او را از زندگی خیالی بیرون کشیده و به ورطه زندگی واقعی می اندازند که تا سال ها بعد هم نمی تواند آن را درک کند.
کودکی هشت ساله بود که به ازدواج مردی 29 ساله درآمد و امروز با زخم های بسیار بر روح و جان خود، بارها تلاش کرده خود را از این زندگی جانکاه برهاند اما هر بار ترس تکرار این سرنوشت تلخ برای دخترش که امروز هفت ساله است ، روح و جانش را می خراشد.
اینک او 17 ساله است با دو فرزند، مشقت های بسیار تحمل کرده و بیش از مردش برای پایداری این زندگی کوشیده اما اینک بیماری ها و دردهای بسیار سیمای زنی 40 ساله را بر چهره او نشانده که دیگر تاب این شرایط را ندارد.
می گوید: مادرم که کلفتی می کرد می خواست با دادن من به این مرد، یک نان خور کمتر داشته باشد، مردی که از او و سن کم او هیچ چیزی جز بهره کشی نمی دانست.
اما مادر می گوید: وقتی صفیه را شوهر دادم؛ هشت، 9 ساله بود، من برای او و دو پسرم هم مادر بودم و هم پدر، چون پدرش قبل از تولد صفیه، به جرم حمل مواد مخدر به زندان افتاده بود.
وی با بیان اینکه خرج و مخارجشان هم برایم سنگین بود، افزود: وقتی آن مرد، که کارگری ساده بود، او را از من مطالبه کرد 'من هم گفتم باشه ببرش'، اما او را مفت دادم !
او افزود: 'دوست داشتم قیمتش بالا باشه زیرا اینجا هر چی دختر جوون تر باشه پولشم بیشتره بین 100 (هزار) تومان تا یکی، 2 میلیون تومان فرق می کنه، اما من دخترم را به او مفت دادم چون می خواستم خوشبخت شود و زندگی خود را داشته باشد.
ازدواج، سنتی مقدس است اما مطابق ماده 1041 قانون اصلاح موادی از قانون مدنی مصوب 14 آبان ماه سال 1370 و تبصره آن 'عقد نکاح دختر قبل از رسیدن به سن 13 سال تمام شمسی و پسر قبل از رسیدن به سن 15 سال تمام شمسی منوط به اذن ولی به شرط رعایت مصلحت با تشخیص دادگاه صالح است'.
اما بعد از این سال ها هنوز کم نیستند مناطقی از کشور که این قانون را نادیده می گیرند و ضمن آنکه خیلی ها بر روی سن قانونی ازدواج هم حرف و حدیث هایی دارند.
امروز علی رغم ورود فناوری های نو به زندگی مردمان، حتی در برخی مناطق از این فناوری ها برای القا و اثبات دیدگاه های سنتی و جاهلی بهره می گیرند چنانکه در کتاب 'طنین سکوت' نوشته 'کامیل احمدی' در بررسی ازدواج کودکان ایران، به برخی از آنها اشاره شده است.
به نوشته این کتاب، مردی 40 ساله از اهالی یکی از روستاهای غرب کشور می گوید: 'اینجا همه زود ازدواج می کنند، حتی وقتی عروسهای ما باردار می شوند و جنسیت بچه از طریق سونوگرافی مشخص می شود اگر بچه دختر باشد در شکم مادر او را نامزد و ناف بر می کنیم'.
هر چند این سنت و افرادی که بدان پایبندند بسیار کم اند اما هنوز هم اتفاق می افتد، ضمن آنکه ازدواج دختران در سنین پایین که از آن با عنوان ازدواج کودکان یاد می شود در نقاط متعددی از کشور حتی در شهرها دیده می شود.
مدیرعامل کانون زنان حقوقدان سورا و وکیل دادگستری می گوید: در واقع سن قانونی ازدواج در ایران برای دختران 13 سال و برای پسران 15 سال است و ازدواج دختر کمتر از13 سال و پسر کمتر از 15 سال منوط به اذن ولی به شرط مصلحت با تشخیص دادگاه صالحه است.
مرضیه محبی می افزاید: ماده 1041 تکلیف را روشن و سن قانونی ازدواج را تعیین کرده است، از یک سو نکاح خردسالان را جائز ندانسته اما از دیگر سو برای ازدواج در سن کمتر از 13 نیز سختگیری نکرده است و تنها اجازه ولی و مصلحت دادگاه را کافی دانسته است.
در واقع لزوم اخذ مجوز دادگاه برای ازدواج کودکان از سال 1381 وارد قوانین کشور شد تا پیش از آن تشخیص مصلحت فقط به عهده ولی کودک بود ضمن آنکه هم اکنون هم مجازاتی برای عدم کسب مجوز از دادگاه تعیین نشده است و اگر هم هست بسیار ضعیف است.
محبی افزود: کنوانسیون 'منع خشونت علیه زنان' هم افراد زیر 18 سال را کودک تلقی می کند و کسانی را که قبل از رسیدن به این سن ازدواج کنند کودک محسوب می کند که با این حساب اصلاح قوانین مدنی در موضوع ازدواج کودکان هم خود ضرورتی جدی است.
کودک همسری در برخی استان های خاص نمود بیشتری دارد و در دختران بیش از 2 برابر میانگین این ازدواج ها در پسران است.
البته این ازدواج ها محدود به کشور ما نیست و بر اساس آمارهای رسمی، در کشورهای در حال توسعه از هر سه دختر یک نفر در سن کودکی ازدواج می کند.
امروز برآوردها حاکی از آن است که 700 میلیون زن در جهان در سن کودکی ازدواج کرده اند.
در این میان بیشترین شیوع ازدواج کودکان مربوط به 20 کشور از جمله نیجر، چاد و بنگلادش، مالی، سودان و آفریقای جنوبی است و بر اساس آمارها در ایران هم شمار دخترانی که قبل از رسیدن به 18 سالگی ازدواج کرده اند 17 درصد است.
* پنج تا 6 درصد دختران قبل از 15 سالگی ازدواج می کنند
اگرچه آمارها حاکی از آن است که بعد از انقلاب ازدواج کودکان روند کاهشی به خود گرفته اما بر اساس آمارهای منتشره از سوی معاونت امور زنان و خانواده ریاست جمهوری بین پنج تا 6 درصد دختران قبل از رسیدن به 15 سالگی و حدود نیم درصد پسران قبل از این سن ازدواج می کنند.
بر این اساس در سال 90، 39 هزار و 609 مورد (4.5 درصد) از ازدواج ها مربوط به کودکان 10 تا 14 سال بوده و این رقم در سال 91 به 40 هزار و 464 مورد و در سال ۹۲ نیز با روند افزایشی به ۵.۳ درصد رسیده است.
بر اساس اعلام سازمان ثبت احوال، در سال 93 این آمار به بالاترین میزان در پنج سال اخیر، یعنی 40 هزار و 228 مورد رسیده که ۵.۶ درصد ازدواج های آن سال را شامل می شود.
سال 94 نیز کودکانی که پیش از پایان دوران کودکی وارد زندگی زناشویی شده اند 36 هزار و 938 نفر، معادل 5.4 درصد بوده است.
*خراسان رضوی رکورددار کودک همسری
استان خراسان رضوی با ثبت 6 هزار و 800 مورد ازدواج کودکان در سال 94، رتبه نخست کشور را دارد که این رقم در سال 91 رقمی معادل 12 هزار مورد بوده و طی تمام این سال ها استان رکورددار ازدواج کودکان بوده و این جلوداری همچنان ادامه دارد.
به گفته مدیرکل ثبت احوال خراسان رضوی، این آمار در دختران دو برابر پسران است چنانکه در سال 94 تعداد ازدواج کودکان دختر زیر 14 سال 6 هزار و 309 مورد و پسران زیر 14 سال سه هزار و 808 مورد بوده است.
این آمارها تنها مواردی است که در دفاتر رسمی ازدواج و طلاق استان ثبت شده است و چه بسیار ازدواج هایی که به دلیل سن پایین وعدم امکان ثبت آنها در حد صیغه و عقد موقت می ماند تا افراد به سن قانونی برسند.
از سویی خراسان رضوی دارای شرایط خاص دیگری است که آمار واقعی این ازدواج ها را بالاتر هم می برد.
حضور 320 هزار تن از اتباع خارجی که تنها 150 هزار نفر آنان دارای مجوز هستند و بقیه به دلیل غیرمجاز بودن امکان ثبت ازدواج ها را ندارند و عمده ازدواج ها در آنها در سنین پایین اتفاق می افتد و بسیارند اتباع خارجی که با دختران خردسال ایرانی ازدواج غیررسمی دارند.
از سویی جمعیت روستایی حدود 30 درصدی استان که عموما در مناطق محروم سکونت دارند و نیز وجود اهل سنت و قومیت های متعدد به موضوع ازدواج کودکان دامن زده است.
ازدواج هایی که آثار سوء فراوانی اعم از جسمی، روحی و روانی در این کودکان بویژه دختران برجای می گذارد.
از سویی متوسط طلاق در این ازدواج ها بسیار بیشتر از سایر ازدواج های در سنین قانونی است.
