بارش های بهار ۹۸ که بسیاری از مناطق کشور از جمله استان البرز و شهرستان ساوجبلاغ را درگیر آسیب ها و خطرات خود کرد ، این پیام را هم برای مردم و مسوولان داشت که نباید از تهدیدها و فرصت های رودخانه های فصلی غفلت کنند. تهدید از آن جهت که بارش های ناگهانی با طغیان این رودخانه ها همراه بوده و این آبراهه ها برای همیشه خشکیده نخواهد ماند و فرصت از این بابت که بستر رودخانه های فصلی را باید به گونه ای تغییر حالت داد که بتوان از سیلاب ها برای نجات آبخوان ها و سفره های زیر زمینی بهره برد.
با این حال شهرستان ساوجبلاغ دارای رودخانه های دائمی و فصلی فراوانی مانند کردان ، برغان و ... بوده که اگرچه برخی رودخانه ها مانند کردان و برغان در سرچشمه و طول مسیر دارای آب همیشگی است اما در پایین دست به تناسب بارندگی ها جریان آب آشکار و پنهان می شود.
اگر چه مردم و مسوولان استان البرز و شهرستان ساوجبلاغ در بهار ۹۸ با استفاده از ظرفیت معادن شن وماسه یا شن چاله ها حدود چهار میلیون متر مکعب از آب رودخانه طغیان کرده و سرکش کردان را مهار و از ایجاد خسارت به روستاها ،شهرها و اراضی حاشیه آن جلوگیری کنند اما این اقدام ضربتی به آن معنا نیست که طرح های آبخیزداری در حوضه رودخانه های ساوجبلاغ و استان البرز دیگر نیازی به توسعه و تثبیت ندارد.
با اینکه دستگاه های اجرایی مانند شرکت منطقه ای آب و اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان طرح هایی برای مناسب سازی بستر رودخانه های فصلی اجرایی کرده اما واقعیت این است که این طرح ها در مقابل تهدیدها و فرصت ها کافی نبوده و باید دامنه اجرایی آنها به مراتب گسترده تر شود.
اکنون یکی از عوامل تخریب طبیعت یا دگرگونی منفی بستر رودخانه های دائمی و فصلی در شهرستان ساوجبلاغ برداشت های غیر اصولی شن و ماسه از بستر این رودخانه ها است ، مسیرهای آبی که در ارتفاعات خروشان و در دشت و پایین دست به واسطه کم بارش ها ، حال و روز خوشی ندارد اما به محض بارش های رگباری ، سیلاب آن ها دشت های استان را در بر می گیرد.
رودخانه کردان مهمترین مسیر آبی شهرستان ساوجبلاغ است که از ارتفاعات البرز جنوبی سرچشمه می گیرد و پس از گذر از کنار حدود ۳۰ روستا در۲ شهرستان ساوجبلاغ و نظرآباد به رودخانه شور شهرستان اشتهارد در جنوب غربی استان البرز می ریزد.
خروش وحشیانه رودخانه کردان در فصل بارش ها سبب می شود تا خطراتی متوجه شهرها و روستاهای مسیر شود که اگر مدیریت بحران انجام نگیرد حادثه ساز خواهد بود.
بهار ۹۸ تلاش نیم بند دستگاه های اجرایی و تنفس ابرها موجب شد تا این رودخانه آسیب زیادی به اطراف نرساند . با این وجود برداشت های غیر اصولی شن و ماسه ها توسط معدنداران و کامیون کمپرسی ها سبب شده تا این رودخانه در بسیاری نقاط راه اصلی خود را گم کند و در زمان بارندگی ها به بیراهه بزند.
البته بارش های ابتدای سال جاری سبب شد تا خروش وحشیانه رودخانه کردان تن مردم و مسوولان استان را بلرزاند چرا که این رودخانه بزرگ هیچ گونه سد انحرافی در مسیر آن نیست و به قول البرزی ها خطر از بیخ گوش ها گذشت.
