به زمین زیر پای‌مان دیگر اعتمادی نیست؛ فروچاله‌ها، دهان باز کرده و ایران را به‌زودی می‌بلعند. 300 دشت از 600 دشت ایران، خشک و بسیاری از آنها، دشت ممنوعه اعلام شده است.
تهران، رکورددار فرونشست در ایران
تهران در فرونشست زمین نیز، گوی سبقت را از دیگر استان‌های کشور ربوده است و رتبه نخست لیست فرونشست در کشور به‌شمار می‌رود. فرو نشست در تهران 90 برابر حد بحرانی اتحادیه اروپاست. برداشت بی‌رویه آب در سال‌های اخیر، تمامی دشت‌های هشت‌گانه تهران را دشت ممنوعه کرده است. به‌گفته رییس اداره محیط زیست استان تهران، زمین در تهران روزانه یک میلی‌متر فرونشست می‌کند؛ از همین رو سالانه 36 سانتی‌متر فرونشست زمین در تهران را شاهد هستیم. این فرونشست دلایل متعدد طبیعی و انسانی دارد و اقدامات دستگاه‌های متعددی ازجمله وزارت نیرو و سازمان مدیریت بحران کشور و سازمان حفاظت محیط‌زیست در جلوگیری از این فرونشست موثر هستند.
براساس آمار یک مقام مسئول در وزارت نیرو، میزان فرونشست در دشت ورامین 13سانتی‌متر، در دشت ری 25، در دشت تهران 14 و در دشت شهریار 36سانتی‌متر ثبت شده است. بحران‌های زیستمحیطی ایران، تمام‌شدنی نیست. یک روز بحران کم‌آبی و امروز فرونشست زمین و فروچاله‌ها؛ فرونشستی که پیامد برداشت بی‌رویه از سفره‌های زیرزمینی است. به‌گفته کارشناسان، یک دهه دیگر مهاجرت‌های زیست محیطی در ایران آغاز می‌شود.
پدیده فرونشست نشان‌دهنده فرایند بیابان‌زایی و مرگ یک سرزمین است. پس از فرونشست، فرآیند بیابان‌زایی برگشت‌ناپذیر شروع شده و آن زمان است که مردم آن سرزمین، باید از بیابانی به‌نام وطن، به اجبار مهاجرت کنند. برخی کارشناسان بر این باورند که در کمتر از یک دهه دیگر، اثری از سفره‌های زیرزمینی در بسیاری از نقاط ایران باقی نخواهد ماند.
خشکسالی، استفاده بی‌رویه از ذخایر آب و ناکارآمدی در مدیریت آب، سدسازی‌های غیرعلمی، از بین‌بردن پوشش گیاهی و عواملی از این دست، باعث فرونشست زمین شده اند.
خسارت‌های فرونشست
از دست رفتن سفره‌های زیرزمینی، مرگ آبخوان‌ها و فرونشست زمین، ایران را وارد بحران کرده است. فرونشست در بسیاری از دشت‌های ایران، موجب ترک‌های عمیق شده که بر اثر آن، میله چاه‌های آب از زمین بیرون آمده و تاسیسات زیربنایی شهری و روستایی را تهدید می‌کند.
ایران در دل بحران
براساس آمار اگر کشوری 20 درصد از آب‌های تجدیدپذیر را استفاده کند در شرایط ایمن است و اگر این میزان به 40 درصد برسد در مرز خطر قرار دارد. تمامی این آمارها درحالی است که ایران بیش از 85 درصد منابع آب تجدیدپذیر را استفاده کرده است. براساس گزارش‌های رسمی، سالانه دو متر سطح آب‌های زیرزمینی 60 دشت اصلی در مرکز ایران افت می‌کند.
رتبه نخست فرسایش خاکی در جهان
آمار دیگری نیز نشان‌دهنده این مطلب است که ایران علاوه‌بر آب، خاکش را نیز از دست می‌دهد. میزان کل فرسایش خاک در جهان 26 میلیارد تن است و سهم ایران از آن در حدود دو میلیارد تن است. براساس همین آمار ایران رتبه نخست فرسایش خاک در جهان به‌شمار می‌رود.
