در شب ۹ جولای ۱۹۵۸، زمین لرزه ای در امتداد گسل Fairweather در پان‌هندل آلاسکا بیش از ۳۰ میلیون متر مکعب سنگ را در ارتفاعات ساحل شمال شرقی خلیج لیتویا از جا کند. این توده سنگ از ارتفاع تقریباً ۹۱۴ متری در آبهای ورودی گیلبرت فرود آمدند.
جی پلاس؛ بزرگترین سونامی ثبت شده تاریخ معاصر با ارتفاع بی سابقه ۵۲۵ متر در خلیج لیتویا در آلاسکا اتفاق افتاد.
در شب ۹ جولای ۱۹۵۸، زمین لرزه ای در امتداد گسل Fairweather در پان‌هندل آلاسکا بیش از ۳۰ میلیون متر مکعب سنگ را در ارتفاعات ساحل شمال شرقی خلیج لیتویا از جا کند. این توده سنگ از ارتفاع تقریباً ۹۱۴ متری در آبهای ورودی گیلبرت فرود آمدند (نقشه زیر را ببینید). نیروی حاصل از ریزش این حجم از سنگ باعث ایجاد یک سونامی محلی شد که در خط ساحلی جنوب غربی ورودی گیلبرت (انتهای آبدره خلیج لیتویا) اتفاق افتاد.
این موج چنان قدرتی داشت که به طور کامل از روی تمام زمینی که ورودی گیلبرت را از بدنه اصلی خلیج لیتویا جدا می‌کرد، عبور کرد. سپس موج در تمام طول خلیج لیتویا، بر فراز «لا چاوسی اسپیت» و به سمت خلیج آلاسکا ادامه مسیر داد. این موج با قدرت زیاد خود، تمام درختان و پوشش گیاهی تا ارتفاع ۵۲۴ متری از سطح دریا را از بین برد. میلیون‌ها درخت توسط این موج از ریشه کنده شدند و آب آنها را با خود برد. این بالاترین تخریبی است که تاکنون توسط یک سونامی ثبت شده است.
خلیج لیتویا یک ورودی آب یخی، در ساحل شمال شرقی خلیج آلاسکا است. طول آن در حدود ۱۱.۳ کیلومتر و عرض آن بیش از ۳.۲ کیلومتر است. حداکثر عمق آن در حدود ۲۱۹ متر است، اما ورودی آن به عمق ۹.۷ متر آن را از خلیج آلاسکا بین «لا چاوسی اسپیت»( La Chaussee Spit) و هاربر پوینت( Harbor Point) جدا می‌کند.
ریزش سنگ‌ها در۹ جولای ۱۹۵۸ از روی صخره‌های شیب دار بالای ساحل شمال شرقی ورودی گیلبرت رخ داد. این منطقه بر روی نقشه با رنگ قرمز مشخص شده‌اند. سنگ‌ها از ارتفاع حدود۹۱۴ متری به پایین سقوط کردند. برخورد ۳۰.۶ میلیون متر مکعب سنگ با آب، یک سونامی محلی را بوجود آورد که تمام طول خلیج لیتویا و منطقه لاچاوسی اسپیت را در بر گرفت. این موج تمام پوشش گیاهی و خاک‌های لبه‌های خلیج را تخریب کرد. این منطقه آسیب‌دیده در نقشه بالا به رنگ زرد نشان داده شده است. در نقشه فوق، ارتفاعات بر حسب فوت نشان داده شده‌اند و اعداد نشانگر تقریبا بالاترین ارتفاع عبور موج از خلیج هستند. این نقشه با استفاده از داده‌های موجود در مقاله تخصصی ۳۵۴-C سازمان زمین‌شناسی ایالات متحده ترسیم شده است.
چه چیزی باعث سونامی خلیج لیتویا شد؟
۱-وقوع زلزله در گسل Fairweather باعث شد حدود ۳۰ میلیون متر مکعب سنگ از دیوار شرقی ورودی گیلبرت سقوط کند.
۲- سقوط چنین حجم زیادی از سنگ موج بسیار قدرتمندی را در سرتاسر ورودی گیلبرت ایجاد کرد.
۳- این موج در دیواره غربی ورودی گیلبرت تا ارتفاع حدود ۵۲۵ متر بالا رفت.
۴- ارتفاع موج از دیواره های غربی ورودی گیلبرت بالاتر رفت و در خلیج لیتویا فرود آمد و از آنجا به سمت خلیج آلاسکا سرازیر شد. در این حادثه میلیون‌ها درخت در امتداد هر دو خط ساحلی خلیج لیتویا از ریشه کنده شدند.
گزارش شاهدان عینی از بازماندگان
در اینجا به دو مورد از گزارش‌هایی که توسط شاهدان عینی در مورد این اتفاق آمده می‌پردازیم. این گزارش‌ها در سال ۱۹۶۰ توسط دان جی میلر در مقاله تخصصی ۳۵۴-C زمین شناسی ایالات متحده، با نام امواج غول‌پیکر در خلیج لیتویا، آلاسکا، ثبت شده‌اند.
