حاشیه‌نشینی یکی از معضلات مهم اجتماعی کشور بوده که چند دهه است با آن مواجه هستیم به گونه‌ای که در برخی کلانشهرها از مرز هشدار عبور کرده و به معضلی اساسی و امنیتی تبدیل شده است
به گزارش جماران؛ رشد سکونتگاه‌های غیررسمی در سال های اخیر شدت بیشتری گرفته است. مهاجرت روستاییان به شهرها و زیادشدن تعداد مهاجرانی که از مرزهای افغانستان، پاکستان و حتی دورتر به ایران می‌آیند باعث شده عملا حاشیه شهرهای بزرگ تبدیل به محلی برای اقامت ناایمن این افراد شود. حالا عضو کمیسیون اجتماعی مجلس از وجود 19 میلیون نفر در سکونتگاه‌های غیررسمی خبر می‌دهد. یکی از بارزترین نمودهای رشد سریع شهرنشینی، شکل‌گیری سکونتگاه‌های غیررسمی در بسیاری از کشورهای درحال توسعه و از جمله ایران است که به نمادی از فقر شهری بدل شده است. براساس تحقیقاتی که در سال های اخیر انجام شده، شاخص‌های عمومی از جمله ویژگی کمی و کیفی مسکن، زیرساخت‌ها، معیارهای اقتصادی و اجتماعی مشترکی را می‌توان برای سکونتگاه‌ها تعریف کرد. تسهیلات رفاهی پایین‌تر از میانگین شهر، کیفیت نازل ساختار مسکن و غیررسمی بودن روند ساخت، بهداشت ناکافی، تراکم زیاد، سرانه‌های شهری اندک، مکان گزینی نامناسب، اقتصاد خانوار ضعیف و متکی به بخش غیررسمی اقتصاد و نبود امنیت تصرف به‌مثابه شاخص‌های کلی ویژگی‌های مشترکی به شمار می‌روند که در ایجاد و پایداری این سکونتگاه‌ها نقش داشتند. آنچنان که گزارش‌های فعالان مدنی از وضعیت اقامت این افراد در سکونتگاه‌های غیررسمی نشان می‌دهد، برخی از این افراد به‌دلیل نداشتن شناسنامه و اوراق هویتی به چنین شکلی از زندگی روی آورده‌اند. بلوچ‌های بدون شناسنامه ساکن در اطراف استان البرز و شهرهایی چون شهریار، سمنان و گرگان از جمله این افراد هستند که به‌دلیل عدم برخورداری از شرایط مناسب مالی، اشتغال درکارهای روزمزدی و عدم برخورداری از حمایت‌های بهداشتی و همچنین رفاهی مثل دریافت یارانه از جمله مواردی است که بارها از سوی فعالان مدنی مورد توجه قرار گرفته است. این درحالی است که به اذعان خدادادی، عضو کمیسیون اجتماعی مجلس اتخاذ سیاستگذاری‌هایی درباره بهبود وضعیت حاشیه‌نشینان و ساکنین سکونتگاه‌های غیررسمی در هیچ کجای برنامه ششم توسعه دیده نشده است.