*نقش پررنگ باورها، هنجارها، آداب و رسوم فرهنگی تا اقتصاد در کودک همسری
عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی و جامعه شناس در این رابطه به خبرنگار ایرنا می گوید: علت این ازدواج ها سبک سنتی زندگی و همسرگزینی در جامعه ماست چنانکه در استان های بزرگ و برخی مناطق خاص این ازدواج ها را یک سنت می دانند و بر اساس رسوم دیرینه بهنجار تلقی می شود.
شیرین احمدنیا افزود: هر چند در دو، سه دهه اخیر این دیدگاه تا حد زیادی تغییر کرده اما هنوز نزد بسیاری از افراد جامعه این گفته آشناست که 'دختر که رسید به بیست، باید به حالش گریست'.
وی اظهار کرد: در واقع بخشی از دلایل وجود این پدیده، ریشه های فرهنگی است که خانواده ها نگران ماندن دختر در خانه و به اصطلاح عامیانه، 'ترشیده شدن' او و مانند آن بوده اند.
وی با بیان اینکه در جامعه ما ازدواج کارکرد خاصی داشته و دارد، گفت: پیوند زناشویی در کنار آنکه پیوندهای سیاسی و اجتماعی را تقویت می کرده، به عنوان یک تدبیر اقتصادی نیز، به ویژه در سنین پایین در مورد دختران جوان، مورد توجه بوده است.
وی اظهار کرد: نیازهای جنسی حول و حوش بلوغ نیز در این امر نقش دارد، با این تصور که در سن بلوغ که این نیازها شدت می یابد ازدواج تدبیری برای مقابله با خطر روابط جنسی پیش از ازدواج و احتمال تعرضات جنسی و انحراف نوجوان است.
وی عامل موثر دیگر در این پدیده را فقر و فشارهای اقتصادی دانست و گفت: در بسیاری از مناطق محروم به دلیل درگیری با فقر، با انگیزه کاهش یک نان خور، تن به ازدواج های زودهنگام داده می شود.
بحران های اقتصادی و بروز جنگها نیز از عوامل تاثیرگذار شناسایی می شود. در مواردی، خانواده های کم درآمد، حاضر می شوند به نام ازدواج در واقع دختر بچه هایشان را عملا به فروش برسانند.
وی عنوان کرد: هنوز هم بخشی از این دیدگاه ها در جامعه ما با قوت و قدرت عمل می کند و تغییر این دیدگاه ها نیاز به کار زیادی دارد.
*آسیب ازدواج کودکان بر روی دختران گسترده است
یک مردم شناس و پژوهشگر اجتماعی هم در گفت و گو با خبرنگار ایرنا با بیان اینکه آمارهای موجود در دسترس ما در ایران عموما متغیر بوده و خیلی مشخص و دقیق نیست، گفت: بررسی بر روی هفت استان دارای بیشترین آمار ازدواج کودکان نشان داد 13.7 درصد ازدواج ها در مناطق شهری و حدود 20 درصد در مناطق روستایی در سنین زیر 18 انجام می شود که سن کودکی است.
دکتر کامیل احمدی، که خود نویسنده کتاب بررسی ازدواج کودکان با عنوان 'طنین سکوت' در سال 96 است، افزود: آسیب های این ازدواج ها بر روی این کودکان بویژه دختران زیاد است در عین حال پسربچه های زیادی هم قربانی این سنت آسیب زا می شوند هر چند بویژه از نظر جنسی و روانی آسیب ها کمتر است اما فشارهای اقتصادی و اجتماعی بر آنها نیز اعمال می شود.
وی با بیان اینکه در دهه های گذشته این مساله نه تنها در کشور ما که در سطح جامعه جهانی تا حدود زیادی تعدیل شده، گفت: آمار ازدواج کودکان روند کاهشی دارد و آیین ها و قوانین ازدواج در کشورهای پیشرفته تا حدی اصلاح شده در عین آنکه قوانین دیگری چون روابط جنسی آزاد و غیره در کنار آن قرار گرفته است.
*صیغه راه فرار از قانون در ازدواج کودکان
این پژوهشگر اجتماعی اظهار کرد: در کشور ما هم این ازدواج ها کاهش نشان می دهد اما تبصره های دیگری از جمله صیغه را شاهدیم که خود راهی برای فرار از قانون و موانع این نوع ازدواج ها است.
احمدی عنوان کرد: به عنوان مثال صیغه های محرمیت که بعد از ناف بری و نامزدی میان خانواده ها رایج است از نمونه های بارز کودک همسری به شمار می آید.
وی افزود: در برخی از استانها رایج است که ازدواج های پایین تر از سن قانونی توسط عاقد محلی به صورت دست نوشته و یا پشت جلد قرآن خانگی نوشته و جاری می شود.
وی با بیان اینکه این ازدواجها همراه با ازدواجهای دو همسری در آمارهای رسمی و دولتی وجود ندارد، افزود: ازدواج هایی که طی این سال ها در حاشیه مرزهای خراسان رضوی و نیز سیستان و بلوچستان با افغان ها و بلوچ ها به صورت پنهانی انجام شده و می شود نیز در هیچ جایی ثبت نمی شود که از جمله این موارد است.
وی گفت: چه بسیار مردانی در سنین بالا که از این حقه ها استفاده می کنند و صیغه های محرمیت را با دخترانی که با آنها ناف بر و یا نامزد شده اند می خوانند که عمده این دختران هم از خانواده های فقیر هستند.
وی ادامه داد: زمانی که این ازدواج به هم می خورد تبعات زیانبار آن گریبان گیر دختر می شود و آن زمان پدیده کودک بیوگی را شاهدیم.
این پژوهشگر افزود: کودک بیوگی حاصل این ازدواج هاست و اکنون تعداد زیادی از کودکان تک سرپرست و یا کودکان سرپرست بچه را داریم که نتیجه این ازدواج هاست.
کامیل احمدی گفت: پدیده دیگر در کشور و برخی استان ها در کنار اصلاح مواردی از قوانین ازدواج، با عنوان خرید سن نمود یافته که نظارت کمتری از سوی قوه قضاییه در این حوزه اعمال می شود و قاضی هایی وجود دارند که از راه های مختلف ضابطه و رابطه، مشکل سن پایین را توجیه می کنند.
وی ادامه داد: اما در بسیاری از شهرستان ها همچنان، ازدواج دختران 13 ساله و قبل از آن رایج و گرفتن مجوز برای این نوع ازدواج ها آسان است.
وی اظهار کرد: حتی امروز برخی سیاست های جمعیتی و بخش های مذهبی، نهادها و دستگاه های مرتبط از جمله صدا و سیما، به شیوه های مستقیم وغیرمستقیم ازدواج زودهنگام آن هم نه در سنین دبیرستان بلکه در راهنمایی را ترویج می کنند.
احمدی گفت: امروز بخشی از قوانین دخیل در کودک همسری علاوه بر قوانین مدنی، ریشه در مسائل اعتقادی دارد که گوش شنوا هم برای این مباحث بسیار زیاد است و نمود آن در روستاها بسیار بیشتر است.
وی افزود: در این میان هنجارهای اجتماعی و واهمه خانواده ها از هر نوع رفتار نابهنجار و خلاف عرف جامعه از دیگر عوامل دخیل در کودک همسری است و وجود تلفنهای همراه در دست نسل جوان و ترس از عدم قدرت و کنترل بر روابط آنها و ورود به روابط جنسی قبل ازدواج، عامل موثر دیگری بر ترویج این ازدواج هاست.
وی اظهار کرد: ازدواج در سنین پایین در خراسان رضوی در برخی روستاهای مرزی و حومه شهرها زیاد است و بر اساس فرهنگ و هنجار خود معتقدند اگر این ازدواج در سن خاصی (زیر 14، 15 سالگی) انجام نشود دیگر شوهر برای دخترشان نخواهد بود و در واقع فشار اجتماعی بر این امر موثر است.
وی با استناد به تحقیقات خود گفت: کم سوادی خانواده هم بر این امر اثر دارد و 83 درصد نمونه های بررسی شده دارای سواد کمتر، تمایل بیشتری به ازدواج زودرس داشتند.
اینکه این ازدواج ها با چه عنوان و دلیل و توجیهی انجام می شود به کنار، اما به اعتقاد کارشناسان امر گستره تبعات و آسیب های این ازدواج ها قابل توجه و دارای ابعاد مختلف است .
*گستره وسیع تبعات ازدواج زودهنگام بر کودکان
دانشیار دانشگاه علامه طباطبایی معتقد است: ازدواج زودهنگام در واقع تبعات اجتماعی، فرهنگی، روانی، فردی و اقتصادی زیادی بویژه بر دختران دارد.
دکتر احمدنیا افزود: محرومیت دختر از ادامه تحصیل وعدم شکوفایی استعدادهای بالقوه و محرومیت از فرصت اشتغال و کسب مهارت و درآمد و به تبع آن افزایش فقر و نیز محروم شدن از امتیازات و حمایت اجتماعی ناشی از کار، کاهش اعتماد و عزت نفس، تداوم شرایط وابستگی مالی و عدم استقلال رای و افزایش نسبت خشونت خانوادگی و انزوای کودکان از این جمله است.
