مدیر کل دفتر امور بیابان سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور می گوید: براساس مطالعات انجام شده توسط دانشگاه تهران و وزارت نیرو، حدود ۸۸ درصد از مساحت کشور تحت تاثیر پدیده بیابان‌زایی قرار دارد. مفهوم بیابان‌زایی، به تخریب سرزمین و آسیب‌پذیری در مناطق خشک و نیمه خشک،به لحاظ سوء مدیریت سرزمین اشاره دارد.
جی پلاس؛ مدیر کل دفتر امور بیابان سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور با بیان اینکه منابع اعتباری یکی از چالش‌ها و دغدغه‌های جدی در حوزه مقابله با بیابان‌زایی است، گفت: تنها مسئله منابع مالی موضوع اول و اخر نیست بلکه باید برنامه‌ریزی‌های هماهنگ و سیاستگذاریهای همسو و پشتیبانی قوانین در این خصوص پررنگ دیده شود.
طبق گزارش ایسنا، ایران در کمربند خشک و نیمه خشک جهانی قرار دارد که به‌طور عادی نیز بارش‌های کمتری را دریافت می‌کند اما طی چندسال گذشته با کاهش میزان بارندگی و تغییر الگوی بارش،تغییرات اقلیمی و...مشکلات بسیار زیادی همچون بیابان‌زایی به وجود آمده است که موجب وقوع توفان‌های شن و ماسه و وارد شدن بسیاری خسارات همچون از ریل خارج شدن قطار و افزایش تصادفات جاده‌ای شده است که به گفته مدیر کل دفتر امور بیابان سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور در این شرایط قابلیت حیاتی، بیولوژیک، توان و حاصلخیزی سرزمین کاهش می‌یابد و بازگشت به شرایط اولیه بسیار دشوار است.
وحید جعفریان درباره موقعیت جغرافیایی ایران و عوامل افزایش بیابان‌زایی اظهار کرد: ایران به لحاظ جغرافیایی در کمربند خشک و نیمه خشک جهان قرار گرفته است و به همین دلیل نیز متاثر از شرایط اقلیمی خشک قرار گرفته و به همین دلیل نیز شرایط بیابانی برای اکوسیستم‌های زمینی کشور ما فراهم است.
وی افزود: براساس مطالعات انجام شده توسط دانشگاه تهران و وزارت نیرو، حدود ۸۸ درصد از مساحت کشور تحت تاثیر پدیده بیابان‌زایی قرار دارد. مفهوم بیابان‌زایی، به تخریب سرزمین و آسیب‌پذیری در مناطق خشک و نیمه خشک،به لحاظ سوء مدیریت سرزمین اشاره دارد.
مدیر کل دفتر امور بیابان سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور ادامه داد: در این شرایط قابلیت حیاتی، بیولوژیک و توان و حاصلخیزی سرزمین کاهش می‌یابد و بازگشت به شرایط اولیه بسیار دشوار است.
۳۰ میلیون هکتار از مساحت کشور تحت تاثیر فرسایش بادی
وی با تاکید بر اینکه مدیریت پایدار یکی از اتفاقات مهم در این اقلیم است،گفت: بر اساس آخرین مطالعات صورت گرفته در سال ۹۸ مشخص شده است که ۳۰ میلیون هکتار از عرصه‌های ایران تحت تاثیر فرسایش بادی هستند. از این ۳۰ میلیون هکتار، حدود ۱۴ میلیون هکتار تحت عنوان کانون‌های بحرانی فرسایش بادی شناخته می‌شوند. این کانون‌ها عرصه‌هایی هستند که بر منابع زیستی و اقتصادی کشور خسارت وارد می‌کنند.
جعفریان افزود: اراضی کشاورزی، جاده‌ها، راه آهن، صنایع و همه منابع زیست انسانی که در این محدوده قرار گرفتند، تحت تاثیر فرسایش بادی قرار دارند و آسیب می‌بینند.