شرایط نامناسب سکونتگاه‌های غیررسمی
عضو کمیسیون اجتماعی مجلس، با انتقاد از اینکه حاشیه‌نشینی در برخی مناطق از مرز هشدار عبور کرده و به معضلی امنیتی تبدیل شده است، گفت: ۱۹ میلیون نفر در سکونتگاه‌های غیررسمی زندگی می‌کنند. سلمان خدادادی در گفت‌وگو با خبرگزاری خانه ملت، در رابطه با اجرای طرح سرشماری محلات حاشیه‌نشین در اواخر شهریور ماه با همکاری وزارت کشور، تعاون، کار و رفاه اجتماعی و همچنین راه و شهرسازی، گفت: حاشیه‌نشینی یکی از معضلات مهم اجتماعی کشور بوده که چند دهه است با آن مواجه هستیم به گونه‌ای که در برخی کلانشهرها از مرز هشدار عبور کرده و به معضلی اساسی و امنیتی تبدیل شده است. نماینده مردم ملکان در مجلس شورای اسلامی، با بیان اینکه آمارهای مختلفی از تعداد حاشیه‌نشینان در کشور وجود دارد، گفت: آمارها بیانگر وجود 11 تا 19 میلیون حاشیه‌نشین در کشور بوده البته در این آمارها اختلاف نظری وجود نداشته بلکه افراد ساکن در بافت‌های فرسوده که شرایط حاشیه‌نشینی را دارا هستند نیز جزء آمار حاشیه‌نشینان به حساب می‌آیند. به‌طور خوشبینانه 30 درصد جمعیت کشور در سکونتگاه‌های غیررسمی زندگی می‌کنند وی با بیان اینکه به‌طور خوشبینانه 30 درصد جمعیت کشور در سکونتگاه‌های غیررسمی زندگی می‌کنند، تصریح کرد: متأسفانه این سکونتگاه‌ها از شرایط مناسبی برای زندگی برخوردار نبوده و به گونه‌ای شرایط برای شیوع آسیب‌های اجتماعی در این سکونتگاه‌ها نسبت به سایر محله‌ها فراهم‌تر است.
آماری از وضعیت محلات حاشیه‌نشین نیست
این نماینده مردم در مجلس دهم، با بیان اینکه آمار دقیقی از وضعیت محلات حاشیه‌نشین وجود ندارد، افزود: هر چند ممکن است آمار دقیقی از وضعیت این سکونتگاه‌ها در دست نباشد اما به‌طور حتم وزارت راه‌وشهرسازی آماری از وضعیت این محلات دارد و بر این اساس می‌توان نسبت به ساماندهی این سکونتگاه‌ها اقدام کرد. ساماندهی بهتر سکونتگاه‌های غیررسمی نیازمند آمار و اطلاعات دقیق و مشخص است. خدادادی ادامه داد: ساماندهی بهتر سکونتگاه‌های غیررسمی نیازمند آمار و اطلاعات دقیق و مشخص است و تا آمار دقیقی از این موضوع در دست نباشد برنامه‌ریزی برای این موضوع با چالش مواجه می‌شود. نماینده مردم ملکان در مجلس دهم، با انتقاد از این که دولت‌ها تاکنون نتوانسته‌اند سکونتگاه‌های غیررسمی را ساماندهی کنند، تصریح کرد: حاشیه‌نشینی معلول بوده و علل مختلفی در بروز و نمود آن مؤثر است از این رو، تا برای رفع علل حاشیه‌نشینی چاره‌اندیشی نشود با برخورد کردن با معلول‌ها هیچ نتیجه مطلوبی حاصل نمی‌شود. عضو کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی، با یادآوری اینکه برای مدیریت حاشیه‌نشینی ریشه‌های آن باید خشکانیده شود، گفت: بی‌توجهی به اقتصاد روستایی و مناطق محروم از جمله عوامل مؤثر در افزایش مهاجرت روستایی و به تبع آن حاشیه‌نشینی است و باید در جهت بهبود وضعیت اشتغال در مناطق روستایی و محروم برای جلوگیری از مهاجرت‌ها اقدام کرد؛ در این رابطه باید به گونه‌ای عمل کرد که زندگی در شهر برای روستاییان صرفه اقتصادی نداشته باشد. وی با بیان اینکه حاشیه‌نشینی در دهه40 شمسی بعد از اصلاحات ارضی شروع شده و ادامه اصلاحات ارضی در دهه 40 شمسی باعث شد تا بسیاری از اراضی بزرگ کشاورزی به قطعات کوچک تر تبدیل شده و در اختیار کشاورزان قرار گیرد و کشاورزانی که دیگر قادر به کار روی زمین‌های کوچک تر نبودند تنها در مدت پنج سال پس از انقلاب سفید شاه و ملت، تصمیم به فروش زمین‌های خود گرفتند ازاین‌رو، با تصویب «نحوه انتقال اراضی واگذاری به زارعین مشمول قوانین و مقررات اصلاحات ارضی» روند فروش اراضی واگذاری به کشاورزان افزایش یافت و هجوم روستاییان آغازی برای حاشیه‌نشینی شد.