وی عنوان کرد: ازدواج کودکان تبعاتی هم برای جامعه دارد از جمله آنکه زنان به عنوان نیمی از نیروی انسانی بالقوه جامعه به این روش طرد شده و مورد ظلم قرار می گیرند و سهم آنان در پیشرفت انسانی جامعه خدشه دار می شود.
وی با تاکید بر اینکه آثار سوء این ازدواج ها بویژه بر روی دختران بسیار سنگین است، افزود: حاملگی این دختران نوجوان در عمل به سلامت آنان لطمه جدی وارد می کند ضمن آنکه میزان آسیب پذیری این نوجوانان در برابر بیماری های مقاربتی، ایدز و اچ.آی.وی در جریان ازدواج دایم یا موقت بسیار بالاتر می رود.
* به خطر افتادن سلامت جنسی و باروری دختران در ازدواج های سنین پایین
یک مردم شناس هم در این رابطه گفت: در نتیجه ازدواج کودکان، سلامت جنسی و باروری دختران هم به شدت تحت تاثیر قرار می‌گیرد.
دکتر کامیل احمدی افزود: این دختران از نظر جسمی و فیزیکی شرایط مناسبی برای ارتباط جنسی و نیز زایمان ندارند که این وضعیت عوارض زیادی برای آنان ایجاد می کند و حاملگی عاملی برای به خطر افتادن سلامت مادر و فرزند است.
وی با اشاره به وضعیت سلامت جنسی نامطلوب در این زنان گفت: نتایج تحقیق میدانی بر روی هفت استان دارای بالاترین آمار ازدواج کودکان، نشان می دهد که اطلاعات زنان درباره سلامت جنسی و باروری و اعتماد به نفس آنها نسبت به بدن و میل جنسی شان، ناچیز است.
به گفته وی، ٢١,٢ درصد از زنان متاهل در این تحقیق گفته بودند مجبور به رابطه جنسی با شوهرانشان هستند و تعداد کمی از آنها توانایی این را داشتند که با شوهرشان در مورد نداشتن تمایل به برقراری رابطه جنسی صحبت کنند زیرا تصورشان بر آن بود که آمیزش جنسی به‌طور اجتناب‌ناپذیر، بخشی از وظایف زناشویی آنهاست.
وی گفت: بر این اساس واکنش آنها به این آمیزش اجباری، 42.9 درصد ناراحتی، 28.6 درصد نفرت و 28.6 درصد هم خشم بود.
اما علاوه بر این امر بارداری هم بر مسائل و عوارض این زنان کم سن و سال می افزاید و عوارض جبران ناپذیری در پی دارد.
*مرگ و میر مادران کم سن هنگام حاملگی 5 برابر بیش از زنان بالغ
یک متخصص زنان، زایمان و نازایی می گوید: مرگ و میر دخترانی که در سنین کودکی ازدواج کرده و حامله می شوند، چهار تا پنج برابر بیش از افرادی است که در سن بلوغ و قانونی باردار می شوند واین خود نوعی قتل است.
دکتر حوریه شمشیری با بیان اینکه در واقع این افراد با این ازدواج ها و حاملگی ها به سمت مرگ سوق داده می شوند، افزود: کسی که وارد دوره بزرگسالی می شود چهار، پنج خصوصیت را کسب می کنند که دختران با سن پایین آنها را ندارند؛ برای زندگی زناشویی بلوغ روانی و عاطفی ضروری است و این دختران فاقد آن هستند.
وی گفت : نخستین و یکی از اصلی ترین خصوصیات بالغ شدن، شکل یافتن و کامل شدن بدن افراد از نظر فیزیکی است که آمادگی بارداری را در آنها ایجاد می کند.
این عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی گفت: کامل شدن این صفات بلوغ چندین سال طول می کشد تا بدن از نظر اسکلت و استخوان بندی برای زایمان و حاملگی آماده شود.
وی اظهار کرد: در واقع دختر در ازدواج های زودهنگام، زمانی که لگن شرایط مناسب ندارد و استخوان بندی در همان وضعیت کودکی است وادار به حاملگی می شود.
وی افزود : در عین حال دستگاه ژنیتال آمادگی روابط زناشویی ندارد ضمن آنکه این دختر به دلیل خردسالی نمی تواند با کسی که ازدواج کرده در زمینه مسائل جنسی و رفتارهای پر خطر گفت و گو کند و در پی آن خطر ابتلا به بارداری های بی برنامه و ناخواسته و پرخطر و بیماری های مقاربتی و ایدز افزایش می یابد.
وی با بیان اینکه معمولا خانواده ها هم درهمان سال اول ازدواج این دختران 14، 15 ساله و حتی کمتر تاکید و اصرار بر حاملگی دارند، افزود: یک سوم این دختران که ازدواج زودرس دارند در سال اول حامله می شوند آن هم در شرایطی که از نظر ساختار بدنی خوب رشد نکرده اند، حال در این شرایط جنین هم با او در رشد و استفاده از املاح و مواد غذایی شریک می شود.
وی اظهار کرد: امروز اگر می بینیم اکثر زنان میانسال ما دچار مشکلات جسمی هستند، ناشی از این نوع بارداری های زودهنگام است چرا که زیربنای سلامت زنان در سال های میانسالی و به بعد را رفتارهای دوران کودکی و نوجوانی شان شکل می دهد.
وی ادامه داد: یک سوم این دختران با خطرپذیری بالا زایمان کرده دوباره سال بعد حامله می شوند که این، خطری بزرگتر است و درصورت حاملگی نوجوانان احتمال زایمان زودرس و یا مرگ جنین در درون رحم وجود دارد.
این پزشک زنان تصریح کرد: وقتی از نظر شرعی ما در برابر هر آسیبی به بدن خود، حتی زخمی شدن انگشت ، مسئول هستیم، چگونه این عوارض را بر او تحمیل می کنیم و چه کسی مصلحت را تعیین می کند؟
دکتر شمشیری اظهار کرد: کانال زناشویی این دختران دچار زخم های فراوان می شود، حاملگی این دختران پرخطر و درصد سقط زیاد و احتمال مرگ مادر و مشکل نوزاد وجود دارد ضمن آنکه نسل بعدی متولد از این زنان هم بیمار خواهند بود که همه از جمله خطرات و عوارض این نوع ازدواج ها است.
وی گفت: آنان رابطه زناشویی اجباری دارند و بسیاری از آنان پروسه باروری را به هیچ وجه نمی توانند تحمل کنند ضمن آنکه به خدمات بهداشتی و درمانی مناسب هم دسترسی ندارند و اجازه مراجعه به پزشک هم معمولا از سوی خانواده به آنان داده نمی شود.
وی تصریح کرد: این نوع ازدواج ها و تحمیل این شرایط به دختران کم سن و سال و قرار دادن آنان در معرض این آسیب ها معضلی جدی است زیرا در طولانی مدت عوارض بسیاری برای آنان از جمله بی اختیاری ادرار و مدفوع، شل شدگی رحم و پارگی اندام های داخلی جنسی و مانند آن درپی دارد.
وی با بیان اینکه از نظر روحی، روانی هم این دختران دچار عدم تطابق هستند، افزود: فشار اجتماعی و روانی که به آنها وارد می شود تا در عین کودکی، نقش همسر و مادر را بازی کنند بر ناسالمی آنان دامن می زند.
وی گفت: در واقع هم سلامت، تحصیلات و آینده را از آنان می دزدند و هم هیچ آموزشی در زمینه مهارت های زندگی به آنان داده نشده است.
دکتر شمشیری افزود: وقت مناسب ازدواج نیازمند تکمیل بلوغ جسمی است تا 25 سالگی رشد استخوانی دختران ادامه دارد اگر این دختر از نظر جسمی تکامل لازم را یافته و تمام منابع بدنی وی تامین شود او در طولانی مدت یک انسان موثر خواهد بود به پزشک مراجعه نمی کند، بیمار نمی شود و باری بر خود، خانواده و جامعه تحمیل نمی کند.
*افزایش طلاق در ازدواج کودکان
عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی افزود: در کنارهمه این مسائل امروز با مسائل جدیدی نظیر 'کودکان بیوه' و 'کودکان مطلقه' مواجهیم که آمار آن هم رو به رشد است.
احمدنیا گفت: دخترانی که در خردسالی ازدواج می‌کنند، به دلیل این که معمولا ازدواجی با معیارهای مناسب هم در موردشان رخ نداده است، بیشتر احتمال می‌رود در سنین پایین هم طلاق بگیرند یا دچار شرایط بیوه شدن باشند.
آنان به دلیل نرسیدن به بلوغ اجتماعی، چیزی از زندگی مشترک و همسرداری و فرزندآوری نمی دانند و بعد از ازدواج هم عمده آنها از ادامه تحصیل و پیگیری علایق خود باز می مانند.