۳۰۰۰ میلیارد تومان هزینه ناشی از فرسایش بادی
وی ادامه داد: در مطالعه سال ۹۸ مشاهده شده است که هزینه‌های ناشی از فرسایش بادی در کشور حداقل ۳۰۰۰ میلیارد تومان در سال است که به‌طور مستقیم باعث کاهش کیفیت زندگی در بسیاری از روستاهای مناطق بیابانی می‌شود و بخشی از عرصه‌های کشاورزی، صنایع و تاسیسات صنعتی به دلیل هجوم ماسه‌های روان و فرسایش بادی دچار آسیب و خسارت می‌شوند.
مدیر کل دفتر امور بیابان سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور افزود: برآورد ما این است که سالیانه در حداقل یک میلیون هکتار از عرصه‌های بیابانی و یا مناطق تحت تاثیر کشور از نظر فرسایش بادی ، تخریب سرزمین اتفاق می‌افتد و مستعد تبدیل به کانون بحران فرسایش بادی و خسارت‌ها می‌شوند.
وی ادامه داد:ما اگر بخواهیم فقط شرایط موجود را حفظ کنیم باید برنامه‌های مدیریت پایدار سرزمین و مقابله با بیابان‌زایی را حداقل در یک میلیون هکتار از عرصه‌های آسیب‌پذیر کشور در سال اجرا کنیم. در حال حاضر در بهترین شرایط، در طول برنامه ششم توسعه اجرای فعالیت‌های مقابله با بیابان‌زایی بیش از ۳۰۰هزار هکتار نبوده و ما در مقایسه با شدت بیابان‌زایی در کشور - که ناشی از عوامل انسانی و تغییرات اقلیمی است - عقب می‌مانیم و هرسال این گستره توسعه می‌یابد و خسارات بیشتری را تحمیل می‌کند.
مدیریت منابع آب و پرداخت حق‌آبه از جمله عوامل تشدید فرسایش بادی
به گفته جعفریان یکی از مهم‌ترین علل زیربنایی تشدید فرسایش بادی در کشور به‌ویژه در سال‌های اخیر به چگونگی مدیریت منابع آب، افت آب‌های زیرزمینی و عدم تامین حق آبه بازمی‌گردد. به‌طور کلی استمرار و تشدید توسعه خشکسالی‌ها در کشور از عواملی هستند که به گسترش و تخریب سرزمین و بیابان‌زایی کمک کرده‌اند.
وی ادامه داد: به عقیده ما در برنامه‌های بالادستی حکمرانی منابع آب، حتما باید به موضوع فرسایش بادی، گرد و غبار و خسارات ناشی از آن توجه جدی شود، کما اینکه اخیرا موضوع حکمرانی منابع آب و موضوعات مرتبط در شورای عالی آب مطرح شده است. تقاضای ما به این دلیل است که با یک نگرش جامع بتوان توفان‌های ماسه‌ای و گرد وغبار را کنترل کرد.
مدیر کل دفتر امور بیابان سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور با بیان اینکه در این سازمان برای کنترل بیابان‌زایی تا کنون اقدامات بسیار زیادی انجام شده است، اظهار کرد: اخیرا سندی تحت عنوان سیاست‌های مشارکتی مدیریت مناطق بیابانی را به استان‌ها ابلاغ کردیم . در این جهت برای اولین بار رویکردهای مشخصی با استفاده از ظرفیت‌های قانونی و حمایتی برای سرمایه‌گذاری بخش خصوصی، توسعه مشارکت مردم و ایفای نقش مسئولیت اجتماعی بنگاه‌های مالی در کشور تعریف شده است.
