عملیات خیبر در مناطق عملیاتی جزایی مجنون و طلائیه در سوم اسفند ماه سال ۶۲ با رمز مقدس یا رسول الله (ص) آغاز شد و تا اواخر سال ادامه داشت.
جی پلاس: سوم اسفند یادآور عملیات غرورآفرینی است که خیبر نام دارد، عملیاتی که چندین سردار سرافراز در آن به مقام شهادت نائل شدند. این عملیات در روز سوم اسفند سال ۶۲ با رمز یا رسول الله(ص) در مناطق عملیاتی جزایی مجنون و طلائیه آغاز شد.
نیروهای مخلص ارتش و سپاه و بسیج گرد آمده بودند تا پیروزی ای به یاد ماندنی را رقم بزنند.
پس از فتح خرمشهر در ادامه اتخاذ استراتژی تنبیه متجاوز، جمهوری اسلامی تلاش زیادی برای تجدید روند پیروزی‌های نظامی در سال ۱۳۶۱ به عمل آورد، که به دلایلی این مهم امکان‌پذیر نشد. گرچه بعد از عملیات رمضان و تا اواخر سال ۱۳۶۲ ابتکار عمل در دست جبهه خودی بود، اما موفقیت چشمگیری به دست نیامد.
زیرا در آن زمان، رشد نیافتن سازمان رزم و پرداختن همه جانبه به مسأله جنگ، مانعی جدی برای اقدام لازم در مقابل ارتش کاملاً مدرن و تقویت شده عراق بود.
با این حال رزمندگان اسلام با انجام حملات ایذایی متوسط و بزرگ سعی کردند که ضمن ابتکار عمل در صحنه جنگ، به نقاط ضعف دشمن هم دست یابند تا از آن طریق مجدداً برتری لازم را به دست آورند، به همین لحاظ بعد از عملیات والفجر مقدماتی، پس از بحث ها و گفتگوها که انجام شد منطقه هورالهویزه برای عملیات بزرگ خیبر در سال ۱۳۶۲ انتخاب شد.
عملیات خیبر ابتکار عمل بسیج در جنگ تحمیلی بود که تا آن زمان (سال ۱۳۶۲) نظیر نداشت. این منطقه می توانست جبهه خودی را دوباره از توانایی های سابق بهره مند و دشمن را با آن همه پیچیدگی در خطوط دفاعی و طرح های پاتک، از امکان مقابله با رزمندگان اسلام محروم کند زیرا دشمن تصور نمی کرد که ایران در هورالهویزه که دارای وسعت زیاد و فاصله قابل ملاحظه ای از ساحل تا هدف‌هاست دست به عملیات بزند، چون ایران در چهار سال گذشته هیچ گاه در آنجا اقدام به انجام عملیات آبی- خاکی نکرده بود.
تا قبل از انجام عملیات خیبر، رسانه های گروهی عراق و حامیان آن تبلیغات وسیعی را در مورد توانایی های ارتش عراق و جلوگیری از حملات ایرانیان آغاز کرده بودند و رژیم صدام صریحاً اعلام می کرد که هرگونه عملیات نیروهای ایرانی به داخل خاک عراق را با شکست روبه‌رو خواهد کرد.
در این مورد، در اواخر سال ۱۳۶۲ هیاهوی تبلیغاتی گسترده ای از سوی رادیوهای آمریکا، بی.بی.سی، کلن، بغداد، رژیم اشغالگر اسرائیل و منافقین در مورد استقرار صدها هزار نفر از نیروهای ارتش و سپاه در جبهه های جنوبی بر پا شد و جالب این که تحلیلگران و مفسران این رادیوها محل هایی را برای عملیات آینده ایران پیش‌بینی می کردند، آن‌ها اکثراً این منطقه را بصره و مناطق شرقی آن اعلام می کردند.
در کنار این تبلیغات، بنا به آمار منتشره از سوی روابط عمومی فرماندهی کل سپاه پاسداران، ۴۷۴ طرح صلح از ۳ اسفند ۱۳۶۲ (آغاز عملیات خیبر) تا ۳۰ مهر ۱۳۶۳ از سوی ۵۶ کشور مختلف جهان ارائه شد که خود بیانگر اهمیت فوق‌العاده عملیات خیبر و ایجاد تزلزل در بین حامیان منطقه ای و جهانی این رژیم است.