معاون پیشگیری بهزیستی خراسان رضوی که خود روانشناس هم هست می گوید: کسانی که بیشتر به حوزه زوج درمانی مراجعه می کنند عموما کسانی اند که ازدواج هایی در سنین پایین تر داشته و ازدواج شان آگاهانه نبوده است.
مسعود هنربخش با اشاره به بیان مقام معظم رهبری که ازدواج ها باید آگاهانه و به هنگام باشد، گفت: ازدواج کودکان خود آسیب و تروما است که می تواند تبعات زیادی داشته و اختلال ایجاد کند که اختلالات روانی، اضطراب و استرس، وسواس و خودکشی از جمله آنهاست.
وی گفت: ازدواج زودهنگام، طلاق زودهنگام را هم در پی دارد، و امروز کار به جایی رسیده که دیگر از مراجعان نمی پرسم چند سال، بلکه سوال آن است چند ماه از ازدواجتان می گذرد؟
وی اظهار کرد: وقتی ما ابزارهای لازم برای زندگی را به فرزندان خود منتقل نکرده و آنان به سن پختگی برای ازدواج نمی رسند باید منتظر باشیم سریعتر هم آسیب ببینند.
وی ادامه داد: وقتی یک زن در سنین پایین باردار می شود، از نظر جسمی آسیب می بیند و از نظر روانی هم واقعا چیزی ندارد که به بچه بدهد در این شرایط چگونه توقع داریم خانواده سالمی داشته باشیم؟
وی افزود: امروز تبعات و پیامدهای ازدواج زودهنگام دامنگیر بهزیستی است و فرزندان معلول و مشکل دار و نیز دچار آسیب های اجتماعی و روانی عموما معلول این ازدواج هاست .
* توانمندی مردم و ارتقای فرهنگی، راهکاری برای کاهش این پدیده و آسیب های آن
معاون بهزیستی خراسان رضوی با بیان اینکه بخشی از این شرایط به دلیل فقر فرهنگی و دانشی افراد و خانواده هاست گفت: باید در زمینه آگاه سازی خانواده ها و مردم و کاهش این پدیده و تبعات آن وارد عمل شده و بیش از همه از ظرفیت تشکل های مردمی فعال بهره بگیریم.
هنربخش عنوان کرد: باید افراد بومی و محلی را در مناطق مختلف توانمند ساخت تا آموزش های مربوطه را به مردم بدهند.
وی افزود: از سویی باید آسیب دیدگان این ازدواج ها را در قالب تشکلی منسجم درآورده و در این حوزه، چون برخی از تشکل هایی که در حوزه مواد مخدر عملکرد موثری داشته اند، وارد عرصه کنیم .
* تقویت حمایت های اجتماعی و غربالگری نوجوانان از نظر بهداشت و سلامت
یک پزشک متخصص زنان هم گفت: انسان یک موجود فیزیکی، روانی و اجتماعی است و باید برای این شرایط آماده شود.
دکتر شمشیری اظهار کرد: از نظر پزشکی باید غربالگری بیماریها در نوجوانان و واکسیناسیون آن ها گسترش یابد و انجام واکسن زگیل تناسلی که آمار آن هم زیاد است در جامعه شروع شود و برای افرادی که ازدواج می کنند و معاینات دوره ای انجام گیرد.
وی افزایش مهارت ها و اطلاعات علمی و جنسی افراد را ضروری خواند و گفت: تقویت حمایت های اجتماعی، ادامه تحصیل و فعال کردن گروه های اجتماعی مختلفی که می توانند از این همسران کوچک و کودک حمایت کنند، اهمیت زیادی دارد.
وی با بیان اینکه 'استمطاع' که در مباحث زناشویی از نظر دینی به کار برده می شود به مفهوم بهره برداری است و امروز برای اصلاح این شرایط باید این کلمات نیز اصلاح شود زیرا این زن یا دختر یک انسان است و ما چه حقی برای بهره برداری داریم؟
وی اظهار کرد: امروز باید از علم در تقویت مباحث شرعی استفاده شده و به روز شود، مباحثی که در کنار سایر هنجارها منجر به آن شده تا 17 درصد دختران زیر 18 سال ما ازدواج کرده باشند و تا آخر عمر معلولیت های جسمی، روانی و اجتماعی را با خود همراه داشته باشند.
یک وکیل دادگستری هم گفت: این ازدواج ها باعث تداوم بی پایان حرکت چرخۀ خشونت و تولید فقر و تهیدستی و آسیبهای اجتماعی می شود و دستاوردهای توسعه و پایداری آن را به مخاطره می افکند .
مرضیه محبی افزود: اگر قرار است به توسعه پایدار بیندیشیم، باید برای توقف ازدواج کودکان به طور جدی اقدام کنیم اما اصلاح قانون تنها راه نیست چنانکه در گذشته، جامعه در مقابل قانون حمایت خانواده سال 1353 که سن ازدواج برای دختران را 18 سال مقرر کرده بود، موضع گیری کرده و آن را نپذیرفت .
وی عنوان کرد: امروز علاوه بر اصلاح قانون، باید بستر اجتماعی لازم برای مقابله با این پدیده را فراهم کرد، برخی اقداماتی که در این زمینه باید صورت بگیرد شامل تصویب مقررات برای حمایت اجتماعی از کودکان ، پایش تحصیل اجباری دختران و فراهم آوردن امکانات آن برای خانواده های تهیدست است.
وی ادامه داد: امن کردن فضاهای شهری و حذف موانع امنیتی که خانواده ها را ناچار به پذیرش ازدواج دختران خردسال می کند، فرهنگ سازی و آموزش خانواده ها، جلب نظر و رای مراجع مذهبی و ضرورت اجتناب ناپذیر مداخله آنان برای حل این معضل، سیاست گذاری اجتماعی برای دستیابی به عدالت جنسیتی و تغییر و اصلاح فرهنگ مبتنی بر جنسیت از جمله این مباحث است.
وی افزود: در این میان، مشارکت جامعۀ مدنی و سازمان های مردم نهاد ضروری است و جز با تلاش بی وقفۀ همۀ عناصر اجتماعی درگیر، پرداختن به این معضل اجتماعی، ممکن و میسر نیست .
استاد دانشگاه علامه طباطبایی هم معتقد است: مقابله با این پدیده امروز نیازمند مبارزه با فقر اعم از فقر مادی و فرهنگی است و ابزار این امر هم آموزش و ارتقای آگاهی خانواده و والدین نسبت به مسئولیت شان در قبال فرزندان است.
شیرین احمد نیا افزود: هدف باید توانمندسازی کودکان و نوجوانان و رسیدن به مرحله ای باشد که مسئولیت انتخاب همسر در کنار هدایت و راهنمایی خانواده، برعهده خودشان باشد و بلوغ لازم روانی اجتماعی و اختیار عمل داشته باشند.
وی اصلاح برخی قوانین و نیز اصلاح رویه های فرهنگی همسرگزینی، به گونه ای که منافع فرد و نه صرفا گروه و خانواده را تامین کند، از دیگر این ضرورت ها خواند.
وی ادامه داد: توجه به ضرورت رسیدن فرد اعم از دختر و پسر به بلوغ جسمانی و روانی بویژه سلامت اجتماعی که در روابط زناشویی بسیار اهمیت دارد از دیگر مباحث مهم است که افراد بدانند در چهارچوب زندگی زناشویی متقابل چه وظایف و حقوقی دارند.
وی عنوان کرد: در چهارچوب فرآیند ازدواج و فرزندآوری و فرزندپروری افراد باید به حقوق خود و خانواده آگاه شوند.
وی گفت: امروز ازدواج کودکان و در مرحله بعد حاملگی آنان دو موضوعی است که سلامت آنها بویژه دختران را تحت تاثیر قرار می دهد و به تبع آن سقط جنین های غیرعمدی و عمدی، مرگ و میر مادران که الان هم قابل توجه است خود معضلی مهم است.
یک مردم شناس و پژوهشگر اجتماعی هم به عنوان راهکار، اقدام سریع دستگهای دولتی از قبیل بهزیستی برای حمایت از این آسیب دیده ها، آموزش و پرورش برای ورود به حوزه آموزش دانش آموزان و بویژه والدین را ضروری دانست.
کامیل احمدی افزود: قوه قضاییه برای اصلاح قوانین موجود و حمایت دولتمردان و مسئولان نظام برای بالا بردن سن ازدواج در این موارد و همکاری رهبران محلی برای ترویج در روستاها و سازمانهای مردم نهاد در ارتباط مستقیم با مردم و مهمتر از همه بهره گیری و بومی سازی تجربیات جهانی و شروع طرحی ملی برای بستر سازی فرهنگی هم برخی دیگر از اقدامات لازم در این حوزه است.
در واقع امروز کار فرهنگی، توسعه حمایت های اجتماعی و فرهنگی در مناطقی که پدیده ازدواج زودهنگام رواج و شیوع دارد، آموزش های بهداشتی و علمی و مهارت زندگی به نوجوانان و جوانان و اصلاح رویه های قانونی از جمله ضرورت ها در این حوزه است.
