقف بارگاه حضرت امام رضا (ع) شده است.
محمد رضا فاضل هاشمی افزود: شیخ بهایی بیش از 90 کتاب و رساله در سیاست، فقه و حدیث، ریاضیات، اخلاق، نجوم، عرفان و تصوف، مهندسی، هنر و فیزیک تالیف کرده و اشعار بسیاری نیز به زبان ‌های عربی و فارسی از او به یادگار مانده است که بیشتر آنها در کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی نگهداری می‌ شود.
وی اظهار کرد: بیشتر این کتابها در کتابخانه شخصی شیخ بهایی است که وی آن را وقف آستان قدس رضوی کرده است.
وی کتاب های 'مشرق الشمسین و اکسیر السعادتین'، 'اربعین حدیث'، 'اثنی عشریات خمس'، 'رسایل خمس اثنی عشریه' و 'رساله اثنی عشریه' را از جمله آثار وقف شده شیخ بهایی به آستان قدس رضوی برشمرد.
وی گفت: از جمله آثاری که به دستخط شیخ بهایی وقف آستان قدس رضوی شده است، جلدهایی از قرآن‌ منسوب به دستخط حضرت امام علی (ع)، امام حسن (ع)، امام حسین (ع) و امام سجاد (ع) به خط کوفی و بر روی پوست آهو است.
سوم اردیبهشت ماه در سالنامه جمهوری اسلامی ایران به نام روز بزرگداشت شیخ بهایی نامگذاری شده است.
7489 / 6053