در قره باغ چه خبر است؟/ چرا جمهوری آذربایجان دست به سلاح شد؟/ آیا روسیه به ارمنستان خیانت کرد؟

به گزارش جماران، ساعاتی پیش وزارت امور خارجه ارمنستان در بیانیه‌ای از «تجاوز گسترده تازه» جمهوری آذربایجان به قره‌باغ کوهستانی خبر داده و آنرا تداوم سیاست «پاکسازی قومی» باکو در این منطقه توصیف کرده است.

به گزارش یورونیوز،  خبرگزاری‌های بین‌المللی روز سه‌شنبه به نقل از مسئولان منطقه جدایی‌طلب قره‌باغ کوهستانی از دور تازه حملات ارتش جمهوری آذربایجان خبر دادند.

به گزارش فرانس‌پرس، در این حملات که آذربایجان از آن به عنوان عملیات «ضد تروریستی» نام برده، استپاناکرت، مرکز منطقه جدایی‌طلب قره‌باغ کوهستانی و دیگر شهرهای آن هدف گلوله‌باران ارتش آذربایجان قرار گرفتند.

دفتر نمایندگی قره‌باغ در ارمنستان با انتشار بیانیه‌ای در فیسبوک نوشت: آذربایجان عملیات نظامی گسترده‌ای را علیه جمهوری آرتساخ (نامی که ارامنه به قره‌باغ کوهستانی داده‌اند) آغاز کرده و قصد نفوذ به عمق این منطقه را دارد.

سایت خبری – تحلیلی الجزیره در گزارشی در این باره نوشت: جمهوری آذربایجان می گوید مبارزه با «فعالیت های ضد تروریستی» را در منطقه قره باغ کوهستانی آغاز کرده و  می خواهد با بیرون راندن نیروهای ارمنی، نظم را در این منطقه برقرار کند. اقدامی که می تواند جرقه یک جنگ جدید را بزند.

ارمنستان و آذربایجان در سه دهه پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی که هر دو بخشی از  آن بودند، دو جنگ بر سر منطقه داشته اند.

در اینجا نگاهی به تاریخچه درگیری و آخرین تحولات میان این دو کشور می اندازیم:

قره باغ کوهستانی کجاست ؟

 قره‌باغ کوهستانی که ارمنی‌ها آن را «آرتساخ» می‌شناسند، منطقه‌ای کوهستانی محصور در خشکی در قفقاز جنوبی است. آذربایجان و ارمنستان پس از سقوط امپراتوری روسیه در سال 1917 ادعای مالکیت بر آن را داشتند و از آن زمان تاکنون به عنوان نقطه تنش باقی مانده است. این سرزمین در سطح بین المللی به عنوان بخشی از آذربایجان نفت خیز به رسمیت شناخته شده است، اما ساکنان آن عمدتاً ارمنی هستند و دولت خود را دارند که از پیوندهای نزدیک با دولت ارمنستان همسایه برخوردار است، اما به طور رسمی توسط این کشور یا سایر اعضای سازمان ملل به رسمیت شناخته نشده است. ارامنه که مسیحی هستند مدعی سلطه تاریخی طولانی در این منطقه هستند که قدمت آن به چندین قرن قبل از میلاد می رسد. آذربایجان که اکثریت ساکنان آن مسلمان هستند، هویت تاریخی خود را نیز به این قلمرو پیوند می دهد و ارمنی ها را متهم می کند که آذری هایی را که در دهه 1990 در آن نزدیکی ساکن بودند را بیرون کردند.  

جمهوری آذربایجان به دنبال به دست آوردن کنترل کامل این منطقه است و دو پیشنهاد هم برای ارمنی های این منطقه دارد: پاسپورت آذری بگیرید یا این منطقه را ترک کنید.

تاریخ چه می گوید؟

در طول قرن ها، این منطقه تحت سیطره فارس ها، ترک ها، روس ها، عثمانی ها و شوروی ها قرار گرفته است. پس از انقلاب روسیه در سال 1917، ارمنستان و آذربایجان بر سر این منطقه جنگیدند. زمانی که بلشویک‌ها آذربایجان را تصرف کردند، ارمنستان با کنترل بلشویک‌ها موافقت کرد و شوروی شدن کل قفقاز را آغاز کرد. قره باغ، با مرزهایش که بیشتر ارامنه را در بر می گیرد، به عنوان بخشی از جمهوری سوسیالیستی شوروی آذربایجان اما دارای خودمختاری باقی ماند. نام آن «منطقه خودمختار قره باغ کوهستانی» بود. در زمان اتحاد جماهیر شوروی، قره باغ کوهستانی به منطقه ای خودمختار در جمهوری آذربایجان تبدیل شد.

جنگ اول قره باغ کوهستانی

 با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، آنچه به عنوان اولین جنگ قره باغ کوهستانی (1988-1994) شناخته می شود، بین ارامنه و همسایگان آذری آنها در گرفت. در نتیجه این جنگ  حدود 30000 نفر کشته و بیش از یک میلیون نفر آواره شدند. آذربایجان بخشی از خاک خود را از دست داد و ارمنیان کنترل بیشتر قره باغ را در کنار قلمروهای اضافی در اطراف قره باغ در دست داشتند. آذربایجان متعهد شد که کنترل این سرزمین را پس بگیرد.