خبرنگار: فاطمه یوسفی ** انتشار دهنده: علی اصغر ایزدی
1906/5132
انتهای پیام کودکی هشت ساله بود که به ازدواج مردی 29 ساله درآمد و امروز با زخم های بسیار بر روح و جان خود، بارها تلاش کرده خود را از این زندگی جانکاه برهاند اما هر بار ترس تکرار این سرنوشت تلخ برای دخترش که امروز هفت ساله است ، روح و جانش را می خراشد.
اینک او 17 ساله است با دو فرزند، مشقت های بسیار تحمل کرده و بیش از مردش برای پایداری این زندگی کوشیده اما اینک بیماری ها و دردهای بسیار سیمای زنی 40 ساله را بر چهره او نشانده که دیگر تاب این شرایط را ندارد.
می گوید: مادرم که کلفتی می کرد می خواست با دادن من به این مرد، یک نان خور کمتر داشته باشد، مردی که از او و سن کم او هیچ چیزی جز بهره کشی نمی دانست.
اما مادر می گوید: وقتی صفیه را شوهر دادم؛ هشت، 9 ساله بود، من برای او و دو پسرم هم مادر بودم و هم پدر، چون پدرش قبل از تولد صفیه، به جرم حمل مواد مخدر به زندان افتاده بود.
وی با بیان اینکه خرج و مخارجشان هم برایم سنگین بود، افزود: وقتی آن مرد، که کارگری ساده بود، او را از من مطالبه کرد 'من هم گفتم باشه ببرش'، اما او را مفت دادم !
او افزود: 'دوست داشتم قیمتش بالا باشه زیرا اینجا هر چی دختر جوون تر باشه پولشم بیشتره بین 100 (هزار) تومان تا یکی، 2 میلیون تومان فرق می کنه، اما من دخترم را به او مفت دادم چون می خواستم خوشبخت شود و زندگی خود را داشته باشد.
ازدواج، سنتی مقدس است اما مطابق ماده 1041 قانون اصلاح موادی از قانون مدنی مصوب 14 آبان ماه سال 1370 و تبصره آن 'عقد نکاح دختر قبل از رسیدن به سن 13 سال تمام شمسی و پسر قبل از رسیدن به سن 15 سال تمام شمسی منوط به اذن ولی به شرط رعایت مصلحت با تشخیص دادگاه صالح است'.
اما بعد از این سال ها هنوز کم نیستند مناطقی از کشور که این قانون را نادیده می گیرند و ضمن آنکه خیلی ها بر روی سن قانونی ازدواج هم حرف و حدیث هایی دارند.
امروز علی رغم ورود فناوری های نو به زندگی مردمان، حتی در برخی مناطق از این فناوری ها برای القا و اثبات دیدگاه های سنتی و جاهلی بهره می گیرند چنانکه در کتاب 'طنین سکوت' نوشته 'کامیل احمدی' در بررسی ازدواج کودکان ایران، به برخی از آنها اشاره شده است.
به نوشته این کتاب، مردی 40 ساله از اهالی یکی از روستاهای غرب کشور می گوید: 'اینجا همه زود ازدواج می کنند، حتی وقتی عروسهای ما باردار می شوند و جنسیت بچه از طریق سونوگرافی مشخص می شود اگر بچه دختر باشد در شکم مادر او را نامزد و ناف بر می کنیم'.
هر چند این سنت و افرادی که بدان پایبندند بسیار کم اند اما هنوز هم اتفاق می افتد، ضمن آنکه ازدواج دختران در سنین پایین که از آن با عنوان ازدواج کودکان یاد می شود در نقاط متعددی از کشور حتی در شهرها دیده می شود.
مدیرعامل کانون زنان حقوقدان سورا و وکیل دادگستری می گوید: در واقع سن قانونی ازدواج در ایران برای دختران 13 سال و برای پسران 15 سال است و ازدواج دختر کمتر از13 سال و پسر کمتر از 15 سال منوط به اذن ولی به شرط مصلحت با تشخیص دادگاه صالحه است.
مرضیه محبی می افزاید: ماده 1041 تکلیف را روشن و سن قانونی ازدواج را تعیین کرده است، از یک سو نکاح خردسالان را جائز ندانسته اما از دیگر سو برای ازدواج در سن کمتر از 13 نیز سختگیری نکرده است و تنها اجازه ولی و مصلحت دادگاه را کافی دانسته است.
در واقع لزوم اخذ مجوز دادگاه برای ازدواج کودکان از سال 1381 وارد قوانین کشور شد تا پیش از آن تشخیص مصلحت فقط به عهده ولی کودک بود ضمن آنکه هم اکنون هم مجازاتی برای عدم کسب مجوز از دادگاه تعیین نشده است و اگر هم هست بسیار ضعیف است.
محبی افزود: کنوانسیون 'منع خشونت علیه زنان' هم افراد زیر 18 سال را کودک تلقی می کند و کسانی را که قبل از رسیدن به این سن ازدواج کنند کودک محسوب می کند که با این حساب اصلاح قوانین مدنی در موضوع ازدواج کودکان هم خود ضرورتی جدی است.
کودک همسری در برخی استان های خاص نمود بیشتری دارد و در دختران بیش از 2 برابر میانگین این ازدواج ها در پسران است.
البته این ازدواج ها محدود به کشور ما نیست و بر اساس آمارهای رسمی، در کشورهای در حال توسعه از هر سه دختر یک نفر در سن کودکی ازدواج می کند.
امروز برآوردها حاکی از آن است که 700 میلیون زن در جهان در سن کودکی ازدواج کرده اند.
در این میان بیشترین شیوع ازدواج کودکان مربوط به 20 کشور از جمله نیجر، چاد و بنگلادش، مالی، سودان و آفریقای جنوبی است و بر اساس آمارها در ایران هم شمار دخترانی که قبل از رسیدن به 18 سالگی ازدواج کرده اند 17 درصد است.
* پنج تا 6 درصد دختران قبل از 15 سالگی ازدواج می کنند
اگرچه آمارها حاکی از آن است که بعد از انقلاب ازدواج کودکان روند کاهشی به خود گرفته اما بر اساس آمارهای منتشره از سوی معاونت امور زنان و خانواده ریاست جمهوری بین پنج تا 6 درصد دختران قبل از رسیدن به 15 سالگی و حدود نیم درصد پسران قبل از این سن ازدواج می کنند.
بر این اساس در سال 90، 39 هزار و 609 مورد (4.5 درصد) از ازدواج ها مربوط به کودکان 10 تا 14 سال بوده و این رقم در سال 91 به 40 هزار و 464 مورد و در سال ۹۲ نیز با روند افزایشی به ۵.۳ درصد رسیده است.
بر اساس اعلام سازمان ثبت احوال، در سال 93 این آمار به بالاترین میزان در پنج سال اخیر، یعنی 40 هزار و 228 مورد رسیده که ۵.۶ درصد ازدواج های آن سال را شامل می شود.
سال 94 نیز کودکانی که پیش از پایان دوران کودکی وارد زندگی زناشویی شده اند 36 هزار و 938 نفر، معادل 5.4 درصد بوده است.
*خراسان رضوی رکورددار کودک همسری
استان خراسان رضوی با ثبت 6 هزار و 800 مورد ازدواج کودکان در سال 94، رتبه نخست کشور را دارد که این رقم در سال 91 رقمی معادل 12 هزار مورد بوده و طی تمام این سال ها استان رکورددار ازدواج کودکان بوده و این جلوداری همچنان ادامه دارد.
به گفته مدیرکل ثبت احوال خراسان رضوی، این آمار در دختران دو برابر پسران است چنانکه در سال 94 تعداد ازدواج کودکان دختر زیر 14 سال 6 هزار و 309 مورد و پسران زیر 14 سال سه هزار و 808 مورد بوده است.
این آمارها تنها مواردی است که در دفاتر رسمی ازدواج و طلاق استان ثبت شده است و چه بسیار ازدواج هایی که به دلیل سن پایین وعدم امکان ثبت آنها در حد صیغه و عقد موقت می ماند تا افراد به سن قانونی برسند.
از سویی خراسان رضوی دارای شرایط خاص دیگری است که آمار واقعی این ازدواج ها را بالاتر هم می برد.
حضور 320 هزار تن از اتباع خارجی که تنها 150 هزار نفر آنان دارای مجوز هستند و بقیه به دلیل غیرمجاز بودن امکان ثبت ازدواج ها را ندارند و عمده ازدواج ها در آنها در سنین پایین اتفاق می افتد و بسیارند اتباع خارجی که با دختران خردسال ایرانی ازدواج غیررسمی دارند.
از سویی جمعیت روستایی حدود 30 درصدی استان که عموما در مناطق محروم سکونت دارند و نیز وجود اهل سنت و قومیت های متعدد به موضوع ازدواج کودکان دامن زده است.
ازدواج هایی که آثار سوء فراوانی اعم از جسمی، روحی و روانی در این کودکان بویژه دختران برجای می گذارد.
از سویی متوسط طلاق در این ازدواج ها بسیار بیشتر از سایر ازدواج های در سنین قانونی است.
