استان اصفهان با پنج میلیون نفر جمعیت با دارا بودن ۱۰۷ شهر و یک‌هزار و ۹۳۴ روستا، به عنوان قطب گردشگری کشور است و بیش از ۲۲ هزار بنا و اثر تاریخی شناسایی شده دارد که از میان آن‌ها افزون بر یک‌هزار و ۸۰۰ اثر ثبت ملی شدند.
همچنین در کنار بیش از ۶۰۰ باب خانه تاریخی، این استان دارای ۹۰ موزه تاریخی، مردم شناسی، فرهنگی و طبیعت دولتی و خصوصی است.
گردشگری در دنیای امروز انواع مختلفی دارد و شناخت انواع گردشگری برای برنامه‌ریزی دراین عرصه اهمیت اساسی دارد.
در یک تقسیم‌بندی، گردشگری به سه نوع فرهنگی، طبیعت‌گردی و ماجراجویانه تقسیم شده است که به طور مختصر از آن به عنوان گردشگری ACE یاد می‌شود.
اما انواع دیگر گردشگری در حال افزایش است نظیر گردشگری در دسترس که در سال‌های اخیر به آن توجه بیشتری شده‌است و برخی کشورهای توسعه یافته در آن زمینه فعالیت تخصصی دارند و یا جایزه بین‌المللی آن را دریافت کرده‌اند و آن گردشگری در دسترس است.
گردشگری در دسترس یا دسترس‌پذیر (Accessible Tourism) یا گردشگری برای افراد ناتوان جسمی و ذهنی، در سال ۲۰۰۹ توسط دیکسون و دارسی مطرح شد.
این شاخه از گردشگری علاوه بر گردشگران معلول، نابینا، ناشنوا، لال و کم‌بینا، تسهیلاتی را برای زنان باردار، سالمندان و مادرانی که با کالسکه و نوزاد سفر می‌کنند فراهم می‌کند.
این نوع از گردشگری عقیده دارد که مسئولیت اجتماعی همه دست‌اندرکاران صنعت گردشگری است که با مناسب‌سازی خدمات و مقاصد گردشگری، امکان سفر برای همه را تسهیل کنند. به نوعی سفر را موضوعی دسترس‌پذیر برای همه قرار دهند و اجازه ندهند محدودیت، محرومیتی به همراه داشته باشد.
برخلاف اینکه این افراد سهم قابل توجهی از جمعیت کشور و جهان را به خود اختصاص می‌دهند اما خدمات گردشگری برای آن‌ها به میزانی که صنعت گردشگری گسترش پیدا کرده، مناسب‌سازی نشده است.
سفر و به ویژه گردشگری و بازدید از اماکن تاریخی و تفریحی برای معلولان و سالمندان چالشی بزرگ است زیرا یافتن اطلاعات در مورد خدمات در دسترس، چک کردن چمدان در هواپیما و رزرو اتاق برای بسیاری از آن‌ها دشوار، پرهزینه و زمان‌بر است و با توجه به مشکلاتی که این افراد در مناطق گردشگری دارند کمتر سفر می‌کنند.
تحقیقات نشان می‌دهد که زیرساخت‌های شهری و سیستم حمل‌ونقل در بسیاری از کشورها از جمله ایران برای این افراد توانخواه بسیار کم است.
اگر یک کشور یا شهر با آمار گردشگری بالا از جمله شهر تاریخی اصفهان در راستای افزایش خدمات برای معلولان، بهینه‌سازی زیرساخت‌ها و حمل و نقل اقدامات موثر و مفیدی انجام دهد علاوه بر تسهیل امر گردشگری را برای افراد توانخواه و سالمند و مادران دارای نوزاد آسان می‌کند موجب رونق اقتصادی در این بخش نیز می‌شوند.
اما باید دید گردشگری اصفهان تا چه میزان برای میزبانی از این افراد در دسترس است.
دسترسی معلولان، نابینایان و ناشنوایان به گردشگری باید تسهیل شود
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان درخصوص شرایط گردشگری در دسترس در استان اصفهان گفت: تقریبا در فلسفه گردشگری اصفهان تلاش ما این بوده که امکانات گردشگری در دسترس ایجاد شود و توانخواهان و افراد سالمند، نابینایان و ناشنوایان و مادران دارای نوزاد نیز بتوانند از امکانات و مناطق و آثار گردشگری استفاده کنند.