احیای ۸۵هزارهکتار از کانون‌های بحرانی گرد و غبار طی سال گذشته
وی ادامه داد: خوشبختانه در سال گذشته ۸۵ هزار هکتار از مناطق کانون‌های بحرانی فرسایش بادی و مناطق بیابانی کشور با مشارکت بخش‌های مختلف به ویژه صنایع بزرگ، معادن و جوامع محلی هم احیا شدند و هم در حال حفاظت هستند. این یک رویکرد مشارکتی بر اساس تجارب سازمان منابع طبیعی در حوزه توانمندسازی جوامع محلی و همکاری موثر با سازمان‌ها و بخش‌های مختلف است.
جعفریان افزود: انتظار داریم تا پایان سال ۱۴۰۱ برنامه‌های احیای مناطق تحت تاثیر فرسایش بادی از دید مشارکتی به ۱۰۰ هزار هکتار برسد و ظرفیت‌های خوبی نیز در این حوزه وجود دارد.
وی ادامه داد: موضوع قابل توجه دیگر بحث ارائه نیازهای فناورانه مدیریت پایدار سرزمین با تاکید بر بحث مدیریت مناطق بیابانی است. در این زمینه بازخورد خوبی از بخش‌های دانش‌بنیان دریافت کرده‌ایم و الگوها و روش‌های تثبیت ماسه‌های روان، استفاده اقتصادی از کالاها و خدمات متعدد اکوسیستم‌های منحصر به‌فرد و ویژه بیابان‌های کشور و استفاده از خاکپوش‌های مناسب دوستدار محیط زیست برای تثبیت ماسه‌های روان مواردی هستند که با هماهنگی و همکاری موثر با حوزه‌های دانش بنیان صورت گرفته است.
مدیر کل دفتر امور بیابان سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور افزود: اکوسیستم مناطق بیابانی می‌تواند علاوه بر اینکه در راستای مشارکت و سرمایه‌گذاری سایر بخش‌ها فعالیت می‌کند، به بهبود اقتصادی و معیشت جوامع محلی نیز کمک کند و سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری نیز از این طریق بتواند این عرصه‌ها را در اختیار خود جوامع محلی که احیا آن‌ها را کرده‌اند، قرار دهد. این اقدام می‌تواند تحولی را در این حوزه به دنبال داشته باشد.
وی با تاکید بر این که تخصیص منابع اعتباری مرتبط با فعالیت‌های مناسب برای مقابله با بیابان‌زایی ضروری است، اظهار کرد: کانون‌های بحرانی ویژه‌ای در منطقه خوزستان، سرخس و دشت زابل وجود دارد و آثاری از فعال شدن و خسارت‌زا بودن دشت‌های تولید کننده توفان‌های ماسه‌ای و گرد و غبار در اطراف آن‌ها و شهرهای بزرگ به چشم می‌خورد.
مدیر کل دفتر امور بیابان سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور اضافه کرد: با توجه به گستره خشکسالی در منطقه جنوب و جنوب غرب آسیا این دغدغه را داریم که فعالیت‌های بیابان‌زایی تشدید و سرعت یابد بنابراین نیاز است که منابع اعتباری لازم برای انجام فعالیت‌های گسترده نهالکاری، استفاده از خاکپوش‌ها، بادشکن‌ها، ایجاد تله‌های رسوب‌گیر و بهره‌گیری از روش‌های مدیریت روان آب‌ها در مناطق بیابانی، قرق و مدیریت چرای دام در محدوده بیابانی، اختصاص یابد.
جعفریان ادامه داد: ما نیاز داریم که به‌صورت عاجل یک میلیون هکتار از مناطق فوق بحرانی کشور - که برنامه مشخصی برای آن تعریف شده است - را در یک برنامه زمانی یکساله تحت کنترل قرار دهیم و نزدیک به ۱۰۰ هزار میلیارد تومان منابع مالی برای این اقدامات نیاز است البته با در نظر گرفتن سهم بخش‌های غیر دولتی و خصوصی و ... این انتظار را داریم که تحولی عظیم در حوزه مقابله با بیابان‌زایی که از دغدغه‌های جدید در مناطق آسیب‌پذیر است؛ ایجاد کنیم.