*نقش پررنگ باورها، هنجارها، آداب و رسوم فرهنگی تا اقتصاد در کودک همسری
عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی و جامعه شناس در این رابطه به خبرنگار ایرنا می گوید: علت این ازدواج ها سبک سنتی زندگی و همسرگزینی در جامعه ماست چنانکه در استان های بزرگ و برخی مناطق خاص این ازدواج ها را یک سنت می دانند و بر اساس رسوم دیرینه بهنجار تلقی می شود.
شیرین احمدنیا افزود: هر چند در دو، سه دهه اخیر این دیدگاه تا حد زیادی تغییر کرده اما هنوز نزد بسیاری از افراد جامعه این گفته آشناست که 'دختر که رسید به بیست، باید به حالش گریست'.
وی اظهار کرد: در واقع بخشی از دلایل وجود این پدیده، ریشه های فرهنگی است که خانواده ها نگران ماندن دختر در خانه و به اصطلاح عامیانه، 'ترشیده شدن' او و مانند آن بوده اند.
وی با بیان اینکه در جامعه ما ازدواج کارکرد خاصی داشته و دارد، گفت: پیوند زناشویی در کنار آنکه پیوندهای سیاسی و اجتماعی را تقویت می کرده، به عنوان یک تدبیر اقتصادی نیز، به ویژه در سنین پایین در مورد دختران جوان، مورد توجه بوده است.
وی اظهار کرد: نیازهای جنسی حول و حوش بلوغ نیز در این امر نقش دارد، با این تصور که در سن بلوغ که این نیازها شدت می یابد ازدواج تدبیری برای مقابله با خطر روابط جنسی پیش از ازدواج و احتمال تعرضات جنسی و انحراف نوجوان است.
وی عامل موثر دیگر در این پدیده را فقر و فشارهای اقتصادی دانست و گفت: در بسیاری از مناطق محروم به دلیل درگیری با فقر، با انگیزه کاهش یک نان خور، تن به ازدواج های زودهنگام داده می شود.
بحران های اقتصادی و بروز جنگها نیز از عوامل تاثیرگذار شناسایی می شود. در مواردی، خانواده های کم درآمد، حاضر می شوند به نام ازدواج در واقع دختر بچه هایشان را عملا به فروش برسانند.
وی عنوان کرد: هنوز هم بخشی از این دیدگاه ها در جامعه ما با قوت و قدرت عمل می کند و تغییر این دیدگاه ها نیاز به کار زیادی دارد.
*آسیب ازدواج کودکان بر روی دختران گسترده است
یک مردم شناس و پژوهشگر اجتماعی هم در گفت و گو با خبرنگار ایرنا با بیان اینکه آمارهای موجود در دسترس ما در ایران عموما متغیر بوده و خیلی مشخص و دقیق نیست، گفت: بررسی بر روی هفت استان دارای بیشترین آمار ازدواج کودکان نشان داد 13.7 درصد ازدواج ها در مناطق شهری و حدود 20 درصد در مناطق روستایی در سنین زیر 18 انجام می شود که سن کودکی است.
دکتر کامیل احمدی، که خود نویسنده کتاب بررسی ازدواج کودکان با عنوان 'طنین سکوت' در سال 96 است، افزود: آسیب های این ازدواج ها بر روی این کودکان بویژه دختران زیاد است در عین حال پسربچه های زیادی هم قربانی این سنت آسیب زا می شوند هر چند بویژه از نظر جنسی و روانی آسیب ها کمتر است اما فشارهای اقتصادی و اجتماعی بر آنها نیز اعمال می شود.
وی با بیان اینکه در دهه های گذشته این مساله نه تنها در کشور ما که در سطح جامعه جهانی تا حدود زیادی تعدیل شده، گفت: آمار ازدواج کودکان روند کاهشی دارد و آیین ها و قوانین ازدواج در کشورهای پیشرفته تا حدی اصلاح شده در عین آنکه قوانین دیگری چون روابط جنسی آزاد و غیره در کنار آن قرار گرفته است.
*صیغه راه فرار از قانون در ازدواج کودکان
این پژوهشگر اجتماعی اظهار کرد: در کشور ما هم این ازدواج ها کاهش نشان می دهد اما تبصره های دیگری از جمله صیغه را شاهدیم که خود راهی برای فرار از قانون و موانع این نوع ازدواج ها است.
احمدی عنوان کرد: به عنوان مثال صیغه های محرمیت که بعد از ناف بری و نامزدی میان خانواده ها رایج است از نمونه های بارز کودک همسری به شمار می آید.
وی افزود: در برخی از استانها رایج است که ازدواج های پایین تر از سن قانونی توسط عاقد محلی به صورت دست نوشته و یا پشت جلد قرآن خانگی نوشته و جاری می شود.
وی با بیان اینکه این ازدواجها همراه با ازدواجهای دو همسری در آمارهای رسمی و دولتی وجود ندارد، افزود: ازدواج هایی که طی این سال ها در حاشیه مرزهای خراسان رضوی و نیز سیستان و بلوچستان با افغان ها و بلوچ ها به صورت پنهانی انجام شده و می شود نیز در هیچ جایی ثبت نمی شود که از جمله این موارد است.
وی گفت: چه بسیار مردانی در سنین بالا که از این حقه ها استفاده می کنند و صیغه های محرمیت را با دخترانی که با آنها ناف بر و یا نامزد شده اند می خوانند که عمده این دختران هم از خانواده های فقیر هستند.
وی ادامه داد: زمانی که این ازدواج به هم می خورد تبعات زیانبار آن گریبان گیر دختر می شود و آن زمان پدیده کودک بیوگی را شاهدیم.
این پژوهشگر افزود: کودک بیوگی حاصل این ازدواج هاست و اکنون تعداد زیادی از کودکان تک سرپرست و یا کودکان سرپرست بچه را داریم که نتیجه این ازدواج هاست.
کامیل احمدی گفت: پدیده دیگر در کشور و برخی استان ها در کنار اصلاح مواردی از قوانین ازدواج، با عنوان خرید سن نمود یافته که نظارت کمتری از سوی قوه قضاییه در این حوزه اعمال می شود و قاضی هایی وجود دارند که از راه های مختلف ضابطه و رابطه، مشکل سن پایین را توجیه می کنند.
وی ادامه داد: اما در بسیاری از شهرستان ها همچنان، ازدواج دختران 13 ساله و قبل از آن رایج و گرفتن مجوز برای این نوع ازدواج ها آسان است.
وی اظهار کرد: حتی امروز برخی سیاست های جمعیتی و بخش های مذهبی، نهادها و دستگاه های مرتبط از جمله صدا و سیما، به شیوه های مستقیم وغیرمستقیم ازدواج زودهنگام آن هم نه در سنین دبیرستان بلکه در راهنمایی را ترویج می کنند.
احمدی گفت: امروز بخشی از قوانین دخیل در کودک همسری علاوه بر قوانین مدنی، ریشه در مسائل اعتقادی دارد که گوش شنوا هم برای این مباحث بسیار زیاد است و نمود آن در روستاها بسیار بیشتر است.
وی افزود: در این میان هنجارهای اجتماعی و واهمه خانواده ها از هر نوع رفتار نابهنجار و خلاف عرف جامعه از دیگر عوامل دخیل در کودک همسری است و وجود تلفنهای همراه در دست نسل جوان و ترس از عدم قدرت و کنترل بر روابط آنها و ورود به روابط جنسی قبل ازدواج، عامل موثر دیگری بر ترویج این ازدواج هاست.
وی اظهار کرد: ازدواج در سنین پایین در خراسان رضوی در برخی روستاهای مرزی و حومه شهرها زیاد است و بر اساس فرهنگ و هنجار خود معتقدند اگر این ازدواج در سن خاصی (زیر 14، 15 سالگی) انجام نشود دیگر شوهر برای دخترشان نخواهد بود و در واقع فشار اجتماعی بر این امر موثر است.
وی با استناد به تحقیقات خود گفت: کم سوادی خانواده هم بر این امر اثر دارد و 83 درصد نمونه های بررسی شده دارای سواد کمتر، تمایل بیشتری به ازدواج زودرس داشتند.
اینکه این ازدواج ها با چه عنوان و دلیل و توجیهی انجام می شود به کنار، اما به اعتقاد کارشناسان امر گستره تبعات و آسیب های این ازدواج ها قابل توجه و دارای ابعاد مختلف است .
*گستره وسیع تبعات ازدواج زودهنگام بر کودکان
دانشیار دانشگاه علامه طباطبایی معتقد است: ازدواج زودهنگام در واقع تبعات اجتماعی، فرهنگی، روانی، فردی و اقتصادی زیادی بویژه بر دختران دارد.
دکتر احمدنیا افزود: محرومیت دختر از ادامه تحصیل وعدم شکوفایی استعدادهای بالقوه و محرومیت از فرصت اشتغال و کسب مهارت و درآمد و به تبع آن افزایش فقر و نیز محروم شدن از امتیازات و حمایت اجتماعی ناشی از کار، کاهش اعتماد و عزت نفس، تداوم شرایط وابستگی مالی و عدم استقلال رای و افزایش نسبت خشونت خانوادگی و انزوای کودکان از این جمله است.
