چالش‌های یک تنش‌زدایی تاریخی میان ایران و عربستان

به گزارش جماران به نقل از المانیتور، خالد الفاتح، وزیر سرمایه گذاری عربستان سعودی مدعی است که نسبت به پتانسیل اقتصادی تنش زدایی اعلام شده در 10 مارس بین عربستان سعودی و ایران با میانجیگری چین «خوشبین» است.

وزیر خارجه آمریکا در اوایل این هفته در مصاحبه ای با CNBC گفته بود که «بسیار امیدوار» است که عادی سازی روابط عربستان سعودی با ایران فراتر از دو کشور باشد و به نگرانی هایی که جامعه بین المللی به تهران ابراز کرده، رسیدگی کند.

به گفته خالد الفاتح، شرکت‌های سعودی همچنین می‌توانند به بازار ایران در دوره‌های تعطیلی و تحریم‌ها کمک کنند. او می‌گوید: در همه جبهه‌ها عادی سازی رابطه ایران و عربستان سعودی - رقبای دیرینه در منطقه که همیشه درگیر درگیری‌های نیابتی هستند – به نفع همه ما خواهد بود.

ایران می‌خواهد به یک میلیارد دلار تجارت دوجانبه سالانه با عربستان سعودی در کوتاه‌مدت و ۲ میلیارد دلار در میان‌مدت برسد که هدفی بلندپروازانه با توجه به تحریم‌های آمریکاست.

کارشناسانی که با المانیتور صحبت کردند می‌گویند که لحن فاتح خوش‌بینانه‌تر از واقعیت ها است. تنش زدایی رابطه ایران و عربستان به علاوه وجود تحریم ها و همچنین تنش‌های شدید میان ریاض و واشنگتن عملا کار را سخت کرده است.  با این نزدیکی، دو قدرت – ایران و عربستان سعودی - می‌خواهند از کاهش نفوذ آمریکا در منطقه استفاده کرده و روابط با پکن را تقویت کنند.

صنم وکیل، مدیر برنامه خاورمیانه و شمال آفریقا چتم هاوس، به المانیتور گفت که این اقدام بیشتر نوعی نمایش عمومی است تا تلاش برای رسیدن به نتیجه.  به گفته او «ریاض مشوق سرمایه‌گذاری در ایران را  از دیوار آویزان می‌کند، زیرا به خوبی می‌داند که تحریم‌ها مانع از هرگونه تلاش جدی می‌شود. از آنجایی که ریاض فرض می‌کند ایران مفاد توافق را زیر پا می‌گذارد، به دنبال نشان دادن نیت خوب به چین و فراتر از آن است. در حالی که امیدوار است مشوق‌ها در طول زمان بتوانند پایه محکم‌تری را ایجاد کنند».

جیسون برادسکی، محقق غیرمقیم در مؤسسه خاورمیانه، به المانیتور ادعا می‌کند که سعودی‌ها همچنان ایران را منشأ بی‌ثباتی در منطقه می‌دانند. وزیر خارجه عربستان با لحنی خوش‌بینانه درباره رابطه با ایران صحبت می‌کند، اما همزمان تاکید دارد که ایران باید به آنچه او رفتار بد ایران در منطقه می‌خواند رسیدگی کند. امتیاز دادن به ویژه در مورد موشک‌ها، پهپادها و [سپاه پاسداران انقلاب اسلامی] در منظومه ذهنی جمهوری اسلامی ایران نیست و همزمان تحریم‌های ایالات متحده همچنان پابرجا هستند و سعودی نیز به خوبی از این پویایی آگاه است.

تضمین ثبات اقتصادی

ریاض بر اجرای چشم انداز 2030 متمرکز است و تلاش می کند تا حد امکان تنش ها را کاهش دهد. تهدید حمله فرامرزی به این پادشاهی از سوی ایران یا یکی از نیروهای نیابتی آن در یمن یا لبنان، تنها پروژه های چند میلیون دلاری را که به عربستان سعودی کمک می کند تا اقتصاد خود را از نفت متنوع کند، از مسیر خارج می کند. اگر عربستان سعودی بتواند به جامعه بین المللی نشان دهد که مقصدی مطمئن برای سرمایه گذاری مستقیم خارجی بلندمدت است، مشوق های تجاری قابل توجه دریافت خواهد کرد.

