درگیری میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان، خطوط لوله انتقال نفت و گاز را تهدید می کند.
به گزارش جماران، ایندیپندنت گزارش داد طبق آخرین گزارش ها از قفقاز جنوبی، به نظر می رسد آذربایجان می خواهد کنترل بخشی از منطقه «ناگورنو قره باغ» را در اختیار بگیرد. هرچند این منطقه فاقد منابع نفت و گاز است و انگیزه مستقیمی برای کنترل آن وجود ندارد، اما موقعیت ویژه آن، به عنوان مزیت استراتژیکی برای ارمنستان به شمار می رود در حالی که همسایه دیگرش آذربایجان که دارای منابع سرشار نفت و گاز است از این ویژگی نمی تواند سودی ببرد.
ساکنان ناگورنو قره باغ عمدتا در بخش کشاورزی کار می کنند و از منابع فراوان آبی، برای آبیاری و تولید برق استفاده می کنند، افزون بر آن که برخی از مردم این منطقه مشغول دامداری بوده و شماری دیگر در زمینه صنایع سبک فعالیت دارند. ناگورنو قره باغ از نظر اقتصادی شباهت بسیاری به ارمنستان دارد و منبع درآمد اغلب مردم آن به کشاورزی و صنایع معدنی وابستگی دارد، زیرا مناطق کوهستانی آن سرشار از مواد معدنی گرانبها و نیمه قیمتی مانند طلا و مس است و ارمنستان به عنوان شریک اصلی تجارت منطقه قره باغ شناخته می شود.
از زمان امضای توافقنامه صلح میان آذربایجان و ارمنستان در سال 1994، باکو در سایه حمایت متحد قدرتمندش ترکیه سعی می کند ارمنستان از هیچ پروژه منطقه ای، به ویژه در بخش خطوط لوله انتقال نفت و گاز به اروپا که از مناطق مرزی میان آذریایجان و گرجستان عبور کرده و وارد خاک ترکیه می شود، بهره مند نشود. از سوی دیگر، مسدود بودن مرزهای ارمنستان با آذریایجان و ترکیه، این کشور را در محاصره اقتصادی قرار داده است. در نتیجه، این کشور به همراه منطقه قره باغ از سال ها بدین سو در وضعیت دشوار اقتصادی به سر می برد، زیرا از یک سو مانند همسایگانش با دریا مرز ندارد و از سوی دیگر، مرزهای گسترده آن با دو همسایه متخاصمش همواره مسدود است.
در حالی که منبع اصلی درآمد آذربایجان را صادرات نفت و گاز تشکیل می دهد که به حدود 90 درصد می رسد، درآمد ارمنستان متکی به صادرات فلزات گرانبها و غیر گرانبها، ماشین آلات و تجهیزات مختلف و پردازش الماس است و بخش عمده تولید ناخالص ملی ارمنستان از بخش صنایع فراهم می شود که حدود 14 میلیارد دلار در سال است. با آن که تولید ناخالص داخلی آذربایجان بیش از 47 میلیارد دلار است، اما سرانه تولید ناخالص داخلی آذربایجان و ارمنستان تقریبا یکسان است و به حدود ۴.۶ هزار دلار می رسد. جمعیت آذربایجان حدود 10 میلیون نفر و جمعیت ارمنستان بالغ بر 3 میلیون نفر است.
جمعیت ناگورنی قره باغ حدود 150 هزار نفر است و تولید ناخالص داخلی آن به یک میلیارد دلار نمی رسد، طوری که تولید ناخالص داخلی این منطقه در سال 2019 اندکی بیش از 710 میلیون دلار بود. البته، ارمنستان نیز وضعیت مشابهی دارد و به دلیل داشتن آثار باستانی و جنگل های کوهستانی، اقتصاد آن بیشتر به گردشگری متکی است، اما محدودیت های اعمال شده برای جلوگیری از انتشار بیماری کرونا، ضربه ای شدیدی به اقتصاد این کشور زد.
ناگورنو قره باغ ثروت طبیعی قابل ذکری ندارد که زمینه جاه طلبی کشورهای دیگر را فراهم کند، اما اهمیت این منطقه در موقعیت استراتژیک آن نهفته است، علاوه بر آن، کنترل ناگورنو قره باغ از سوی آذربایجان، مشکلی را حل نمی کند، زیرا این منطقه هیچ مرز مشترکی با ترکیه ندارد. از سوی دیگر و هرچند وقوع درگیری، می تواند تاثیر منفی بر ارمنستان داشته باشد، به ویژه آنکه فشارهای اقتصادی ناشی از بحران شیوع بیماری کرونا، این کشور را دچار چالش کرده است، اما آذربایجان نیز به دلیل آسیب پذیری خطوط لوله انتقال نفت و گاز به سمت گرجستان، از هرگونه جنگ و درگیری در منطقه متاثر می شود.