فعالیت ناتمام دستگاه های اجرایی در بستر رودخانه کردان
اینک تعداد زیادی ماشین آلات سنگین مشغول کار و تلاش و خاک‌ریزی در بستر رودخانه کردان شهرستان ساوجبلاغ دیده می شود که البته فعالیت آنها چندان چشمگیر نیست . این ماشین آلات با ۲ هدف روان سازی مسیر آب و هدایت سیلاب ها به سمت آبخوان ها مشغول فعالیت هستند.
طبق بررسی ها ۳۰روستای شهرستان ساوجبلاغ و نظرآباد و شهرهای هشتگرد و ینگی امام در معرض خطر رودخانه کردان هستند ، وقوع حوادث و پدیده های طبیعی مانند سیل بیانگر آن است که به راه های پیشگیرانه تا حدود زیادی توجه نشده است.
با توجه به اینکه قسمت اعظم مساحت کشور در اقلیم خشک و نیمه خشک واقع شده و از آنجایی که متوسط بارندگی بلندمدت کشور حدود ۲۵۰ میلی متر در سال است و این مقدار برابر یک سوم متوسط بارندگی جهانی بوده و در عین حال میزان تبخیر در ایران ۱۷۹ میلی متر (یعنی ۷۱ درصد بارندگی کشور) معادل سه برابر متوسط دنیا می‌باشد از این‌رو اقدامات آبخیزداری در کشور و مناطقی مانند استان البرز و شهرستان ساوجبلاغ می تواند در حل بحران آب و سایر بلایای طبیعی مفید و کارا باشد.
بررسی های علمی نشان می دهد که با اجرای عملیات آبخیزداری در هر منطقه از کشور حدود ۵۳۰ مترمکعب در هکتار طی یکسال آب استحصال می شود. همچنین علاوه بر اینها عملیات آبخیزداری در کنترل رسوب سدها و افزایش ذخیره آبخوان ها تاثیر گذار است .
با انجام اقدامات آبخیزداری سالانه به مقدار ۹ تن فرسایش خاک کنترل شده ضمن آنکه حفظ مواد مغذی موجود در خاک و حاصلخیزی خاک و افزایش تولید را بدنبال دارد و همه این ها موجب افزایش درآمد و رفاه آبخیزنشینان و به عبارت بهتر دستیابی به اهداف اقتصاد مقاومتی می شود.
دستکاری‌های انسانی در حریم رودخانه‌ها از عوامل ایجاد سیلاب
رییس اداره منابع طبیعی شهرستان ساوجبلاغ می گوید: بارش های شدید، پوشش گیاهی و دستکاری‌های انسانی در حریم رودخانه‌ها از عوامل ایجاد سیلاب است.
سید جواد یعقوبی افزود: با توجه به شرایط فیزیوگرافی، زمین شناسی و اقلیمی شهرستان ساوجبلاغ و همچنین نظر به اینکه بیشتر مناطق مسکونی، صنعتی، تجاری، شهرکهای صنعتی های کشاورزی در پایین دست و خروجی حوضه های آبخیز قرار دارند از ای نرو توجه جدی به اقدامات آبخیزداری
در این شهرستان ضروری است.
وی افزود: سال ۱۳۹۷ با عنایت مقام معظم رهبری اعتبارات خوبی برای بخش آبخیزداری در سطح کشور در نظر گرفته شد که شهرستان ساوجبلاغ نیز از این موضوع مستثنی نبود.
یعقوبی تصریح کرد: نقش اقدامات آبخیزداری در کنترل سیل فروردین ماه سال جاری در استان البرز نشان داد که این اقدامات تا چه حد می‌تواند در کاهش خطرات جانی نقش موثری داشته باشد، لذا در سال ۱۳۹۸ دوباره اعتبارات مناسبی برای مجموعه آبخیزداری استان البرز و شهرستان ساوجبلاغ در نظر گرفته شد.