به نقل از حساب کاربری هاوارد جی. اولریش
آقای اولریش و پسر ۷ ساله‌اش، در حدود ساعت ۸ شب سوار بر قایق‌شان«ادری» وارد خلیج لیتویا شدند، و در آبهایی با عمق تقریبی ۹ متر در یکی از خورهای کوچک در ساحل جنوبی لنگر انداختند. اولریش با تکان‌های شدید قایق از خواب بیدار شد، زمان را یادداشت کرد و برای تماشای اثر زمین لرزه به عرشه رفت. او در گزارشش از یک لرزش شدید و بالا آمدن آب می‌گوید که به دنبال آن سقوط سنگ‌ها از کوه در خلیج اتفاق افتاده است. به گزارش اولریش، تخمین زده می‌شود که در حدود دو و نیم دقیقه پس از اولین زمین لرزه، در بالای خلیج صدای کر کننده‌ای از سقوط به گوش رسیده است.
او می‌گوید:« این موج قطعا در ورودی گیلبرت و درست قبل از پایان یافتن لرزش شروع شد. این پدیده ابتدا شبیه به موج نبود، بلکه چیزی شبیه به یک انفجار یا جدا شدن یک یخچال طبیعی بود. موج از قسمت پایین بیرون آمد و شبیه به کوچکترین بخش از یک پدیده بزرگ بود.»
اولریش همچنان به تماشای پیشروی موج ادامه داد تا اینکه در حدود دو و نیم تا سه دقیقه بعد، موج به قایق او رسید. او نتوانست لنگر را شل کند، بنابراین تمام زنجیر لنگر را(با طول حدود ۷۲ متر) رها کرده و موتور قایق خود را روشن کرد. در میانه راه، یعنی بین سرخلیج و جزیره سنوتاف، به نظر می‌رسید که موج مانند یک دیوار صاف از آب است که احتمالا ارتفاعی در حدود ۳۰ متر داشت و از یک گوشه ساحل تا گوشه دیگر امتداد داشت. در قسمت شمال جزیره، موج در حال شکستن و فروریختن بود، اما در سمت جنوب، موج دارای تاجی صاف و یکنواخت بود. قسمت جلوی موج با نزدیک شدن ، شیبی تند پیدا کرده بود و در حدود ۱۵ تا ۲۲ متر ارتفاع داشت. تا قبل از رسیدن موج، آب اطراف قایق دچار نوسان نشده بود، و تنها لرزشی ناشی از اثر زلزله داشت. با بالا آمد قایق در اثر این موج، زنجیر لنگر پاره شد. قایق بر فراز موج به سمت ساحل جنوبی و احتمالا بر روی ساحل جنوبی رفت، و در بازگشت موج و به همراه جریان آب به سمت مرکز خلیج برگشت. بنظر می‌رسید که عرض موج فقط ۶ تا ۷.۵ متر باشد و همچنین شیب پشتی آن کمتر از شیب قسمت جلو باشد.
پس از عبور موج غول‌پیکر، سطح آب تقریبا به سطح عادی بازگشت، اما آب خیلی متلاطم بود و امواج تند و تیزی تا ارتفاع ۶ متر، با شیب زیاد از این ساحل به آن ساحل می‌رفتند. با اینحال این امواج حرکت مشخصی را به سمت سر یا دهانه خلیج نداشتند. بعد از ۲۵ تا ۳۰ دقیقه خلیج آرام شد، کنده‌های درخت‌های شناور، سطح آب نزدیک به سواحل را پوشانده بودند و به سمت مرکز و ورودی خلیج حرکت می‌کردند. پس از اینکه اولین موج غول‌پیکر عبور کرد، اولریش توانست کنترل قایق را به دست بگیرد و ساعت ۱۱ شب، با یک جریان عادی آب، از دهانه خلیج خارج شد.
به نقل از حساب کاربری ویلیام ای-سوانسون
آقا و خانم سوانسون در حدود ساعت ۹ شب سوار بر «باجر» وارد خلیج لیتویا شدند، آنها ابتدا تا جزیره سنوتاف رفتند و سپس به Anchorage Cove در ساحل شمالی و نزدیک به ورودی بازگشتند تا در جایی با عمق ۷ متری آب لنگر بیاندازند. آقای سوانسون با لرزش شدید قایق از خواب بیدار شد و ساعت را در اتاق کنترل یادداشت کرد. کمی بیشتر از یک دقیقه بعد از شروع لرزش، و احتمالا قبل از پایان زلزله، سوانسون از انتهای شمالی جزیره سنوتاف، به سمت سر خلیج نگاه کرد و چیزی را که دید بنظرش یک یخچال طبیعی بود که در هوا برخاسته و به جلو حرکت می‌کند.