موقعیت منطقه
منطقه عملیاتی خیبر از لحاظ موقعیت جغرافیایی در شمال بصره واقع شده که از شمال به العزیز و روستای الصخره، از جنوب به نشوه و طلائیه، از غرب به جاده العماره – بصره و از شرق به حاشیه ساحلی هور، نزدیک جاده سوسنگرد – طلائیه، منتهی می شود. موقعیت های مذکور در خشکی شرق دجله، جنوب جزایر مجنون و داخل هور قرار دارد .
هورالهویزه از آب های راکد تشکیل شده و آب رودخانه های دجله، کرخه نورطیب، دویرج و باران های فصلی داخل آن می شوند. وجود نیروها و شکل طبیعی آن‌ها موجب شده است که راه‌های معینی برای تردد قایق ها ایجاد شود که اصطلاحاً آبراه نامیده می شوند.
مهم‌ترین نقاط هور، جزایر شمالی و جنوبی مجنون هستند که از لحاظ اقتصادی و نظامی اهمیت بسیاری دارند. پل‌های الغدیر، القرنه و نشوه که بر روی جاده بصره – العماره واقع شده اند و همچنین رودخانه دجله از جمله نقاط مهم دیگر این منطقه به شمار می روند.
دلایل انتخاب منطقه عملیات
پیچیدگی و پر مانع بودن خطوط دفاعی عراق در جبهه جنوب و استحکامات و تعداد خاکریزهای آن موجب شد که فرماندهان سپاه در پی منطقه ای برای عملیات باشند که امکان استفاده از توانایی خودی امکان‌پذیر باشد و از انجام تک جبهه ای پرهیز شود، منطقه هورالهویزه عمدتاً دارای این ویژگی بود. در واقع، رزمندگان اسلام می توانستند یک بار دیگر حمله به دشمن را توأم با غافلگیری، از جناح و بدون برخورد با خطوط پر مانع، انجام دهند.
علاوه بر این، دلیل دیگری که موجب انتخاب منطقه عملیاتی خیبر شد، بی توجهی دشمن به آن بود. عراق چون تصور می کرد که ایران از این نقطه حمله نخواهد کرد، سازمان مناسب نظامی هم در منطقه نداشت، لذا کل منطقه عملیاتی از العزیز تا القرنه و جزایر مجنون به وسیله چند گردان پدافند حفاظت می شد. در واقع، منطقه هور با در نظر گرفتن توان خودی و دشمن و همچنین نقش زمین و تأثیرگذاری آن انتخاب شد.
رسیدن به جاده بصره العماره
در شب و روز اول عملیات استراتژیک خیبر، نیروها و رزمندگان اسلام در محور شمالی به جاده بصره – العماره رسیدند. اما در جنوب (محور زید) نیروها نتوانستند از موانع عبور کنند و عملیات در آنجا خیلی زود متوقف شد، با این حال موفقیت محور شمالی امیدوارکننده بود.
در مرحله بعدی عملیات باید شماری از نیروها از راه هور به جزایر مجنون حمله می کردند و گروهی هم از طریق جبهه طلائیه که تنها راه خشکی در منطقه شمالی عملیات بود این حمله را انجام می دادند. عملیات در طلائیه با یک روز تأخیر انجام شد اما نیروهای هور از این موضوع مطلع نشدند و به سمت جزیره جنوبی رفتند، حالا باید از سمت طلائیه حمایت می شدند اما کسی آنجا نبود.
شرایط سختی پیش آمده بود و به همین خاطر نیروهایی را که قرار بود شبانه به خط بزنند در روز، راهی منطقه کردند. عراق هم هر چه توان داشت بر روی طلائیه متمرکز کرد تا این نیروها به جزیره جنوبی نرسند. عراق می دانست که اگر نیروها به جزیره جنوبی برسند، کار عملیات به آنجا می رسد به همین خاطر از همه توانش بهره برد تا ایرانی ها را زمین گیر کند.
نتایج عملیات خیبر
در این عملیات بیش از ۲۳ یگان دشمن به طور متوسط از ۲۰ تا ۱۰۰ درصد و تیپ زرهی ۱۰۰ درصد منهدم شد و ۱۵ هزار نفر از نیروهای عراقی زخمی و کشته شدند.