سازمان‌های جهانی به‌همراه کارشناسان محیط زیست و مدیریت منابع آبی، بارها نسبت به بحران آب در ایران هشدار داده‌اند اما گویا به‌گفته دکتر کردوانی پدر علم کویرشناسی ایران «کسی باور نمی‌کند آب نیست». شواهد، حاکی از آن است که هم‌اکنون دشت‌های تهران، ورامین، نظرآباد، دشت کبودرآهنگ همدان، دشت مشهد و نیشابور، دشت‌های استان کرمان، اصفهان و قزوین در شرایط بحرانی ایجاد فروچاله‌ها و فرونشست قرار دارند.
نفوذناپذیری خاک عامل فرونشست
یکی از عوامل اصلی فرونشست، کاهش نفوذپذیری خاک و در نتیجه افت سفره‌های زیرزمینی است. هومان خاکپور، کارشناس محیط زیست در این‌باره گفت: «بحث کاهش نفوذ آب در خاک در درازمدت موجب کاهش میزان سفره‌های زیرزمینی می‌شود. کشور از یک طرف با کاهش شدید نزولات جوی و از طرف دیگر با برداشت بی‌رویه آب مواجه است.
باتوجه به برداشت‌های بی‌رویه از سفره‌های زیرزمینی در بیشتر مناطق کشور، شاهد پدیده بیابان‌زایی هستیم. بیابان‌زایی از اینجا شروع می‌شود که حتی اگر بارندگی نیز در کشور رخ بدهد به‌دلیل حرکت خاک‌دانه‌ها، تمامی منافذ ورود آب پر شده است و دیگر امکان نفوذ آب در خاک وجود ندارد. یعنی علاوه‌بر منابع آبی، خاک را نیز از دست می‌د‌هیم».
فرسایش خاکی جزو آن دسته مشکلاتی است که به‌تازگی به لیست چالش‌های فراروی ایران وارد شده است. باتوجه به رتبه نخست فرسایش خاک در جهان، این عامل موجب کاهش نفوذناپذیری خاک نیز شده است.
خاکپور درباره آمار فرسایش خاک در ایران عنوان کرد: «متاسفانه بعید می‌دانم روی این موضوع کار یا مطالعه‌ای شده باشد.
برای داشتن چنین آماری، باید از میزان پوشش جنگلی در کشور یک آمار مشخص وجود داشته باشد. چنین آماری در کشور وجود ندارد که سازمان‌های مربوطه به آن استناد کنند. زمانی که در بحث میزان پوشش گیاهی آماری وجود ندارد، انتظار آن نمی‌رود که آماری از میزان نرخ نفوذناپذیری خاک وجود داشته باشد».
برداشت بی‌رویه آب، متهم اصلی فرونشست
به‌نظر می‌رسد ابعاد بحرانِ ناشی از برداشت بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی دشت‌های ایران، گسترده‌تر، خطرناک‌تر و ژرف‌تر از آن است که گزارش شده و به‌مراتب، تبعاتی ماندگارتر، ویرانگرتر و غیرقابل جبران‌تر نسبت با رخداد زلزله دارد.
محمد درویش کارشناس محیط زیست با اشاره به بحران فرونشست در کشور گفت: «مهم‌ترین عوامل فرونشست در ایران، برداشت‌های بی‌رویه و بیش از حد مجاز آب زیرزمینی و ممانعت از نفوذ آب برگشتی شرب، صنعت و کشاورزی به دشت‌های ایران بوده است. بسیاری از دشت‌های ایران از نظر برداشت آب، حالت فوق بحرانی دارد و باتوجه به رشد شتابان شهرنشینی، شاهد تغییرات کند ولی بسیار مخاطره‌آور فرونشست هستیم. به‌طوری که در بسیاری از دشت‌های کشور مقدار افت سطح آب زیرزمینی طبق آمارهای ثبت شده به بیش از 30 متر در طول 24 سال آماربرداری می‌رسد».