او می‌گوید: چیزی که می‌دیدم، بنظر یک جسم جامد می‌آمد که می‌پرید و می‌لرزید. قطعات بزرگ یخ از روی آن به داخل آب می‌افتادند. «بعد از مدتی یخچال از دیدرس خارج شد و یک دیوار بزرگ از آب به سمت نقطه جنوب غربی ورودی گیلبرت در حال حرکت بود.»
سپس سوانسون متوجه بالارفتن موج در ساحل جنوبی و در نزدیکی مادسلاید کریک شد. بنظر می‌رسید که ارتفاع موج زمانی که از جزیره سنوتاف عبور می‌کرد، در نزدیکی مرکز خلیج در حدود ۱۵ متر باشد و با شیب زیاد در حال حرکت به طرفین بود. بعد از اینکه موج برای اولین بار مشاهده شد، زمانی بین ۱ تا یک و نیم دقیقه طول کشید تا از جزیره عبور کند و حدود یک و نیم دقیقه بعد به باجر رسید. قبل از رسیدن موج، هیچ کاهش ارتفاع یا اختلال دیگری در آب اطراف قایق مشاهده نشده بود.
باجر که همچنان لنگر انداخته بود، توسط موج از جا بلند شد و از لا چاوسی اسپیت عبور کرد؛ قایق آنها در ابتدا مانند یک تخته موج‌سواری، درست در زیر تاج موج بود. سوانسون از بالا به درختانی که روی زبانه ساحلی روییده بودند نگاه می‌کرد و معتقد است که در حدود ۲۵ متر(دوبرابر طول قایق خود) بالاتر از آنها قرار داشت. تاج موج درست بیرون از زبانه ساحلی شکسته شد و قایق به پایین افتاد و در فاصله ای از ساحل قرار گرفت. ۳ تا ۴ دقیقه بعد از اینکه قایق پایین آمد، سوانسون نگاهی به عقب می‌اندازد و کنده‌های درختان و چیزهای دیگری را می‌بیند که به همراه آب در حال برگشتن از روی زبانه ساحلی هستند. او مطمئن نبود که آیا این یک موج دوم است یا همان موجی است که قایق را روی زبانه ساحلی برده بود. خانم و آقای سوانسون قایق خود را رها کرده و سوار بر یک قایق کوچک نجات شدند و حدود دو ساعت بعد یک قایق ماهیگیری دیگر، آنها را به ساحل برد.
نتیجه‌گیری
در زمان وقوع سونامی در خیلج لیتویا، قایق سومی هم در نزدیکی دهانه خلیج لنگر انداخته بود، که توسط موج بزرگ غرق شده است. هیچ بازمانده‌ای از این قایق به جا نمانده و گمان می‌رود که دو نفر در این قایق بوده‌اند.
پیش از وقوع سونامی جولای ۱۹۵۸، دان جی میلر از سازمان زمین شناسی ایالات متحده، مشغول مطالعه بر روی شواهدی بود که وقوع امواج بزرگ در خلیج لیتویا را نشان می‌دادند. او شواهدی را گردآوری کرده بود که وقوع حداقل چهار موج بزرگ را با تاریخ‌های حدودی ۱۹۳۶، ۱۸۹۹، ۱۸۷۴ و ۱۸۵۳(یا ۱۸۵۴) را نشان می‌داد. اندازه همه این امواج قابل توجه بوده‌اند، اما شواهد بجا مانده از موج سال ۱۹۵۸، همه آن شواهد را از بین برد. زمانی که این اتفاق افتاد، آقای میلر در آلاسکا بود و روز بعد خود را با اولین پرواز به لیتویا رساند. او در ماه‌های جولای و آگوست عکسهایی از آثار این حادثه ثبت کرد و اسناد مربوط به امواج قدیمی‌تر را در مقاله تخصصی ۳۵۴-C سازمان زمین‌شناسی ایالات متحده در سال ۱۹۶۰ و با عنوان امواج غول‌پیکر در خلیج لیتویا، آلاسکا ثبت کرد.
با چنین تاریخچه ای از امواج بزرگ در خلیج لیتویا، آیا باید این مکان را به‌عنوان یک توده آبی خطرناک در نظر گرفت که هر قرن در معرض چندین موج بزرگ قرار دارد؟ مورد بعدی کی اتفاق می‌افتد ؟
آیا این موج واقعا یک سونامی بود؟
در زمان کوتاهی پس از انتشار این مقاله، ما چندین ایمیل دریافت کردیم که می‌گفتند، موج ایجاد شده در خلیج لیتویا، سونامی نبوده است. ما قبل از انتشار این مقاله، بررسی کردیم و متوجه شدیم که USGS(سازمان زمین‌شناسی ایالات متحده آمریکا) از این موج با نام «سونامی» یاد کرده است. همچنین این سازمان در مقاله دیگری که در تاریخ ۹ جولای ۲۰۲۱ منتشر کرد، همچنان این موج بزرگ را «سونامی» نامیده است.
منبع: geology.com
خبرآنلاین