۱۱۴۰ نفر از نیروهای دشمن اسیر شدند که در میان آن‌ها ۳۵ افسر، ۱۳۰ درجه‌دار، ۸۷۳ سرباز و نیروی جیش‌الشعبی و همچنین ۱۰۲ نفر غیر نظامی از کشورهای مصر، سودان، مراکش و سومالی وجود داشت.
مجموعاً ۱۱۸۰ کیلومتر زمین های منطقه آزاد شد که به ترتیب یک هزار کیلومتر مربع در هور، ۱۴۰ کیلومترمربع در جزایر و ۴۰ کیلومتر مربع را در طلائیه شامل می شود.
در میان غنائم دشمن، گذشته از اقلام صنعتی و تجهیزات انفرادی، ۱۰ دستگاه تانک و ۶۰ دستگاه کمپرسی به چشم می خورد و تسلط ایران بر چاه‌های نفت جزایر که ذخایر قابل ملاحظه‌ای از نفت در آن‌ها وجود داشت.
تهاجم گسترده و غافلگیرانه شیمیایی عراق در عملیات خیبر
نظامیان عراق با مشاوره مستشاران جنگ های نوین آمریکایی، شوروی سابق، انگلیس و دیگر کشورها از صبح روز ۶ اسفند ۱۳۶۲ همزمان با بمب‌باران‌ها و گلوله‌باران‌های بسیار شدید با استفاده از سلاح های متعارف، به بمب‌باران بسیار گسترده و بی‌سابقه شیمیایی اقدام کردند.این جنایت با به کارگیری بیش از ۳۳ فروند انواع بمب‌افکن‌های سنگین و همچنین استفاده از هواپیماهای تک موتوره قبضه توپ سوئیسی و در مواردی با مخازن پر از گازهای شیمیایی نصب شده در بالگردها انجام گرفت.
این جنگ شیمیایی غافلگیرانه و غیرمنتظره به قصد انتقام از رزمندگان ازجان گذشته ایران که مقابل پاتک ها و بمباران های دشمن مردانه مقاومت و ایستادگی می کردند، انجام گرفت.
هر روز از صبح تا ساعتی پس از طلوع آفتاب و هنگام عصر تا غروب آفتاب در چند نوبت و هر نوبت با چند سورتی پرواز، صدها بمب و راکت و با ده‌ها قبضه توپ، گلوله های توپ حاوی گازها و عوامل خطرناک و کشنده شیمیایی را در سراسر جبهه ها و خطوط پشتیبانی منتشر می کردند.
از جمله نقاط و مناطق مورد هدف حملات شیمیایی عراق در عملیات خیبر عبارت بودند از : خطوط مقدم جبهه در هورالهویزه تا طلائیه؛ پدهای شرقی و محورهای مقدم جزایر مجنون شمالی و جنوبی؛ اسکله های شهید باقری و بقایی تا عمق ۸۰ کیلومتری عقبه ها شامل جاده های سیدالشهدا، همت، باکری، جاده مرزی و پاسگاه های شط‌علی، طبر، کیان دشت، خاتمی، برزگر و جفیر، سه راهی فتح، چهارراه قدس، جاده جفیر و صاحب‌الزمان (عج) تا پادگان حمید و شهر هویزه، سه راهی جفیر تا آب تیمور ( در ۳۳ کیلومتری اهواز)، پدها و مقرهای بالگردها، مواضع توپ ها و واحدهای پشتیبانی، قرارگاه‌های خاتم (ص)، نصرت، کربلا، هدایت، نجف، حنین، حدید، فتح، نصر و مقرها و عقبه های یگان های عملیاتی، اورژانس ها و بیمارستان های صحرایی حتی کمپ اسیران.
در این عملیات فرماندهان بزرگی همچون حسین خرازی، ابراهیم همت، احمد کاظمی، مهدی باکری، حمید باکری، مهدی زین الدین، کاظم رستگار، کریم نصر و ده ها تن از دیگر فرماندهان دیگر سپاه اسلام به همراه انبوه رزمندگان دلاور، قوای دشمن را ده ها بار تا آستانه شکست کامل بردند. برخی از این دلاوران همچون حسین خرازی در این عملیات مجروح شدند و برخی دیگر به شهادت رسیدند.