به‌زودی رخ خواهد داد؛ مهاجرت‌های زیستمحیطی
درویش با اشاره به هشدار کارشناسان درباره پدیده فرونشست تصریح کرد: «چندین سال است که کارشناسان این حوزه درباره خطرات فرونشست زمین هشدار می‌دهند اما این موضوع، کمتر توسط مسئولان، مردم و رسانه‌ها جدی گرفته شده است. در حدود هفت ماه پیش با انتشار عکسی از فرونشست زمین در نیشابور اعلام کردم که این مساله را باید جدی گرفت. دکتر فاضلی یزدی یکی از اولین متخصصانی است که از سه دهه پیش نسبت به فرونشست زمین در دشت توس هشدار داد. در حال حاضر متاسفانه در دشت توس فردوسی با فرونشست زمین و افت شدید سفره‌های زیرزمینی رو به‌رو هستیم.
خیلی دیگر از صاحب‌نظران همانند دکتر امین علیزاده در استان خراسان رضوی و دکتر طراوتی در این‌باره هشدار داده‌اند ولی مورد توجه قرار نگرفته‌اند». درویش عنوان کرد: «پدیده نشست زمین فوق‌العاده پدیده خطرناکی است و از آن در جریان بیابان‌زایی به‌عنوان آخرین و غیرقابل برگشت‌‌ترین مرحله از فرایند بیابان‌زایی یاد می‌شود. زمانی که زمین نشست می‌کند و آبرفت‌های درشت‌دانه به‌هم می‌چسبند و فضای خالی آنها پر می‌شود، دیگر امکان انباشت آب در این سفره‌ها از بین می‌رود. سرزمینی که امکان انباشت آب شیرین در زیر سطحش را از دست بدهد از نظر امنیت اجتماعی با تنش‌های جدی مواجه شده و مقدمه مهاجرت‌های محیط زیستی فراهم می‌شود.
*روزنامه قانون
تهرام/7245/1625
انتهای پیام تهران، رکورددار فرونشست در ایران
تهران در فرونشست زمین نیز، گوی سبقت را از دیگر استان‌های کشور ربوده است و رتبه نخست لیست فرونشست در کشور به‌شمار می‌رود. فرو نشست در تهران 90 برابر حد بحرانی اتحادیه اروپاست. برداشت بی‌رویه آب در سال‌های اخیر، تمامی دشت‌های هشت‌گانه تهران را دشت ممنوعه کرده است. به‌گفته رییس اداره محیط زیست استان تهران، زمین در تهران روزانه یک میلی‌متر فرونشست می‌کند؛ از همین رو سالانه 36 سانتی‌متر فرونشست زمین در تهران را شاهد هستیم. این فرونشست دلایل متعدد طبیعی و انسانی دارد و اقدامات دستگاه‌های متعددی ازجمله وزارت نیرو و سازمان مدیریت بحران کشور و سازمان حفاظت محیط‌زیست در جلوگیری از این فرونشست موثر هستند.
براساس آمار یک مقام مسئول در وزارت نیرو، میزان فرونشست در دشت ورامین 13سانتی‌متر، در دشت ری 25، در دشت تهران 14 و در دشت شهریار 36سانتی‌متر ثبت شده است. بحران‌های زیستمحیطی ایران، تمام‌شدنی نیست. یک روز بحران کم‌آبی و امروز فرونشست زمین و فروچاله‌ها؛ فرونشستی که پیامد برداشت بی‌رویه از سفره‌های زیرزمینی است. به‌گفته کارشناسان، یک دهه دیگر مهاجرت‌های زیست محیطی در ایران آغاز می‌شود.