وی عنوان کرد: ازدواج کودکان تبعاتی هم برای جامعه دارد از جمله آنکه زنان به عنوان نیمی از نیروی انسانی بالقوه جامعه به این روش طرد شده و مورد ظلم قرار می گیرند و سهم آنان در پیشرفت انسانی جامعه خدشه دار می شود.
وی با تاکید بر اینکه آثار سوء این ازدواج ها بویژه بر روی دختران بسیار سنگین است، افزود: حاملگی این دختران نوجوان در عمل به سلامت آنان لطمه جدی وارد می کند ضمن آنکه میزان آسیب پذیری این نوجوانان در برابر بیماری های مقاربتی، ایدز و اچ.آی.وی در جریان ازدواج دایم یا موقت بسیار بالاتر می رود.
* به خطر افتادن سلامت جنسی و باروری دختران در ازدواج های سنین پایین
یک مردم شناس هم در این رابطه گفت: در نتیجه ازدواج کودکان، سلامت جنسی و باروری دختران هم به شدت تحت تاثیر قرار می‌گیرد.
دکتر کامیل احمدی افزود: این دختران از نظر جسمی و فیزیکی شرایط مناسبی برای ارتباط جنسی و نیز زایمان ندارند که این وضعیت عوارض زیادی برای آنان ایجاد می کند و حاملگی عاملی برای به خطر افتادن سلامت مادر و فرزند است.
وی با اشاره به وضعیت سلامت جنسی نامطلوب در این زنان گفت: نتایج تحقیق میدانی بر روی هفت استان دارای بالاترین آمار ازدواج کودکان، نشان می دهد که اطلاعات زنان درباره سلامت جنسی و باروری و اعتماد به نفس آنها نسبت به بدن و میل جنسی شان، ناچیز است.
به گفته وی، ٢١,٢ درصد از زنان متاهل در این تحقیق گفته بودند مجبور به رابطه جنسی با شوهرانشان هستند و تعداد کمی از آنها توانایی این را داشتند که با شوهرشان در مورد نداشتن تمایل به برقراری رابطه جنسی صحبت کنند زیرا تصورشان بر آن بود که آمیزش جنسی به‌طور اجتناب‌ناپذیر، بخشی از وظایف زناشویی آنهاست.
وی گفت: بر این اساس واکنش آنها به این آمیزش اجباری، 42.9 درصد ناراحتی، 28.6 درصد نفرت و 28.6 درصد هم خشم بود.
اما علاوه بر این امر بارداری هم بر مسائل و عوارض این زنان کم سن و سال می افزاید و عوارض جبران ناپذیری در پی دارد.
*مرگ و میر مادران کم سن هنگام حاملگی 5 برابر بیش از زنان بالغ
یک متخصص زنان، زایمان و نازایی می گوید: مرگ و میر دخترانی که در سنین کودکی ازدواج کرده و حامله می شوند، چهار تا پنج برابر بیش از افرادی است که در سن بلوغ و قانونی باردار می شوند واین خود نوعی قتل است.
دکتر حوریه شمشیری با بیان اینکه در واقع این افراد با این ازدواج ها و حاملگی ها به سمت مرگ سوق داده می شوند، افزود: کسی که وارد دوره بزرگسالی می شود چهار، پنج خصوصیت را کسب می کنند که دختران با سن پایین آنها را ندارند؛ برای زندگی زناشویی بلوغ روانی و عاطفی ضروری است و این دختران فاقد آن هستند.
وی گفت : نخستین و یکی از اصلی ترین خصوصیات بالغ شدن، شکل یافتن و کامل شدن بدن افراد از نظر فیزیکی است که آمادگی بارداری را در آنها ایجاد می کند.
این عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی گفت: کامل شدن این صفات بلوغ چندین سال طول می کشد تا بدن از نظر اسکلت و استخوان بندی برای زایمان و حاملگی آماده شود.
وی اظهار کرد: در واقع دختر در ازدواج های زودهنگام، زمانی که لگن شرایط مناسب ندارد و استخوان بندی در همان وضعیت کودکی است وادار به حاملگی می شود.
وی افزود : در عین حال دستگاه ژنیتال آمادگی روابط زناشویی ندارد ضمن آنکه این دختر به دلیل خردسالی نمی تواند با کسی که ازدواج کرده در زمینه مسائل جنسی و رفتارهای پر خطر گفت و گو کند و در پی آن خطر ابتلا به بارداری های بی برنامه و ناخواسته و پرخطر و بیماری های مقاربتی و ایدز افزایش می یابد.
وی با بیان اینکه معمولا خانواده ها هم درهمان سال اول ازدواج این دختران 14، 15 ساله و حتی کمتر تاکید و اصرار بر حاملگی دارند، افزود: یک سوم این دختران که ازدواج زودرس دارند در سال اول حامله می شوند آن هم در شرایطی که از نظر ساختار بدنی خوب رشد نکرده اند، حال در این شرایط جنین هم با او در رشد و استفاده از املاح و مواد غذایی شریک می شود.
وی اظهار کرد: امروز اگر می بینیم اکثر زنان میانسال ما دچار مشکلات جسمی هستند، ناشی از این نوع بارداری های زودهنگام است چرا که زیربنای سلامت زنان در سال های میانسالی و به بعد را رفتارهای دوران کودکی و نوجوانی شان شکل می دهد.
وی ادامه داد: یک سوم این دختران با خطرپذیری بالا زایمان کرده دوباره سال بعد حامله می شوند که این، خطری بزرگتر است و درصورت حاملگی نوجوانان احتمال زایمان زودرس و یا مرگ جنین در درون رحم وجود دارد.
این پزشک زنان تصریح کرد: وقتی از نظر شرعی ما در برابر هر آسیبی به بدن خود، حتی زخمی شدن انگشت ، مسئول هستیم، چگونه این عوارض را بر او تحمیل می کنیم و چه کسی مصلحت را تعیین می کند؟
دکتر شمشیری اظهار کرد: کانال زناشویی این دختران دچار زخم های فراوان می شود، حاملگی این دختران پرخطر و درصد سقط زیاد و احتمال مرگ مادر و مشکل نوزاد وجود دارد ضمن آنکه نسل بعدی متولد از این زنان هم بیمار خواهند بود که همه از جمله خطرات و عوارض این نوع ازدواج ها است.
وی گفت: آنان رابطه زناشویی اجباری دارند و بسیاری از آنان پروسه باروری را به هیچ وجه نمی توانند تحمل کنند ضمن آنکه به خدمات بهداشتی و درمانی مناسب هم دسترسی ندارند و اجازه مراجعه به پزشک هم معمولا از سوی خانواده به آنان داده نمی شود.
وی تصریح کرد: این نوع ازدواج ها و تحمیل این شرایط به دختران کم سن و سال و قرار دادن آنان در معرض این آسیب ها معضلی جدی است زیرا در طولانی مدت عوارض بسیاری برای آنان از جمله بی اختیاری ادرار و مدفوع، شل شدگی رحم و پارگی اندام های داخلی جنسی و مانند آن درپی دارد.
وی با بیان اینکه از نظر روحی، روانی هم این دختران دچار عدم تطابق هستند، افزود: فشار اجتماعی و روانی که به آنها وارد می شود تا در عین کودکی، نقش همسر و مادر را بازی کنند بر ناسالمی آنان دامن می زند.
وی گفت: در واقع هم سلامت، تحصیلات و آینده را از آنان می دزدند و هم هیچ آموزشی در زمینه مهارت های زندگی به آنان داده نشده است.
دکتر شمشیری افزود: وقت مناسب ازدواج نیازمند تکمیل بلوغ جسمی است تا 25 سالگی رشد استخوانی دختران ادامه دارد اگر این دختر از نظر جسمی تکامل لازم را یافته و تمام منابع بدنی وی تامین شود او در طولانی مدت یک انسان موثر خواهد بود به پزشک مراجعه نمی کند، بیمار نمی شود و باری بر خود، خانواده و جامعه تحمیل نمی کند.
*افزایش طلاق در ازدواج کودکان
عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی افزود: در کنارهمه این مسائل امروز با مسائل جدیدی نظیر 'کودکان بیوه' و 'کودکان مطلقه' مواجهیم که آمار آن هم رو به رشد است.
احمدنیا گفت: دخترانی که در خردسالی ازدواج می‌کنند، به دلیل این که معمولا ازدواجی با معیارهای مناسب هم در موردشان رخ نداده است، بیشتر احتمال می‌رود در سنین پایین هم طلاق بگیرند یا دچار شرایط بیوه شدن باشند.
آنان به دلیل نرسیدن به بلوغ اجتماعی، چیزی از زندگی مشترک و همسرداری و فرزندآوری نمی دانند و بعد از ازدواج هم عمده آنها از ادامه تحصیل و پیگیری علایق خود باز می مانند.