در همین زمینه تحلیلگران و کارشناسان عقیده دارند که با توجه به احتمال آسیب پذیری خطوط امداد انرژی و نقش برجسته لجستیکی این منطقه به اروپا، هر نوع جنگ در این پهنه، توجه جامعه جهانی را به خود جلب می کند. تحلیلگران خاطرنشان می کنند که وقوع نبرد در نزدیکی خطوط لوله نفت و گاز، مسیر انتقال انرژی از آسیای میانه به بازارهای جهانی را به شدت تهدید می کند و تداوم درگیری در این منطقه ممکن است در آینده منجر به تشکیل ائتلاف های بین المللی برای مهار بحران و جلوگیری از جنگ در این منطقه استراتژیک شود.
این منطقه که به عنوان نقطه تلاقی و پایانه بزرگ جهانی برای حمل و نقل نفت و گاز محسوب می شود، سه کشور از بزرگترین تولید کننده گاز طبیعی جهان یعنی روسیه، ایران و آذربایجان را به هم پیوند می دهد، علاوه بر این که برای رشد اقتصادی سه کشور وابسته به واردات گاز (ارمنستان، گرجستان و ترکیه) نیز نقش ویژه ای را ایفا می کند.
تحلیلگران بر این باورند که تشدید تنش و اقدامات نظامی در هر دو طرف مرز، زیر ساخت های منطقه ای نفت و گاز را به شدت تهدید می کند و در این میان، ترکیه که وابستگی بسیاری به نفت و گاز این منطقه دارد، متحمل خسارت های جبران ناپذیری خواهد شد.
خط لوله قفقاز جنوبی، گاز طبیعی را به خط لوله گاز ترانس آناتولی می رساند و به عنوان عمده ترین منبع برای تامین انرژی به ترکیه به شمار می رود، علاوه بر این که وابستگی این کشور را به منابع انرژی روسیه کاهش می دهد. با آن که ترکیه سال ها است تلاش می کند به منابع انرژی متعددی دسترسی پیدا کند، اما آنکارا در این زمینه تا به حال، وابستگی بسیاری به مسکو دارد.
بر اساس گزارش های منتشر شده، ترکیه گاز روسیه را با دو برابر قیمتی که مشتریان اروپایی می خرند، به دست می آورد، به همین دلیل آنکارا پیوسته در تلاش برای یافتن منابع جایگزین دیگری است. ترکیه با دستیابی به گاز آذربایجان از طریق خط لوله گاز ترانس آناتولی، توانسته است هزینه های خود را به میزان قابل توجهی کاهش دهد. البته پس از فرا رسیدن زمان تمدید توافقنامه گاز میان مسکو و آنکارا در سال 2021، آذربایجان و ترکیه فرصت بیشتری برای گسترش همکاری های اقتصادی خواهند داشت.
پس از این که ترکیه و روسیه نتوانستند به توافقی برسند، مذاکرات میان دو جانب در ماه آوریل گذشته متوقف شد، به هرحال، تحولاتی که در حال رخ دادن است نشان می دهد که میزان صادرات انرژی روسیه به ترکیه که حائز اهمیت فراوانی برای مسکو است، کاهش خواهد یافت.
خط لوله اصلی (خط لوله نفت باکو-تفلیس- ارزروم)، که گاز آذربایجان را به ترکیه می رساند، از منطقه «تووز» در آذربایجان عبور می کند. این منطقه در مجاورت استان «تاووش» در ارمنستان واقع شده است، جایی که درگیری ها در آن اتفاق افتاده است. در نتیجه آخرین درگیری ها میان ارمنستان و آذربایجان، منطقه مرزی میان دو کشور در روز یکشنبه گذشته شاهد شدیدترین درگیری بود که از سال 2016 تاکنون بی سابقه بوده و منجر به خسارت های فراوان جانی و مادی شد.
بر اساس گزارش های رسمی، جنگ اخیر دو کشور را متحمل خسارت های بسیاری کرده و نیروهای قره باغ ادعا می کنند که موفق به سرنگون کردن 4 بالگرد جنگی، 15 پهپاد آذربایجانی شده و 10 تانک مربوط به نیروهای آذربایجان را منهدم کردند، اما آذربایجان این ادعا را رد می کند.
در همین حال، «نیکول پاشینیان» نخست وزیر ارمنستان خطاب به ملت گفت: «برای دفاع از سرزمین مقدس ما آماده شوید.» در مقابل، «الهام علی‌اف» رئیس جمهور آذربایجان با تاکید بر پیروزی، نیروهای کشورش را برای حمایت از خاک آذربایجان به جنگ فراخواند.
قابل ذکر است که منطقه ناگورنو قره باغ در اواخر سال 1991، استقلال خود را از آذربایجان اعلام کرد، اما هیچ کشوری حتی ارمنستان آن را به رسمیت نشناخت. این منطقه از سال 1988 تا 1994، شاهد جنگ میان ارمنستان و آذربایجان بود و در نتیجه، حدود 30 هزار تن کشته و صدها هزار نفر آواره شدند که اغلب آنها شهروندان آذربایجان بودند. پس از پیروزی ارمنستان، دو کشور در ماه مه 1994، توافق به آتش بس کردند اما هیچ گامی برای دستیابی به صلح و آشتی در این منطقه استراتژیک برداشته نشد.