رییس منابع طبیعی شهرستان ساوجبلاغ گفت: طی سال گذشته و امسال حدود ۷۵۰۰ مترمکعب عملیات احداث سیل بند در روستاهای سیبستان، سنج، کردان و فشند این شهرستان صورت پذیرفته و حدود ۴۰۰۰ مترمکعب نیز در دست اجرا می باشد.
یعقوبی افزود: همچنین برای کاهش روان‌آب‌های تولیدی در بالادست حوضه های آبخیز مقدار ۹۰۰ هکتار عملیات بیولوژیکی سرهه، کردان، تالیان و امین آباد اجرا و به صورت مستمر در حال انجام است.
رییس اداره منابع طبیعی شهرستان ساوجبلاغ از دستگاه‌های اجرایی خواست به منظورکاهش تلفات جانی و مالی از ساخت و ساز غیرمجاز در مسیل رودخانه‌ها جلوگیری کنند.
شن چاله‌های معادن شن و ماسه در تهراندشت ساوجبلاغ از سیلاب پر می‌شود
فرماندار ساوجبلاغ با اشاره به انتقال سیلاب به معادن برداشت شده و شن چاله‌ها گفت: تاکنون هزینه زیادی برای اجرای پروژه تغذیه مصنوعی دشت هشتگرد صرف شده ولی هنوز این طرح به اتمام نرسیده است.
ابوالقاسم پالیزگیر گفت: در بارش سال های گذشته و امسال با کمک شورای اسلامی سرخاب و معدن‌دان منطقه موفق شدیم کار انتقال سیلاب رودخانه کردان و سایر رودخانه های این شهرستان را به معادن عملیاتی کنیم و چندین سال است که این عملیات در زمان جاری شدن سیلاب ادامه دارد.
پالیزگیر افزود: هرسال میلیون‌ها مترمکعب آب رودخانه ها به هدر می‌رود و نمی‌توان از آن بهره برد این در حالی ست که معادن موجود در ساوجبلاغ عامل بزرگ تخریب سفره های زیر زمینی هم هستند.
فرماندار ساوجبلاغ گفت: چاه‌های عمیق غیر مجاز از آسیب ها در بخش تخریب آبخوان ها در این منطقه به شمار می رود. سالهای گذشته با تفاهم بین چند معدندار توانستیم مقداری از سیلاب را ذخیره سازی و به مصرف کشاورزی برسانیم و امسال نیز با جاری شدن سیلاب کار ذخیره آب در معادن آغاز شده است.
فرماندار ساوجبلاغ از سایر معدنداران هم خواست خودشان دست بکار شوند و معادن حاشیه رود خانه را با هماهنگی امور آب و مدیریت بحران به محل ذخیره آب تبدیل کنند تا از این نعمت الهی بخوبی بهره ببریم.
وی گفت: تا تکمیل شدن مجموعه تغذیه مصنوعی دشت ساوجبلاغ با ظرفیت ۱۱ میلیون متر مکعب می توان از شن چاله ها نهایت استفاده را داشت.
پالیزگیر همچنین افزود: انتظار می رود با ذخیره آب در معادن در تهراندشت حدود ۱۰ میلیون متر مکعب آب ذخیره کرد و با تأمین آب سفره های زیر زمینیکشاورزان را خوشحال کرد.
وی اظهار داشت: در زمان حاضر تمام سیلاب درصورت عدم انتقال به شن چاله‌ها، از رودخانه کردان به دشت کویر اشتهارد می ریزد و سودی عاید کشاورزان حاشیه دشت ساوجبلاغ نمی شود.
فرماندار ساوجبلاغ از اداره امور آب و معدنداران خواست در خصوص نکات ایمنی ونصب تابلوهای هشدار برای عدم حضور مردم در حاشیه این چاله‌ها اقدام نمایند.
آسیب شناسی برای کاهش خسارات ناشی از بلایای طبیعی
مدیر ستاد بحران فرمانداری شهرستان ساوجبلاغ نیز با اشاره به سیل بهار سال جاری گفت: سیل از جمله حوادثی است که باید آسیب شناسی و اقدامات موثر برای کاهش خسارت‌های ناشی از آن را داشت.