سردارانی همانند حاج ابراهیم همت، فرمانده لشکر ۲۷ محمد رسول الله، حمید باکری قائم مقام لشکر ۳۱ عاشورا. اکبر زجاجی، مرتضی یاغچیان معاون لشکر عاشورا، حسن نمازی، فرمانده توپخانه قرارگاه کربلا و بهروز غلامی فرمانده تیپ امام حسن (ع)، همچنین ۷ فرمانده گردان و هزار و ۸۰۰ تن از رزمندگان به شهادت رسیدند و حدود ۱۵ هزار تن نیز مجروح شدند. بر اثر حملات شیمیایی عراق هم ۴۰ تن شهید و ۲ هزار و ۵۰۰ تن مصدوم شیمیایی شدند.
بازتاب سیاسی عملیات موفق خیبر
پس از یک دوران رکود که خالی از ابتکار بود، انجام عملیات خیبر بازتاب وسیعی در سطح منطقه و جهان ایجاد کرد. حامیان عراق در منطقه و جهان پس از آرامشی که در پی طوفان سلسله عملیات طرح کربلا (که آخرین آن رمضان بود) برایشان ایجاد شده بود، یک‌باره مشاهده کردند که تاکتیک ویژه ایران، بار دیگر بر تدبیر خط دفاعی پر مانع عراق غلبه کرده است، از این‌رو شدیداً نگران پیروزی احتمالی ایران در جنگ شدند. تشکیل اجلاس ها، اظهارات مقامات سیاسی، مصوبات سازمان ها، تحریم تسلیحاتی ایران و اقدامات مشابه، الگوهای این تحلیل هستند.
آمریکا در نخستین اقدام خود که در واکنش نسبت به وضع جدید جنگ نشان داد، مورفی معاون وزارت خارجه را به منظور بررسی اوضاع جنگ تحمیلی به خاورمیانه فرستاد.
روزنامه وال استریت ژورنال در این باره نوشت: تهیه طرح های جدید، چاره اندیشی در مورد جلوگیری از سقوط صدام است.
ترنر، رئیس وقت سازمان سیا اظهار داشت: عراق از لحاظ اقتصادی و نفرات در وضع وخیمی قرار داد.
همچنین معاون وزیر خارجه آمریکا در یک واکنش انفعالی گفت: آمریکا انجام یک حمله گسترده به جزیره خارک را ناممکن نمی داند.
در واقع، این اظهارات را می توان خط جدید اقدام نظامی برای عراق دانست زیرا عراق پس از پیروزی های
ایران در عملیات خیبر، مرحله جدیدی را در جنگ آغاز کرد که همان جنگ نفتکش ها و حمله به پایانه های نفتی و تأسیسات نفتی خارک بود.
این اقدام با چند هدف عمده انجام می گرفت: اول، تحت‌الشعاع قرار دادن پیروزی و ابتکار نظامی ایران در عملیات خیبر، دوم، محدود کردن درآمدهای ارزی ایران از طریق فروش نفت و سوم، بین‌المللی کردن جنگ. اقدام دیگر عراق، اعلام برقراری ارتباط با آمریکا بود.
واکنش بین‌المللی دیگری که پس از عملیات خیبر انجام گرفت، تصویب قطعنامه ۵۵۲ توسط شورای امنیت سازمان ملل بود که در تاریخ اول ژوئن ۱۹۸۴ (۱۱ خرداد ۱۳۶۳) انجام گرفت .
در سطح منطقه، شورای همکاری خلیج فارس دوباره تشکیل جلسه داد. موضوع جلسه اتخاذ استراتژی نظامی و چگونگی پایان دادن به جنگ ایران و عراق بود. وزیران کشورهای عضو اتحادیه عرب هم در همین جهت در بغداد جلسه تشکیل دادند و به بررسی جنگ و موضع خود در برابر آن پرداختند.
در سطح داخلی، هواپیماهای بوئینگ ۷۳۷ فرانسوی که ربوده شده بود به ایران آورده شد و پس از تلاش هایی که جمهوری اسلامی ایران برای حل مسالمت‌آمیز ماجرا به عمل آورد، سرانجام هواپیما به وسیله هواپیما ربایان منفجر شد. علاوه بر این، عوامل سازمان منافقین هم هواپیمای مسافربری ۷۲۷ ایران را در مسیر بندرعباس – تهران ربود و به قاهره برد . آن‌ها در مرحله بعد با همراهی رژیم مصر، هواپیمای ایران را به بغداد منتقل کردند.
از جمله تحولات دیگری که پس از عملیات خیبر روی داد، فشار اقتصادی و تحریم (رسمی) تسلیحاتی ایران توسط کشورهای غربی بود