کنترل حاشیه‌نشینی مستلزم کنترل مهاجرت
این نماینده مردم در مجلس دهم، افزود: البته قبل از انقلاب که امکانات مناسبی برای زندگی در شهرها وجود نداشت روستاییان کمتر رغبتی به شهرنشینی داشتند اما متأسفانه درحال‌حاضر حاشیه‌نشینی از مرز هشدار گذشته است البته در سال 55 با وجود امکان بهداشتی و رفاهی مناسب نسبت جمعیت روستانشین به شهرنشین در حدود 70 به 30 بود اما درحال‌حاضر با وجود برخی امکانات اولیه این عدد معکوس و نسبت جمعیت روستانشین به شهرنشین به 30 به 70 تغییر پیدا کرد؛ البته این معکوس شدن به‌دلیل عدم توجه مناسب به اقتصاد و معیشت روستایی است. خدادادی با تأکید بر اینکه کنترل حاشیه‌نشینی مستلزم کنترل مهاجرت است، ادامه داد به‌طور قطع توجه به معیشت و اقتصاد روستاییان و همچنین ایجاد درآمد پایدار در تثبیت جمعیت روستایی و معکوس کردن مهاجرت‌ها بسیار مؤثر است و تا زمانی که دولت نسبت به ایجاد درآمد پایدار روستاییان توجه نداشته باشد نه‌تنها گره‌ای از معضل حاشیه‌نشینی رفع نخواهد شد بلکه روزبه‌روز به تعداد افراد حاشیه‌نشین افزوده خواهد شد. نماینده مردم ملکان در مجلس دهم، با انتقاد از اینکه آمار دقیقی از اتباع خارجی ساکن در سکونتگاه‌های غیررسمی وجود ندارد، تصریح کرد: بیش از 90درصد اتباع بیگانه ساکن در این سکونتگاه‌ها افاغنه هستند و تعدادی از این افراد نیز به صورت غیرمجاز در کشور ساکن هستند؛ البته به‌دلیل آنکه شغل مناسبی برای تأمین درآمد ندارند بنابراین به اجبار سکونتگاه‌های غیررسمی را برای زندگی انتخاب و زمینه شیوع آسیب‌های اجتماعی در کشور را فراهم می‌کنند؛ در این رابطه لازم است وزارت کشور هر چه سریع‌تر لایحه ساماندهی اتباع بیگانه را ارائه و نسبت به ساماندهی اتباع بیگانه اقدام کند.
حاشیه‌نشینی در برنامه ششم مغفول ماند
وی با تأکید بر اینکه پیش‌بینی موضوع حاشیه‌نشینی در برنامه ششم از سوی دولت مغفول ماند، تصریح کرد: دولت در این لایحه، 35 ماده پیش‌بینی کرده بود و در این 35 ماده نه‌تنها حاشیه‌نشینی بلکه هیچ کدام از آسیب‌های اجتماعی دیده نشد بنابراین ما در قالب جداولی آسیب‌های اجتماعی از جمله حاشیه‌نشینی را در برنامه ششم پیش‌بینی کردیم که براساس آن دولت را مکلف کردیم سالانه 5 و تا پایان برنامه 25 درصد حاشیه‌نشینی را در کاهش دهد. عضو کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی تأکید کرد: دولت به‌هیچ‌وجه نمی‌تواند در جهت کاهش 25 درصدی حاشیه‌نشینی تا پایان برنامه ششم گام بردارد زیرا کنترل و مدیریت حاشیه‌نشینی مستلزم صرف هزینه‌های گزاف و بسیار بالا است که دولت به راحتی نمی‌تواند چنین هزینه‌هایی را متحمل شود بنابراین تا زیرساخت‌های کنترل حاشیه‌نشینی در کشور فراهم نشود در‌این‌زمینه به هیچ توفیقی نمی‌توان دست یافت.