پدیده فرونشست نشان‌دهنده فرایند بیابان‌زایی و مرگ یک سرزمین است. پس از فرونشست، فرآیند بیابان‌زایی برگشت‌ناپذیر شروع شده و آن زمان است که مردم آن سرزمین، باید از بیابانی به‌نام وطن، به اجبار مهاجرت کنند. برخی کارشناسان بر این باورند که در کمتر از یک دهه دیگر، اثری از سفره‌های زیرزمینی در بسیاری از نقاط ایران باقی نخواهد ماند.
خشکسالی، استفاده بی‌رویه از ذخایر آب و ناکارآمدی در مدیریت آب، سدسازی‌های غیرعلمی، از بین‌بردن پوشش گیاهی و عواملی از این دست، باعث فرونشست زمین شده اند.
خسارت‌های فرونشست
از دست رفتن سفره‌های زیرزمینی، مرگ آبخوان‌ها و فرونشست زمین، ایران را وارد بحران کرده است. فرونشست در بسیاری از دشت‌های ایران، موجب ترک‌های عمیق شده که بر اثر آن، میله چاه‌های آب از زمین بیرون آمده و تاسیسات زیربنایی شهری و روستایی را تهدید می‌کند.
ایران در دل بحران
براساس آمار اگر کشوری 20 درصد از آب‌های تجدیدپذیر را استفاده کند در شرایط ایمن است و اگر این میزان به 40 درصد برسد در مرز خطر قرار دارد. تمامی این آمارها درحالی است که ایران بیش از 85 درصد منابع آب تجدیدپذیر را استفاده کرده است. براساس گزارش‌های رسمی، سالانه دو متر سطح آب‌های زیرزمینی 60 دشت اصلی در مرکز ایران افت می‌کند.
رتبه نخست فرسایش خاکی در جهان
آمار دیگری نیز نشان‌دهنده این مطلب است که ایران علاوه‌بر آب، خاکش را نیز از دست می‌دهد. میزان کل فرسایش خاک در جهان 26 میلیارد تن است و سهم ایران از آن در حدود دو میلیارد تن است. براساس همین آمار ایران رتبه نخست فرسایش خاک در جهان به‌شمار می‌رود.
سازمان‌های جهانی به‌همراه کارشناسان محیط زیست و مدیریت منابع آبی، بارها نسبت به بحران آب در ایران هشدار داده‌اند اما گویا به‌گفته دکتر کردوانی پدر علم کویرشناسی ایران «کسی باور نمی‌کند آب نیست». شواهد، حاکی از آن است که هم‌اکنون دشت‌های تهران، ورامین، نظرآباد، دشت کبودرآهنگ همدان، دشت مشهد و نیشابور، دشت‌های استان کرمان، اصفهان و قزوین در شرایط بحرانی ایجاد فروچاله‌ها و فرونشست قرار دارند.
نفوذناپذیری خاک عامل فرونشست
یکی از عوامل اصلی فرونشست، کاهش نفوذپذیری خاک و در نتیجه افت سفره‌های زیرزمینی است. هومان خاکپور، کارشناس محیط زیست در این‌باره گفت: «بحث کاهش نفوذ آب در خاک در درازمدت موجب کاهش میزان سفره‌های زیرزمینی می‌شود. کشور از یک طرف با کاهش شدید نزولات جوی و از طرف دیگر با برداشت بی‌رویه آب مواجه است.
باتوجه به برداشت‌های بی‌رویه از سفره‌های زیرزمینی در بیشتر مناطق کشور، شاهد پدیده بیابان‌زایی هستیم. بیابان‌زایی از اینجا شروع می‌شود که حتی اگر بارندگی نیز در کشور رخ بدهد به‌دلیل حرکت خاک‌دانه‌ها، تمامی منافذ ورود آب پر شده است و دیگر امکان نفوذ آب در خاک وجود ندارد. یعنی علاوه‌بر منابع آبی، خاک را نیز از دست می‌د‌هیم».
فرسایش خاکی جزو آن دسته مشکلاتی است که به‌تازگی به لیست چالش‌های فراروی ایران وارد شده است. باتوجه به رتبه نخست فرسایش خاک در جهان، این عامل موجب کاهش نفوذناپذیری خاک نیز شده است.
