مساجد تاریخی اصفهان میعادگاه مسافران نوروزی

به گزارش ایرنا، این بناهای تاریخی با زیبایی و معنویت خاص خود در تمام ایام میزبان مسافرانی است که فرسنگ ها راه را پیموده اند تا به تماشای زیبایی های معنوی و ظاهری این مساجد بنشینند.
گنبد سازی، کاشیکاری، گچبری، مقرنس کاری، منبت کاری و خوشنویسی بر کتیبه های این مساجد، همه و همه در نهایت ظرافت و دقت و اوج هنرنمایی است که چشم هر بیننده ای را به سمت خود می کشاند.
در گوشه و کنار پایتخت فرهنگ و تمدن ایران اسلامی از گذشته تاکنون مساجد به زیبایی ساخته شده است و گوشه ای از هنر معماری و تزئینی ایرانی اسلامی در آنها دیده می شود، اما مساجد زیر جواهراتی هستند که نظر هر بیننده ای را به خود جلب می کنند.


**ˈمسجد جامع اصفهانˈ
ˈمسجد جامعˈ یا ˈمسجد جمعهˈ، قدیمی ترین بنای تاریخی اصفهان و یکی از پر رمز و رازترین مساجد جهان اسلام است.
سیمای فعلی مسجد مربوط به اقدامات دوره سلجوقی است اما تعمیرات و الحاقات آن به دورانهای بعد به خصوص عصر صفویان مربوط می شود.
در کاوش های باستان شناسی مراحل قبل از سلجوقی هم به دست آمده که به دوران آل بویه و قرن سوم هجری برمی گردد و بخشی از آثار نیز مربوط به قبل از اسلام است.
ورودی اصلی مسجد در سمت شرق واقع شده و در این بخش صفه های کوچک در سمت راست دالان ورودی وجود دارد که مربوط به دوره دیلمیان در قرن چهارم هجری قمری است.
در سمت چپ دالان ورودی، چهلستونی واقع است که مربوط به دوره آل مظفر در قرن هشتم هجری قمری است.
بیشترین تحولات معماری در این مسجد در عصر سلاجقه در قرون پنجم و ششم هجری قمری صورت گرفته است که از آن جمله می توان به بنای ایوان های دو طرف صحن و بنای گنبدهای ˈنظام الملکˈ و ˈتاج الملکˈ دو وزیر معروف عصر سلجوقی، اشاره کرد.
در ضلع شمالی مسجد ایوانی بزرگ قرار دارد که به صفه درویش مشهور است. در ضلع جنوبی صحن مسجد ایوان صاحب بن عباد و در ضلع غربی صحن مسجد ایوان استاد و در ضلع شرقی آن ایوان شاگرد قرار گرفته است.
یکی از مهمترین بخشهای این مسجد ˈگنبد خواجه نظام الملکˈ است که از نظر عظمت و ظرافت معماری کم نظیر و کتیبه ای به خط کوفی در بخش فوقانی دور آن قرار گرفته است.
در بخش دیگری از مسجد، ˈگنبد تاج الملکˈ قرار دارد که اگر چه از نظر وسعت کوچکتر از بنای گنبد خواجه نظام الملک بوده و لیکن از نظر تزئینات هنری در نوع خود منحصر به فرد است.
از دیگر بخشهای زیبای مسجد جامع می توان به مجموعه شبستانهای غربی اشاره کرد.
شاخص ترین اثر معماری این بخش ˈمحراب اولجاتیوˈ است که در دوره ایلخانان مغول و به دستور اولجاتیو و توسط وزیرش محمد ساوجی و معمار بزرگ آن عصر ˈحیدر اصفهانیˈ بنا شده است.
در غرب ایوان غربی و مجموعه محراب اولجاتیو شبستان وسیعی وجود دارد که کمی پایین تر از سطح مجموعه محراب اولجاتیو بنا شده و متعلق به دوره سلطنت بایسنقر تیموری در سال 851 هجری قمری است.
این شبستان به دلیل ساختار معماری منحصر به فردش به شبستان زمستانی معروف است و با توجه به بررسی های به عمل آمده به نظر می رسد در دوران صفوی تغییراتی در ساختار معماری این شبستان داده شده است.
همچنین در دوران صفوی صفه ای به نام ˈحکیمˈ به مجموعه بناهای مسجد الحاق شده که کتیبه آن مربوط به سال 996 هجری قمری است.
این مسجد با گسترده ای در حدود 22 هزار مترمربع، دایره المعارف متنوعی از معماری و هنرهای تزئینی است و حاصل کوشش هنرمندان و معماران ایرانی را از بیش از یکهزار سال قبل در خود جای داده است.



** ˈمسجد امامˈ
این مسجد از زیباترین بناهای جهان اسلام و در ضلع جنوبی میدان نقش جهان واقع است.
این اثر تاریخی به دستور شاه عباس اول صفوی و توسط استاد علی اکبر اصفهانی در قرن یازدهم هجری قمری به سبک مساجد چهار ایوانی بنا شده است.
ایوان ورودی این مسجد همراه با دو منار شکوهمند آن، از زیباترین و چشمگیرترین ایوان هایی است که در ایران بنا شده است.
تمامی سطوح جرزها، دیواره ها، گنبد، مناره ها و طاق نماهای داخلی و خارجی مسجد به طرز زیبایی با کاشی های هفت رنگ و معرق تزئین شده و گنبد این مسجد به صورت دوپوش طراحی شده و ارتفاع آن از سطح زمین تا نوک گنبد 52 متر است.
در ضلع شرقی این مسجد مدرسه علمیه ناصری قرار دارد که در دوران ناصرالدین شاه قاجار مرمت شده است.
در ضلع غربی، مدرسه علمیه سلیمانیه بنایی ازعهد شاه سلیمان صفوی دیده می شود.
این مسجد صحن زیبا و شکوهمندی دارد که در مرکز آن حوض بسیار بزرگی طراحی شده است.
از دیگر جاذبه های این مسجد می توان به هفت سنگاب و ساعت آفتابی که در ضلع شمالی مدرسه سلیمانیه واقع شده و نمایانگر ظهر شرعی در مسجد است، اشاره کرد.