هنری روم، کارشناس ارشد مؤسسه واشنگتن می‌گوید که در کوتاه مدت، تحریم‌های ایالات متحده مانع بزرگی برای رشد رابطه هستند و این در حالی است که دهه‌ها تحریم، تجارت با ایران را از نظر عملیاتی با مشکلات بسیاری روبه رو کرده است.

روم به المانیتور می‌گوید: «با گذشت زمان، عربستان سعودی و سایر کشورهای خلیج فارس ممکن است تمایل بیشتری به محک جدی بودن آمریکا در اعمال محدودیت بر ایران داشته باشند، همانطور که امارات با صادرات نفت ایران این کار را انجام داده و به نظر می رسد اعراب حاشیه خلیج‌فارس هم ترجیح می‌دهند رفتار ایران را با این قبیل کمک‌ها و مشوق‌ها کنترل کنند».

کیمبرلی دونوان، مدیر ابتکار دولت‌سازی اقتصادی در شورای آتلانتیک، این سوال را مطرح کرد که این پیمان چه معنایی برای تلاش‌های خاورمیانه علیه پولشویی و مقابله با تامین مالی تروریسم دارد؟

او به المانیتور گفت: «در 20 سال گذشته، ایالات متحده سرمایه گذاری زیادی در عربستان سعودی انجام داده تا به آنها کمک کند تا ظرفیت خود در مقابله با تامین مالی تروریسم را افزایش دهند و به عنوان نمونه با حزب الله لبنان در کنار هم مقابله کنند. گرم شدن روابط ایران و عربستان سعودی، نیات عربستان را در مورد مبارزه با پولشویی و تامین مالی تروریسم زیر سوال می برد».

او با اشاره به اینکه ایران همچنان در لیست سیاه گروه ویژه اقدام مالی قرار دارد، گفت: فراتر از تحریم‌های آمریکا علیه ایران، که با عنوان تحریم‌های ثانویه شناخته می‌شود، آیا عربستان سعودی مایل است اعتبار و امنیت بخش مالی خود را به خطر بیندازد تا به ایران اجازه دسترسی به سیستم مالی خود را برای تسهیل مبادلات بین کشورها بدهد؟

توافق ایران و عربستان احتمالا فرصت‌های سرمایه‌گذاری اقتصادی چین در منطقه را افزایش می‌دهد که این مسأله می‌تواند واشنگتن را ناراحت کند.

تنوع بخشیدن به روابط دور از واشنگتن

علی علوی، مدرس مطالعات خاورمیانه و ایران در SOAS، دانشگاه لندن، معتقد است که توافق عادی سازی - که طی دو سال مذاکره شد - می تواند جریان آزاد انرژی در خلیج فارس را تضمین کند و فرصت های تجاری دیگری را به ارمغان بیاورد.

علوی با بیان اینکه ایران به دنبال گسترش روابط خود فراتر از فرصت مسکو است، گفت: «عربستان سعودی نیز در حال تنوع بخشیدن به ارتباطات و تعیین منافع خود فراتر از روابط خود با کاخ سفید است. منطقه از چنین تنش زدایی سود خواهد برد، به ویژه عراق و سوریه که در حال نجات از جنگ و بی ثباتی هستند. اگر تنش زدایی ایران و عربستان موفقیت آمیز باشد، خاورمیانه می تواند به پتانسیل خود برای تبدیل شدن به قطب تجارت و توسعه در پس از جنگ اوکراین دست یابد».

به گفته علوی از آنجایی که ایالات متحده به سمت انتخابات دیگری پیش می رود، احتمالا دولت جو بایدن در کاهش چشمگیر تحریم ها علیه ایران با وجود مذاکراتی که با میانجیگری عمان برای یک توافق کوچک انجام شده، مردد باقی بماند.

تحریم ها به طور قابل توجهی بر تجارت بین ریاض و تهران تأثیر خواهد گذاشت. علوی در این باره می‌گوید: با این حال، تأثیرات سیاسی و روانی روابط نزدیک تهران و ریاض، تحریم‌های آمریکا را کاهش می‌دهد و بخش‌های خصوصی هر دو طرف می‌توانند در کاهش از شدت تحریم‌ها نقش داشته باشند.