خاکپور درباره آمار فرسایش خاک در ایران عنوان کرد: «متاسفانه بعید می‌دانم روی این موضوع کار یا مطالعه‌ای شده باشد.
برای داشتن چنین آماری، باید از میزان پوشش جنگلی در کشور یک آمار مشخص وجود داشته باشد. چنین آماری در کشور وجود ندارد که سازمان‌های مربوطه به آن استناد کنند. زمانی که در بحث میزان پوشش گیاهی آماری وجود ندارد، انتظار آن نمی‌رود که آماری از میزان نرخ نفوذناپذیری خاک وجود داشته باشد».
برداشت بی‌رویه آب، متهم اصلی فرونشست
به‌نظر می‌رسد ابعاد بحرانِ ناشی از برداشت بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی دشت‌های ایران، گسترده‌تر، خطرناک‌تر و ژرف‌تر از آن است که گزارش شده و به‌مراتب، تبعاتی ماندگارتر، ویرانگرتر و غیرقابل جبران‌تر نسبت با رخداد زلزله دارد.
محمد درویش کارشناس محیط زیست با اشاره به بحران فرونشست در کشور گفت: «مهم‌ترین عوامل فرونشست در ایران، برداشت‌های بی‌رویه و بیش از حد مجاز آب زیرزمینی و ممانعت از نفوذ آب برگشتی شرب، صنعت و کشاورزی به دشت‌های ایران بوده است. بسیاری از دشت‌های ایران از نظر برداشت آب، حالت فوق بحرانی دارد و باتوجه به رشد شتابان شهرنشینی، شاهد تغییرات کند ولی بسیار مخاطره‌آور فرونشست هستیم. به‌طوری که در بسیاری از دشت‌های کشور مقدار افت سطح آب زیرزمینی طبق آمارهای ثبت شده به بیش از 30 متر در طول 24 سال آماربرداری می‌رسد».
به‌زودی رخ خواهد داد؛ مهاجرت‌های زیستمحیطی
درویش با اشاره به هشدار کارشناسان درباره پدیده فرونشست تصریح کرد: «چندین سال است که کارشناسان این حوزه درباره خطرات فرونشست زمین هشدار می‌دهند اما این موضوع، کمتر توسط مسئولان، مردم و رسانه‌ها جدی گرفته شده است. در حدود هفت ماه پیش با انتشار عکسی از فرونشست زمین در نیشابور اعلام کردم که این مساله را باید جدی گرفت. دکتر فاضلی یزدی یکی از اولین متخصصانی است که از سه دهه پیش نسبت به فرونشست زمین در دشت توس هشدار داد. در حال حاضر متاسفانه در دشت توس فردوسی با فرونشست زمین و افت شدید سفره‌های زیرزمینی رو به‌رو هستیم.
خیلی دیگر از صاحب‌نظران همانند دکتر امین علیزاده در استان خراسان رضوی و دکتر طراوتی در این‌باره هشدار داده‌اند ولی مورد توجه قرار نگرفته‌اند». درویش عنوان کرد: «پدیده نشست زمین فوق‌العاده پدیده خطرناکی است و از آن در جریان بیابان‌زایی به‌عنوان آخرین و غیرقابل برگشت‌‌ترین مرحله از فرایند بیابان‌زایی یاد می‌شود. زمانی که زمین نشست می‌کند و آبرفت‌های درشت‌دانه به‌هم می‌چسبند و فضای خالی آنها پر می‌شود، دیگر امکان انباشت آب در این سفره‌ها از بین می‌رود. سرزمینی که امکان انباشت آب شیرین در زیر سطحش را از دست بدهد از نظر امنیت اجتماعی با تنش‌های جدی مواجه شده و مقدمه مهاجرت‌های محیط زیستی فراهم می‌شود.
*روزنامه قانون
تهرام/7245/1625
کپی شد