** ˈمسجد حکیمˈ
این مسجد با مساحت هشت هزار مترمربع در ضلع شرقی خیابان حکیم، جنب بازار رنگرزان و مقابل مقبره حاج آقای کلباسی واقع است.
در این مکان ابتدا مسجد جامعی به نام ˈجورجیرˈ که به مناسبت نام آن محل بود به دستور وزیر دانشمند خاندان بویه یعنی صاحب ابن عباد ساخته شد.
از بخشهای مهم این مسجد وجود مناره ای به بلندای یکصد متر جهت نگهبانی و حفاظت از شهر در زمانهای قدیم بوده است، در حمله خانمان سوز مغول یا بعد از آن در دوره تیموری این مسجد و مناره تخریب شده و به جز سردری که هنوز پابرجاست، چیز دیگری از آن باقی نمانده است.
مسجد کنونی که از نظر بزرگی و شکوه به مرتبه اولی نمی رسد توسط حکیم داوود خان ملقب به تقرب خان، طبیب مخصوص شاه عباس دوم صفوی بنا شده است.
این مسجد نیز مانند دیگر مساجد اسلامی دوران صفوی به سبک اصفهانی و به صورت چهار ایوانی ساخته شده و دارای چهار در ورودی واقع در ضلع غربی، شرقی، شمالی و شمال شرقی است.
همچنین ساختمان آن با تزیینات فراوان کاشی کاری همراه با خطوط اسلیمی و حقدایی و کتیبه هایی با مضامین آیات قرآنی، احادیث و روایت مزین شده است.
اکنون سر در شمالی این مسجد که در بارندگی سال 1333 هجری شمسی زیر اندود کاه گل نمایان شده و قدمت اصلی مسجد قدیمی را مشخص می کند، در حال بازسازی و مرمت است.



** ˈمسجد شیخ لطف اللهˈ
ساخت بنای این مسجد در سال 1011 هجری قمری به دستور شاه عباس اول صفوی برای تدریس علوم دینی توسط شیخ لطف الله جبل عاملی از علمای برجسته جهان تشیع که از لبنان به اصفهان مهاجرت کرده بود آغاز شد و در سال 1028 هجری قمری پایان یافت.
این مسجد با سازه ای متفاوت از سایر مساجد در بخش شرقی میدان نقش جهان واقع است.
در این مسجد کاشی کاری های زیبای هفت رنگ و معرق همراه با خطوط زیبای بنایی به کار رفته است.
دو تن از برجسته ترین خوشنویسان عصر صفوی از جمله علیرضا عباسی کتیبه های این مسجد که حاوی آیاتی از قرآن کریم و اسماء الله است را نگاشته اند.
نداشتن صحن و مناره که در تمامی مساجد اسلامی جزء لاینفک بنا است یکی از استثنائات این مسجد محسوب می شود.
از دیگر ویژگیهای این مسجد، چرخش 45 درجه ای است که از محور شمال به جنوب نسبت به محور قبله دارد.
این گردش که در اصطلاح معماران سنتی ایران ˈپاشنهˈ نامیده می شود چنان ماهرانه صورت گرفته که به هیچ روی توجه بیننده را جلب نمی کند.
این چرخش باعث شده تا بازدید کننده پس از گذشتن از مدخل تاریک و بعد از عبور از راهرو طویل متصل به آن به فضای اصلی و محوطه زیر گنبد وارد شود.
گنبد کم ارتفاع مسجد حاوی خطوط اسلیمی است که به طرز باشکوهی بر زمینه خاکی رنگ گنبد گسترده شده است و هماهنگی بی نظیری را در نقش و طرح و رنگ به نمایش می گذارد.
در چهارگوشه داخل مسجد نیز آیاتی با خط ثلث سفید بر زمینه لاجوردی با کاشی سفید معرق نوشته شده است.
در ضلع شرقی و غربی مسجد، اشعاری به زبان عربی به خط ثلث نوشته شده که بنا به اظهار کارشناسان، سراینده آنها شیخ بهایی و خطاط این کتیبه ها نیز باقر بنا است.
در جلو مسجد، حوض هشت گوش بسیار زیبایی وجود داشته که پیوسته لبریز از آب بوده که این حوض را در اواخر دوره قاجار خراب کرده اند.
اگر چه اختصاصی بودن مسجد باعث شده که سیاحان کمتری درباره آن مطلب بنویسند اما می توان ادعا کرد مسجد شیخ لطف الله در شمار آثار شاخص و مشهور عصر صفویه است.
وجود کتیبه های نفیس و طره های سردر که در درون گلدان مرمرین جای می گیرند آنچنان زیبایی جاودانه در ذهن بیننده پدیدار می کنند که این یقین برای او حاصل می شود که معماری این اثر، الهامی بوده، زیرا دارای حالت ویژه و منحصر به فرد راز ونیاز انسان با خداوند است.
وجود بیش از 22 هزار اثر تاریخی بویژه در مسیر جاده ابریشم در ایران، بیش از چهار اثر تاریخی ثبت جهانی، دو اثر میراث معنوی که به ثبت جهانی رسیده، در کنار ثبت ملی یکهزار و 800 اثر تاریخی و وجود اقلیم متنوع طبیعی، سبب شده تا اصفهان به مقصد مطلوب گردشگران بویژه مسافران نوروزی تبدیل شود.
گ/6994/ 6022