فریدون الهیاری افزود: این امر به هتل‌ها، مهمانپذیرها و اماکن اقامتی نیز ابلاغ شده تا کاستی‌های موجود در این اماکن اصلاح و رفع شود.
وی ادامه داد: در اماکن تاریخی تا جایی که امکانپذیر بوده و محدودیت‌های موجود در زمینه مداخلات باستان‌شناسی و میراث فرهنگی را نداشته باشیم و به تغییر در ساختار بنای تاریخی نیز نیازی نباشد این امکانات و شرایط ایجاد شده است.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان با بیان اینکه در اکثر بناهای تاریخی اصفهان مانند چهلستون و مساجد تاریخی شهر، برای تسهیل تردد این افراد تلاش شده است. تصریح کرد: در عالی‌قاپو به دلیل چندطبقه بودن بنا امکان دسترسی و ایجاد رمپ و بالابر برای افراد توانخواه و سالمند و ... وجود ندارد ولی این طرح در دست مطالعه است تا امکان ایجاد بالابرهایی ویژه بدون صدمه زدن به بنای تاریخی به صورت تخصصی بررسی شود.
وی درباره موضوع راهنمایان ویژه گردشگران معلول، نابینا و ناشنوا نیز بیان کرد: با توجه به وجود سیستم راهنماهای صوتی به زبان‌های مختلف در آثار تاریخی و نیز راهنماهای انسانی حاضر در برخی اماکن، نابینایان می‌توانند از این موضوع بهره‌مند شوند.
الهیاری اظهارداشت: افراد ناشنوا نیز به دلیل نبود امکانات خاص برای راهنمایی ناشنوایان باید از تابلوهای راهنمای آثار تاریخی که به صورت مصور و به زبان‌های مختلف است استفاده کنند ولی متاسفانه این تابلوها تنها اطلاعات محدودی درباره بنا ارائه می‌کنند و این امر از محدودیت‌هایی است که باید به تدریج از طریق امکان‌های تصویری رفع کنیم.
وی با اشاره به اینکه در سال‌های گذشته نگاه گردشگری برای همه، در اصفهان نیز وجود داشته یادآورشد: در جلساتی که اخیرا در استانداری اصفهان داشتیم از لحاظ دسترسی فیزیکی به اماکن تاریخی برای همه، بررسی‌های کافی صورت گرفته تا در این راستا امکان‌های لازم فراهم شود.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان تاکید کرد: باید تدابیری اندیشید تا اماکن تاریخی فاقد دسترسی آسان، برای افراد از جمله معلولان، مادران دارای نوزاد و سالمندان تجهیز و دسترسی آن‌ها تسهیل شود.
وی گفت: این دسترسی‌ها علاوه بر اماکن تاریخی باید در سایر محیط‌های شهری از جمله مباحث ترافیکی، پیاده‌راه‌ها و ... نیز فراهم شود.
هزینه در حوزه گردشگری در دسترس سرمایه‌گذاری است
یک مدرس گردشگری و هتلداری درباره گردشگری در دسترس نیز در این باره گفت: گردشگری در دسترس یکی از انواع گردشگری است که در حدود ۱۲ سال گذشته در دنیا به آن اهمیت بیشتری داده اما در ایران به روز معلولان در آذرماه و برگزاری همایش‌هایی از سوی انجمن آسیب نخاعی و ... محدود شده و اقدام در خور توجهی در زمینه این نوع گردسگری صورت نگرفته‌است.
فریبا یوسفی افزود: گردشگری در دسترس از حالت پویا و مستعدی که می‌تواند در محوطه‌های گردشگری از آن استفاده شود خارج شده‌است.
وی با اشاره به اینکه مخاطبان گردشگری در دسترس را نباید تنها معلولان ویلچیرنشین در نظر گرفت بیان کرد: بسیاری از نابینایان، ناشنوایان، سالمندان و جانبازان نیز هستند که از عصا، واکر و ویلچیر استفاده کرده و یا مادران دارای نوزاد که با کالسکه تردد می‌کنند و برای این اقشار باید در ورودی محوطه‌های گردشگری و بناهای تاریخی رمپ‌های استاندارد ایجاد شود.
این مدرس دانشگاه همچنین گردشگری را حق افراد نابینا و ناشنوا دانست و اظهارداشت: شرایط گردشگری برای نابینایان باید به صورت ایجاد شهرهای کوچک مینیاتوری و لمس آن‌ها توسط گردشگران نابینا ایجاد شود تا به این روش حالت سه بعدی هر بنای تاریخی را بتوانند درک کنند.
