اخیرا ادعای دونالد ترامپ درباره مالکیت کانال پاناما بار دیگر تاریخ پر پیچ و خم این شاهراه جهانی را به صدر خبرها آورده است.
به گزارش جماران به نقل از یورونیوز، کانال پاناما، این شگفتی مهندسی که دو اقیانوس اطلس و آرام را به هم پیوند می‌دهد، نه تنها گذرگاهی حیاتی برای تجارت جهانی است، بلکه داستانی پیچیده و پر از ماجراجویی، شکست، پیروزی و چالش‌های انسانی و فنی را در دل خود دارد.
اخیرا ادعای دونالد ترامپ درباره مالکیت کانال پاناما بار دیگر تاریخ پر پیچ و خم این شاهراه جهانی را به صدر خبرها آورده است.
رویای کهن؛ جرقه‌ای از قرن‌ها پیش
ایده ساخت کانالی در باریکه پاناما به قرن پانزدهم بازمی‌گردد، زمانی که کاوشگران اسپانیایی به‌دنبال راهی کوتاه‌تر برای انتقال طلا و کالا بین قاره‌ها بودند. اما اجرای این رؤیا به قرن نوزدهم موکول شد. نخستین تلاش جدی توسط فرانسوی‌ها به رهبری فردیناند د لسپس آغاز شد، کسی که پیش‌تر موفقیتش در ساخت کانال سوئز زبانزد بود. اما پروژه پاناما چیزی فراتر از یک حفاری ساده بود: جنگل‌های انبوه، باران‌های سیل‌آسا، زمین‌های لغزنده و البته شیوع بیماری‌های مرگبار مثل مالاریا و تب زرد، پروژه را به کابوسی بی‌پایان تبدیل کرد.
دوران آمریکایی‌ها؛ نقطه عطفی در تاریخ
پس از شکست فرانسوی‌ها، ایالات متحده تحت ریاست‌جمهوری تئودور روزولت پروژه را در سال ۱۹۰۴ به دست گرفت. چالش اصلی این بود که برخلاف کانال سوئز که در زمین‌های صاف ساخته شده بود، کانال پاناما باید از میان کوهستان‌ها و مناطق مرتفع عبور می‌کرد. مهندسان آمریکایی ایده ساخت سیستم قفل‌های آبی را مطرح کردند: به‌جای حفاری کامل، از آب‌بندها برای بالا بردن و پایین آوردن کشتی‌ها استفاده شد. این سیستم یکی از شاهکارهای مهندسی زمان خود به‌شمار می‌رود.
یکی از نقاط کلیدی ساخت کانال، دریاچه مصنوعی گاتون بود، که با احداث سد بر رودخانه چاگِرس ایجاد شد و به‌عنوان منبع آب برای تغذیه قفل‌ها عمل می‌کند. ساخت این دریاچه و سیستم قفل‌ها نیازمند جابه‌جایی بیش از ۲۰۰ میلیون مترمکعب خاک بود، عملیاتی که در آن زمان بی‌سابقه محسوب می‌شد.
هزینه‌های انسانی و اجتماعی
ساخت کانال پاناما با هزینه‌های انسانی قابل توجهی همراه بود. بین سال‌های ۱۸۸۱ تا ۱۹۱۴، تخمین زده می‌شود که حدود ۲۲,۰۰۰ نفر جان خود را در اثر بیماری‌ها و شرایط دشوار کاری از دست دادند. این تعداد شامل کارگران فرانسوی در دوران شروع پروژه و کارگران آمریکایی در دوران تکمیل پروژه می‌شود.
بیشترین علت مرگ و میر در این دوره‌ها بیماری‌هایی همچون تب زرد و مالاریا بود که در منطقه پاناما بسیار شیوع داشت. شرایط بهداشتی پایین، وضعیت آب و هوایی گرم و مرطوب و عدم آگاهی از بیماری‌ها باعث بروز این بحران شد.
در دوران ساخت کانال پاناما، کارگران به بیماری‌های مختلفی مبتلا شدند که تاثیرات منفی زیادی بر پیشرفت پروژه داشت. تب زرد و مالاریا دو بیماری عمده‌ای بودند که بیشترین تلفات انسانی را به دنبال داشتند. این بیماری‌ها توسط پشه‌ها منتقل می‌شدند و در منطقه پاناما به علت رطوبت و شرایط آب و هوایی گرم، پشه‌ها به راحتی تکثیر می‌شدند. در ابتدا، علت شیوع این بیماری‌ها مشخص نبود و در نتیجه تعداد زیادی از کارگران جان خود را از دست دادند.
اقدامات آمریکا برای غلبه بر بیماری‌ها
در زمانی که ایالات متحده آمریکا کنترل پروژه ساخت کانال پاناما را به عهده گرفت، اقدامات زیادی برای مقابله با بیماری‌ها و کاهش تلفات انسانی انجام شد:
کنترل بیماری‌ها: یکی از اولین اقدامات اساسی ایالات متحده در برابر بیماری‌ها، شناسایی پشه‌ها به عنوان ناقلان اصلی تب زرد و مالاریا بود. تیم‌های بهداشتی تحت رهبری دکتر ویلیام گارفیلد، اقدامات گسترده‌ای برای کنترل این پشه‌ها انجام دادند. سمپاشی محیط و حذف مناطقی که پشه‌ها در آنها تخم‌گذاری می‌کردند، به‌طور قابل توجهی شیوع این بیماری‌ها را کاهش داد.