معاون پیشگیری بهزیستی خراسان رضوی که خود روانشناس هم هست می گوید: کسانی که بیشتر به حوزه زوج درمانی مراجعه می کنند عموما کسانی اند که ازدواج هایی در سنین پایین تر داشته و ازدواج شان آگاهانه نبوده است.
مسعود هنربخش با اشاره به بیان مقام معظم رهبری که ازدواج ها باید آگاهانه و به هنگام باشد، گفت: ازدواج کودکان خود آسیب و تروما است که می تواند تبعات زیادی داشته و اختلال ایجاد کند که اختلالات روانی، اضطراب و استرس، وسواس و خودکشی از جمله آنهاست.
وی گفت: ازدواج زودهنگام، طلاق زودهنگام را هم در پی دارد، و امروز کار به جایی رسیده که دیگر از مراجعان نمی پرسم چند سال، بلکه سوال آن است چند ماه از ازدواجتان می گذرد؟
وی اظهار کرد: وقتی ما ابزارهای لازم برای زندگی را به فرزندان خود منتقل نکرده و آنان به سن پختگی برای ازدواج نمی رسند باید منتظر باشیم سریعتر هم آسیب ببینند.
وی ادامه داد: وقتی یک زن در سنین پایین باردار می شود، از نظر جسمی آسیب می بیند و از نظر روانی هم واقعا چیزی ندارد که به بچه بدهد در این شرایط چگونه توقع داریم خانواده سالمی داشته باشیم؟
وی افزود: امروز تبعات و پیامدهای ازدواج زودهنگام دامنگیر بهزیستی است و فرزندان معلول و مشکل دار و نیز دچار آسیب های اجتماعی و روانی عموما معلول این ازدواج هاست .
* توانمندی مردم و ارتقای فرهنگی، راهکاری برای کاهش این پدیده و آسیب های آن
معاون بهزیستی خراسان رضوی با بیان اینکه بخشی از این شرایط به دلیل فقر فرهنگی و دانشی افراد و خانواده هاست گفت: باید در زمینه آگاه سازی خانواده ها و مردم و کاهش این پدیده و تبعات آن وارد عمل شده و بیش از همه از ظرفیت تشکل های مردمی فعال بهره بگیریم.
هنربخش عنوان کرد: باید افراد بومی و محلی را در مناطق مختلف توانمند ساخت تا آموزش های مربوطه را به مردم بدهند.
وی افزود: از سویی باید آسیب دیدگان این ازدواج ها را در قالب تشکلی منسجم درآورده و در این حوزه، چون برخی از تشکل هایی که در حوزه مواد مخدر عملکرد موثری داشته اند، وارد عرصه کنیم .
* تقویت حمایت های اجتماعی و غربالگری نوجوانان از نظر بهداشت و سلامت
یک پزشک متخصص زنان هم گفت: انسان یک موجود فیزیکی، روانی و اجتماعی است و باید برای این شرایط آماده شود.
دکتر شمشیری اظهار کرد: از نظر پزشکی باید غربالگری بیماریها در نوجوانان و واکسیناسیون آن ها گسترش یابد و انجام واکسن زگیل تناسلی که آمار آن هم زیاد است در جامعه شروع شود و برای افرادی که ازدواج می کنند و معاینات دوره ای انجام گیرد.
وی افزایش مهارت ها و اطلاعات علمی و جنسی افراد را ضروری خواند و گفت: تقویت حمایت های اجتماعی، ادامه تحصیل و فعال کردن گروه های اجتماعی مختلفی که می توانند از این همسران کوچک و کودک حمایت کنند، اهمیت زیادی دارد.
وی با بیان اینکه 'استمطاع' که در مباحث زناشویی از نظر دینی به کار برده می شود به مفهوم بهره برداری است و امروز برای اصلاح این شرایط باید این کلمات نیز اصلاح شود زیرا این زن یا دختر یک انسان است و ما چه حقی برای بهره برداری داریم؟
وی اظهار کرد: امروز باید از علم در تقویت مباحث شرعی استفاده شده و به روز شود، مباحثی که در کنار سایر هنجارها منجر به آن شده تا 17 درصد دختران زیر 18 سال ما ازدواج کرده باشند و تا آخر عمر معلولیت های جسمی، روانی و اجتماعی را با خود همراه داشته باشند.
یک وکیل دادگستری هم گفت: این ازدواج ها باعث تداوم بی پایان حرکت چرخۀ خشونت و تولید فقر و تهیدستی و آسیبهای اجتماعی می شود و دستاوردهای توسعه و پایداری آن را به مخاطره می افکند .
مرضیه محبی افزود: اگر قرار است به توسعه پایدار بیندیشیم، باید برای توقف ازدواج کودکان به طور جدی اقدام کنیم اما اصلاح قانون تنها راه نیست چنانکه در گذشته، جامعه در مقابل قانون حمایت خانواده سال 1353 که سن ازدواج برای دختران را 18 سال مقرر کرده بود، موضع گیری کرده و آن را نپذیرفت .
وی عنوان کرد: امروز علاوه بر اصلاح قانون، باید بستر اجتماعی لازم برای مقابله با این پدیده را فراهم کرد، برخی اقداماتی که در این زمینه باید صورت بگیرد شامل تصویب مقررات برای حمایت اجتماعی از کودکان ، پایش تحصیل اجباری دختران و فراهم آوردن امکانات آن برای خانواده های تهیدست است.
وی ادامه داد: امن کردن فضاهای شهری و حذف موانع امنیتی که خانواده ها را ناچار به پذیرش ازدواج دختران خردسال می کند، فرهنگ سازی و آموزش خانواده ها، جلب نظر و رای مراجع مذهبی و ضرورت اجتناب ناپذیر مداخله آنان برای حل این معضل، سیاست گذاری اجتماعی برای دستیابی به عدالت جنسیتی و تغییر و اصلاح فرهنگ مبتنی بر جنسیت از جمله این مباحث است.
وی افزود: در این میان، مشارکت جامعۀ مدنی و سازمان های مردم نهاد ضروری است و جز با تلاش بی وقفۀ همۀ عناصر اجتماعی درگیر، پرداختن به این معضل اجتماعی، ممکن و میسر نیست .
استاد دانشگاه علامه طباطبایی هم معتقد است: مقابله با این پدیده امروز نیازمند مبارزه با فقر اعم از فقر مادی و فرهنگی است و ابزار این امر هم آموزش و ارتقای آگاهی خانواده و والدین نسبت به مسئولیت شان در قبال فرزندان است.
شیرین احمد نیا افزود: هدف باید توانمندسازی کودکان و نوجوانان و رسیدن به مرحله ای باشد که مسئولیت انتخاب همسر در کنار هدایت و راهنمایی خانواده، برعهده خودشان باشد و بلوغ لازم روانی اجتماعی و اختیار عمل داشته باشند.
وی اصلاح برخی قوانین و نیز اصلاح رویه های فرهنگی همسرگزینی، به گونه ای که منافع فرد و نه صرفا گروه و خانواده را تامین کند، از دیگر این ضرورت ها خواند.
وی ادامه داد: توجه به ضرورت رسیدن فرد اعم از دختر و پسر به بلوغ جسمانی و روانی بویژه سلامت اجتماعی که در روابط زناشویی بسیار اهمیت دارد از دیگر مباحث مهم است که افراد بدانند در چهارچوب زندگی زناشویی متقابل چه وظایف و حقوقی دارند.
وی عنوان کرد: در چهارچوب فرآیند ازدواج و فرزندآوری و فرزندپروری افراد باید به حقوق خود و خانواده آگاه شوند.
وی گفت: امروز ازدواج کودکان و در مرحله بعد حاملگی آنان دو موضوعی است که سلامت آنها بویژه دختران را تحت تاثیر قرار می دهد و به تبع آن سقط جنین های غیرعمدی و عمدی، مرگ و میر مادران که الان هم قابل توجه است خود معضلی مهم است.
یک مردم شناس و پژوهشگر اجتماعی هم به عنوان راهکار، اقدام سریع دستگهای دولتی از قبیل بهزیستی برای حمایت از این آسیب دیده ها، آموزش و پرورش برای ورود به حوزه آموزش دانش آموزان و بویژه والدین را ضروری دانست.
کامیل احمدی افزود: قوه قضاییه برای اصلاح قوانین موجود و حمایت دولتمردان و مسئولان نظام برای بالا بردن سن ازدواج در این موارد و همکاری رهبران محلی برای ترویج در روستاها و سازمانهای مردم نهاد در ارتباط مستقیم با مردم و مهمتر از همه بهره گیری و بومی سازی تجربیات جهانی و شروع طرحی ملی برای بستر سازی فرهنگی هم برخی دیگر از اقدامات لازم در این حوزه است.
در واقع امروز کار فرهنگی، توسعه حمایت های اجتماعی و فرهنگی در مناطقی که پدیده ازدواج زودهنگام رواج و شیوع دارد، آموزش های بهداشتی و علمی و مهارت زندگی به نوجوانان و جوانان و اصلاح رویه های قانونی از جمله ضرورت ها در این حوزه است.
خبرنگار: فاطمه یوسفی ** انتشار دهنده: علی اصغر ایزدی
1906/5132
کپی شد