مصطفی بغدادی خاطرنشان کرد: در بخش احداث سازه‌ها و بناها در حریم رودخانه و مسیل باید استانداردهای لازم رعایت شود. براین اساس پروژه های آبخیزداری از اهمیت بالایی برخوردار است و فعالیت های فرهنگی بیشتری برای اقدامات موثر دراین زمینه باید صورت گیرد.
پس از جاری شدن سیل در بهار سال جاری مکاتبات متعددی با ادارات ذیربط انجام و بازدیدهای مکرریاز رودخانه کردان برای ایمن سازی و احداث دیواره ساحلی رودخانه صورت گرفت.
وی افزود: در همین راستا دستورات لازم به ادارات مبنی درجمع آوری ساخت سازهای غیرمجاز درحاشیه رودخانه صادر و همچنین به بخشداران، شهرداران و امورآب درخصوص لایروبی انهارشهری و روستایی و رودخانه تاکید شد.
بغدادی گفت: همچنین به اداره منابع طبیعی جهت افزایش تعداد گابیون به منظورپیش‌گیری از وقوع سیل تاکید فراوان شد.
مدیر ستاد بحران فرمانداری ساوجبلاغ اظهار داشت: طی مکاتبه‌ای با شرکت آب منطقه‌ای استان البرز نسبت به تسریع در ساخت حوضچه های ذخیره آب برای تغذیه مصنوعی دشت هشتگرد تاکید شد.
بغدادی گفت: با هماهنگی‌های صورت گرفته با معدنداران شهرستان برای انتقال سیلاب به شن چاله های متروکه علاوه بر پیشگیری ازخسارت سیل در تغذیه سفره آب زیرزمینی نیز اقدام موثری صورت گرفته است.
وی اظهار داشت: از بهار سال جاری تاکنون مرمت و بازسازی ۲۰ عدد گابیون و احداث ۱۰ عدد گابیون جدید با حدود سه هزار و۳۵۰ مترمکعب قابلیت ذخیره آب ، پنج هزار متر لایروبی ، ۲۰۰ متر دیواره سازی ، هفت هزار مترمکعب عملیات خاکبرداری و ۲ هزار مترمکعب خشکه چینی در رودخانه کردان و سواحل آن صورت گرفته است.
عدم کنترل سیلاب د در زمان بارندگی حادثه ساز می شود
سرپرست اداره امور منابع آب شهرستان ساوجبلاغ نیز اظهار داشت: رودخانه کردان یکی از سه رودخانه اصلی استان البرز است که بر خلاف رودخانه کرج و شاهرود سدی در مسیر رودخانه کردان احداث نشده و به دلیل عدم کنترل سیلاب می تواند در زمان بارندگی و وقوع سیلاب حادثه ساز باشد.
محمد سلیمانی افزود: رودخانه کردن با سرشاخه‌های آن دارای طولی برابر با ۱۸۸ کیلومتر می باشد، بر اساس ماده ۲ قانون آب و نحوه ملی شدن آن (سال ۱۳۴۷) و همچنین قانون توزیع عادلانه آب سال ۱۳۶۱ بستر رودخانه ها و انهار طبیعی و کانالها در اختیار حاکمیت است که تولیت آن با وزارت نیرو و زیر مجموعه آن شرکت آب منطقه‌ای می‌باشد.
وی گفت: شرکت آب منطقه ای البرز برای حفاظت از بستر رودخانه و جلوگیری از خسارت جانی و مالی در زمان وقوع سیلاب اقداماتی از قبیل مطالعه و مشخص نمودن حد آزاد سازی بستر رودخانه کردان در سرشاخه اغشت به طول ۱۴ کیلومتر، سرشاخه ولیان به طول ۱۸ کیلومتر، سرخاب به طول پنج کیلومتر، تنه اصلی از روستای برغان تا پل هرجاب به طول ۱۰ کیلومتر راانجام داده و آزاد سازی بستر رودخانه و تخریب ساخت و سازهای غیرمجاز را با در اختیار گرفتن پیمانکار اجرایی در چند روز آینده اجرایی خواهد نمود.