بهبود شرایط بهداشتی: برای کاهش خطر بیماری‌ها، شرایط بهداشتی در محل ساخت کانال بهبود یافت. یک سیستم فاضلاب مؤثر، تامین آب آشامیدنی تمیز و نظارت بر شرایط بهداشتی کارگران از جمله اقداماتی بود که در این دوره انجام شد.
استفاده از داروها و واکسن‌ها: داروهایی مانند کینین که برای درمان مالاریا استفاده می‌شد، به‌طور گسترده‌ای در بین کارگران توزیع شد. همچنین، واکسن‌های تب زرد به کارگران تزریق شد تا از ابتلا به این بیماری پیشگیری شود.
استخدام پزشکان متخصص: متخصصان پزشکی و بهداشت عمومی مانند دکتر ویلیام گارفیلد و سیمون بولیوار بل در رهبری این اقدامات نقش حیاتی داشتند. آنها با اعمال تجربه و دانش پزشکی خود، توانستند بسیاری از مشکلات بهداشتی را برطرف کنند.
انتقال مالکیت؛ استقلال پاناما
با افتتاح کانال در سال ۱۹۱۴، ایالات متحده به‌مدت نزدیک به یک قرن کنترل این شاهراه حیاتی را در اختیار داشت. اما پس از اعتراضات مکرر مردم پاناما و توافق‌نامه یتوریخوس-کارتر در سال ۱۹۷۷، مالکیت کانال به پاناما واگذار شد و این کشور از سال ۲۰۰۰ کنترل کامل کانال را به‌دست گرفت.
حجم خاک عظیم برداشته شده از کانال پاناما کجا رفت؟
خاک‌های برداشته‌شده از پروژه ساخت کانال پاناما به مکان‌های مختلفی منتقل شدند، بسته به مرحله ساخت و کاربردی که برای آنها در نظر گرفته شده بود. حجم خاک و سنگ جابجا شده در این پروژه عظیم تقریباً ۲۰۰ میلیون متر مکعب بود، که بخشی از آن حتی برای ساخت پروژه‌های جانبی و یا صادر کردن به مناطق دیگر استفاده شد.
در طول این پروژه عظیم، ده‌ها میلیون تن خاک جابجا شد. مهم‌ترین مقاصد این خاک‌ها شامل موارد زیر بود:
۱- مخزن گاتون (Gatun Lake): بسیاری از خاک‌های برداشته شده برای ساخت سد گاتون و شکل‌گیری مخزن گاتون استفاده شدند. این مخزن بخش اصلی تأمین آب کانال و قفل‌های آن است.
۲- ایجاد جزایر مصنوعی و زمین‌سازی: خاک‌های استخراج‌شده برای پر کردن مناطق کم‌ارتفاع در اطراف کانال و ساخت جزایر مصنوعی در آبراه‌ها مورد استفاده قرار گرفتند.
۳- دریاچه‌های مصنوعی و مناطق دفع خاک: بخش زیادی از خاک‌های استخراج‌شده به مکان‌های دفع در نزدیکی کانال منتقل شدند. این مکان‌ها در نهایت به دریاچه‌های مصنوعی یا مناطق جنگلی تبدیل شدند.
۴: دریاچه میرافلورس (Miraflores Lake):خشی از خاک‌های اضافی برای شکل‌گیری دریاچه میرافلورس، که به عملکرد سیستم قفل‌ها کمک می‌کند، مورد استفاده قرار گرفت.
رازهای نهفته در دل کانال
سیستم قفل‌های سه‌مرحله‌ای کانال می‌تواند کشتی‌های عظیمی به ارتفاع یک آسمان‌خراش ۲۰ طبقه را جابه‌جا کند.
به گفته مورخان، اگر کانال پاناما ساخته نمی‌شد، تجارت جهانی بین اقیانوس‌ها می‌توانست دو برابر زمان فعلی طول بکشد.
حجم خاکی که برای ساخت کانال جابه‌جا شد، کافی بود تا دیواری به طول ۵۰,۰۰۰ کیلومتر و ارتفاع سه متر ساخته شود.
ادعاهای جنجالی ترامپ
ادعای اخیر دونالد ترامپ درباره اینکه کانال پاناما همچنان باید در مالکیت ایالات متحده باشد، واکنش‌های شدیدی از سوی مقامات پانامایی برانگیخت.
دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور پیشین ایالات متحده، در تاریخ ۲۲ دسامبر ۲۰۲۴ (۲ دی ۱۴۰۳) در جمع حامیان خود در آریزونا، با انتقاد از تعرفه‌های بالای عبور کشتی‌ها از کانال پاناما، تهدید کرد که در صورت ادامه این روند، ممکن است از دولت پاناما بخواهد که کانال را به آمریکا بازگرداند.
او در سخنان خود گفت: «این نرخ‌ها که پاناما تعیین کرده است، مسخره و به شدت غیرمنصفانه است.»
ترامپ افزود: «اگر این رفتار فورا متوقف نشود، ما ممکن است از دولت پاناما بخواهیم که کانال را به آمریکا بازگرداند.»
پاناما این اظهارات را نمادی از استعمارگری نوین خوانده و تأکید کرده که کانال نمادی از استقلال و هویت ملی آنهاست.