جنگ 44 روزه در سال 2020

در سال 2020، پس از چندین دهه درگیری، آذربایجان عملیات نظامی را آغاز کرد که به «جنگ دوم قره باغ» تبدیل شد و به سرعت از خطوط دفاعی ارمنستان عبور کرد. آذربایجان با حمایت ترکیه در جنگ 44 روزه به پیروزی چشمگیری دست یافت و بخش هایی از قره باغ را پس گرفت. استفاده از پهپادهای خریداری شده از ترکیه و اسرائیل توسط تحلیلگران نظامی به عنوان یکی از دلایل اصلی پیروزی آذربایجان عنوان شد. چند هزار نفر در این جنگ کشته شدند.

روسیه، متحد قراردادی ارمنستان که روابط خوبی با آذربایجان نیز دارد، برای مذاکره در مورد آتش بس وارد عمل شد. بر اساس این قرارداد، تمامی مناطق اطراف قره باغ به آذربایجان واگذار شد. این امر باعث شد که ارامنه قومی در قره باغ دارای قلمرو بسیار کوچک تری باشند. ارمنستان نتیجه جنگ را فاجعه خواند و ناآرامی در ایروان در اعتراض به این نتیجه شکل گرفت.

در این قرارداد نیروهای حافظ صلح روسی در قره باغ مستقر شدند تا از تنها جاده باقی مانده که این منطقه را به ارمنستان متصل می کند - به اصطلاح کریدور لاچین – محافظت کرده و ساخت یک مسیر جدید در امتداد این کریدور را هم تضمین کند. آذربایجان متعهد شد که ایمنی تردد در طول کریدور را در هر دو جهت فراهم کند.  

درگیری‌ها پس از آتش‌بس ادامه یافت و در دسامبر 2022 غیرنظامیان آذری که خود را فعال محیط‌زیست معرفی می‌کردند، محاصره کریدور لاچین را آغاز کردند و قره‌باغ را بر روی همه نیروهای حافظ صلح روسیه و کاروان‌های صلیب سرخ بستند. البته جمهوری آذربایجان مسدود کردن کامل این جاده را تکذیب کرد و گفت که اجازه عبور کاروان ها و کمک ها داده شده است.

در سال گذشته چه اتفاقی افتاده است؟

در ماه آوریل، نیروهای آذربایجان یک ایست بازرسی جدید را در نزدیکی مرز ارمنستان در ابتدای کریدور لاچین ایجاد کردند؛ آنچه ارمنستان می گوید نقض صریح آتش بس نوامبر 2020 است. آذربایجان گفت که این اقدام که خطر قطع ارتباط کامل ارمنستان با قره باغ را ایجاد کرده با هدف پایان دادن به ارسال تسلیحات ارمنستان به آنچه که یک دولت جدایی طلب می نامد، انجام شده است.

ایالات متحده در واکنش به این اقدام باکو اعلام کرد که به شدت از این اقدام نگران است و خواستار حرکت آزاد در طول کریدور شد.

کرملین اعلام کرد که هیچ جایگزینی برای توافق آتش بس 2020 بین ارمنستان و آذربایجان وجود ندارد و در حال کار بر روی مذاکرات بین باکو و ایروان است.  

بحران کریدور لاچین روابط بین روسیه و ارمنستان را متشنج کرد؛ چرا که ایروان که بارها از مسکو خواسته است آتش‌بس نوامبر 2020 را اجرا و کریدور لاچین را باز کند، در حالی که مسکو ارمنستان را به رد مذاکرات صلح با آذربایجان متهم کرد.  

تحول تازه چیست؟

 این هفته، کمیته بین المللی صلیب سرخ (ICRC) توانست کمک های همزمان را از طریق کریدور لاچین و جاده جداگانه ای که قره باغ را به شهر آغدام آذربایجان وصل می کند، منتقل کند.

با وجود آن، تنش ها در این ماه به شدت افزایش یافته است و ارمنستان و آذربایجان یکدیگر را به تشکیل نیرو برای جنگ افروزی متهم می کنند. ارمنستان با صدای بلند از روسیه شکایت کرده که جنگ در اوکراین حواس کرملین را از آنچه که خود مسکو می گوید نقشش به عنوان ضامن امنیت در قفقاز جنوبی است منحرف کرده است.

وضعیت مذاکرات صلح

تحلیلگران می گویند دورهای پی در پی مذاکرات با میانجیگری های مختلف اتحادیه اروپا، ایالات متحده و روسیه، دو طرف را نسبت به سال های قبل به یک معاهده صلح دائمی نزدیکتر کرده است، اما حل و فصل نهایی همچنان در دسترس نیست.  

حساس ترین موضوع وضعیت 120000 ارمنی قومی قره باغ است که ارمنستان می گوید حقوق و امنیت آنها باید تضمین شود . نیکول پاشینیان، نخست وزیر ارمنستان  تاکید دارد  که ایروان حاکمیت و تمامیت ارضی آذربایجان را به رسمیت می شناسد، اما باکو می گوید مطمئن نیست که این ادعا با حسن نیت صورت گرفته باشد و ارمنستان را به دامن زدن به جدایی طلبی در منطقه قره باغ کوهستانی متهم می کند.