سلیمانی اظهار داشت: ایجاد دیوار ساحلی ۲ طرف رودخانه حد فاصل پل اتوبان تا پل جاده قدیم کرج قزوین با هزینه ای حدود ۱۴ میلیارد تومان که در حال اجرا می باشد.
وی همچنین افزود: عقد قرارداد با شرکت ارسباران از طریق سازمان صنعت و معدن استان جهت لایروبی و ایجاد دیواره در سرشاخه سرخاب تا پل سرخاب با اعتباری بالغ بر ۴ میلیارد تومان و عقد قرار داد با شرکت آکان تهران و شن باران سامان جهت پاکسازی و لایروبی شاخه عباس آباد و همچنین پایین دست پل عباس آباد و پایین دست روستای سرخاب و محدوده روستای آران که در حال اجرا می باشد
سلیمانی تصریح کرد: هیچ ارگان یا شرکتی حق برداشت مصالح از رودخانه بدون اخذ مجوز از شرکت آب منطقه ای و عقد قرار داد با سازمان صنعت ومعدن ندارد.
سرپرست امور منابع آب شهرستان ساوجبلاغ گفت: در سال آبی گذشته بیش از ۱۰ میلیون متر مکعب آب در شن چاله ها و سفره های زیرزمینی ساوجبلاغ ذخیره سازی شد و در سال آبی جدید پس از جاری شده آب در رودخانه کردان و سایر رودخانه های فصلی آبگیری شن چاله معدن حدیث شروع شده است که آبی معادل ۲ الی سه متر مکعب در ثانیه وارد شن چاله می شود
وی گفت: طرح تغذیه مصنوعی با اعتباری حدود ۱۸ میلیارد تومان که در محدوده پل اتوبان در رودخانه کردان در حال اجرا و در مرحله پایانی عملیات اجرایی می باشد که در ۲۲ بهمن سال جاری به بهره برداری خواهد رسید.
رودخانه کردان از رودخانه‌های استان البرز است که از ارتفاعات که ار بزرگ سرچشمه می‌گیرد. این رود با جهت شمال شرقی- جنوب غربی از شهرستان ساوجبلاغ و نظرآباد عبور کرده و در اطراف روستای نجم‌آباد وارد رودخانه شور می‌شود.
از شاخه‌های اصلی رودخانه کردان می‌توان به دروان و برغان اشاره نمود.
اجرای طرح های آبخیزداری در رودخانه کردان و رودخانه های فصلی شهرستان ساوجبلاغ و دیگر مناطق استان البرز افزون بر رفع تهدیدسیلاب در تقویت سفره های زیر زمینی نقش بسزایی دارد.
امروزه استان البرز با جمعیتی حدود سه میلیون نفر با کاهش شدید آب سفره های زیر زمینی مواجه شده که تقویت این سفره ها از طریق مهار سیلاب ها می تواند به نجات آنها بینجامد.
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای استان البرز می گوید: این استان به لحاظ سفره های زیر زمینی در وضعیت هشدار قرار دارد و باید برای نجات سفره های زیر زمینی آن چاره جویی کرد.
داود نجفیان افزود: وجود بیش از ۱۱ هزار حلقه چاه غیرمجاز از عوامل تهدید سفره های زیر زمینی است که ضمن انسداد آنها باید از طریق مهار آبهای سطحی و هدایت آنها به آبخوان ها ف منابع آبی استان را از وضعیت کنونی نجات دهیم .
وی اجرای طرح های توسعه آبخیزداری در ارتفاعات و دشت های استان و کنترل روان آب ها به ویژه رودخانه های دائمی و فصلی را از راه های نجات سفره های زیر زمینی نام برد.
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای استان البرز گفت : اکنون طرح های کنترل سیلاب در رودخانه های شهرستان ساوجبلاغ و دیگر مناطق استان البرز در دست اقدام است اما این طرح نیازمند توسعه و گسترش است.