وی افزود: باتوجه به اینکه ما یکی از اعضای فعال کنوانسیون مقابله با بیابان‌زایی هستیم و فعالیت‌های مرتبط با مدیریت پایدار سرزمین را در این راستا در قالب کارگروه ملی مقابله با بیابان‌زایی انجام می‌دهیم، دانش و ظرفیت‌های قابل توجهی در ایران و سایرکشورهای اطراف و دانشی قابل ارائه و تعمیم برای مدیریت پایدار سرزمین در مناطق خشک و نیمه‌خشک وجود دارد. بخش دانشگاهی و تحقیقاتی کشور ما نیز جایگاه ویژه‌ای در این زمینه دارد و اقداماتی که برای نقش آفرینی دولت جمهوری اسلامی ایران در تبیین طرح‌های منطقه‌ای مدیریت توفان‌های ماسه‌ای و گرد و غبار صورت گرفته بسیار قابل توجه است.
مدیر کل دفتر امور بیابان سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور تاکید کرد: متولی این اقدامات سازمان حفاظت محیط زیست است و سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور یکی از اعضای مهم اجرای سیاست‌های تعریف شده در قالب سیاستگذاری و هماهنگی مدیریت گرد و غبار در کشور است.
تنها تامین اعتبارات کافی نیست
وی در پاسخ به این سوال که آیا برای سرعت بخشیدن به اجرای برنامه‌های مقابله با بیابان‌زایی تنها تامین اعتبارات مالی نیاز است یا شرایط دیگری نیز ضرورت اجرا دارد؟ گفت: منابع اعتباری یکی از چالش‌ها و دغدغه‌های جدی است و در هر مقطعی که در بحث ریزگردها اعتبارات مورد نیاز از منابع صندوق توسعه ملی تامین شد ما شاهد یک جهش فوق العاده در فعالیت‌های مقابله با بیابان‌زایی در کشور بودیم ولی اعتبارات محدود برای پرداختن به این چالش جدی در کشور ما چندان کفایت نمی‌کند.
جعفریان تاکید کرد: درمیان تمامی مشکلاتی که وجود دارد قطعا موضوعات مالی یکی از مهم‌ترین مباحث تاثیرگذار در فرایند همکاری و هماهنگی سیاست‌ها و برنامه‌های دستگاه‌های اجرایی مختلف است که در قالب مدیریت سرزمین اعمال می‌شود.
وی افزود:از جمله نقش‌های انسان در تخریب سرزمین، موضوع تغییر کاربری زمین است. تغییرات کاربری می‌توانند به شدت موجب افزایش آسیب‌پذیری سرزمین نسبت به فرسایش بادی باشند و خسارت‌ها را نه تنها در همان سرزمین بلکه در مناطق دور دست از عرصه‌های تخریب یافته با حرکت شن‌های روان و حرکت غبار به سمت‌های دیگر ایجاد کنند.
مدیر کل دفتر امور بیابان سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور ادامه داد: یکی از رسالت‌های کارگروه ملی مقابله با بیابان‌زایی هماهنگی و همسوسازی سیاست‌ها و برنامه‌های بخش‌های مختلف است. از حوزه صنعت و کشورزی تا برنامه‌های فرهنگ‌سازی و سیاستگذاریهای کلان و مباحث قانون‌گذاری از جمله وظایف آن است.
جعفریان در پایان تصریح کرد: بخش‌های حمایتی و تشویقی و پشتیبانی از سرمایه گذاری در بخش‌های خصوصی و ... همه قطعات یک پازل هستند که در نهایت می‌توانند به چشم اندازی از مدیریت پایدار سرزمین ختم شوند و منابع مالی موضوع اول و اخر نیست بلکه باید برنامه‌ریزی‌های هماهنگ و سیاستگذاریهای همسو و پشتیبانی قوانین در این خصوص پررنگ دیده شود.