وی ادامه داد: بایستی در کنار آموزش بسیاری از زبان‌ها به راهنمایان گردشگری، زبان ناشنوایان نیز آموزش داده شود تا این قشر بتوانند از مطالب راهنمایان گردشگری بهره‌مند شوند.
یوسفی تاکیدکرد: مقداری از جذب سرمایه و سیاست‌گذاری‌های حوزه گردشگری باید به سمت افرادی برود که گردشگری برایشان در دسترس نیست.
وی از نبود اقامتگاه‌های بوم‌گردی مناسب‌سازی شده برای افراد خاص و معلول ابراز تاسف کرد و یادآورشد: هتل‌ها و اقمتگاه‌های بوم‌گردی از لحاظ دسترسی بسیار حائز اهمیت هستند و شهرها به ویژه شهرهای گردشگری و تاریخی باید به این سمت پیش بروند.
این فعال حوزه گردشگری گفت: یک اقامتگاه گردشگری باید در بخش‌های مختلف از جمله دهانه اتاق، محل سوار و پیاده شدن، ارتفاع تخت‌ها، سرویس بهداشتی، رستوران و وسیله رفت و آمد برای این افراد مناسب‌سازی شده باشد.
وی همچنین بر لزوم تربیت تسهیل‌گران ویژه گردشگری معلولان و افراد خاص تاکید و عنوان کرد: تسهیل‌گران افراد آموزش دیده‌ای هستند که مانند یک راهنمای گردشگری و در کنار آن یک پرستار و مددکار به افراد معلول و نیازمند کمک در جریان یک سفر گردشگری یاری رسانده و گردشگری را برای این افراد تسهیل می‌کنند.
یوسفی ۷۰ درصد معلولان، سالمندان و مادران دارای نوزاد را علاقمند به گردشگری برشمرد و خاطرنشان کرد: در ایران تا به حال تسهیل‌گرانی تربیت شده‌اند که آموزش‌های لازم در زمینه مددکاری، پرستاری، راهنمای گردشگری و آشنایی با اماکن و نیز تخصص در جابجایی افراد معلول را دیده باشند و به کار گرفته‌شوند.
وی با بیان اینکه ایجاد و توسعه گردشگری در دسترس نیازمند زیرساخت‌های خاص و هزینه‌های کلان شهری است متذکر شد: به دلیل پوشش تعداد زیادی از افراد جامعه، این هزینه‌کردها ارزش دارد.
مدرس گردشگری و هتلداری هزینه برای گردشگری در دسترس را نوعی سرمایه‌گذاری دانست و تصریح کرد: اگر ایران و اصفهان در زمینه گردشگری در دسترس آوازه جهانی پیدا کند قطعا مقصد گردشگری معلولان بسیاری از کشورها خواهد شد و با ورود اولین گروه گردشگری به این شهر تمامی هزینه‌ها بازمی‌گردد.
وی عنوان کرد: درحالی که بسیاری از دفاتر مسافرتی در جهان به صورت حرفه‌ای در زمینه گردشگری معلولان فعالیت می‌کنند اما یک گردشگری خارجی نمی‌تواند در ایران دفتر مسافرتی یا مکان اقامتی و تفریحی استانداردی در این زمینه پیدا کند و تنها هتل‌های پارسیان تهران در این زمینه اقداماتی را انجام داده‌اند. و یزد نیز در گردشگری در دسترس پیشروی سایر استان‌هاست.
کارشناس حوزه گردشگری با اشاره به اینکه حدود ۱۰۰ میلیون کودک معلول در جهان وجود دارد و معلولان، نابینایان، ناشنوایان، مادران دارای نوزاد، جانبازان و ... سهم قابل توجهی در حدود ۱۵ درصد از جمعیت دنیا را به خود اختصاص داده‌اند افزود: این افراد نیز حق زندگی، تفریح و خروج از منزل دارند.
وی هدف از گردشگری در دسترس را نجات و رهایی این افراد از انزوا و ناامیدی ذکر کرد و گفت: برخی از این قشر به گوشه‌گیری و دوری از جامعه و سپس مصرف مواد مخدر روی می‌آورند، بنابراین به ایجاد و توسعه گردشگری در دسترس باید سرعت بخشید.
این مدرس دانشگاه تصریح کرد: کشورهایی مانند انگلیس، اسپانیا، استرالیا و ایرلند در زمینه گردشگری در دسترس بسیار قوی فعالیت دارند و برلین آلمان نیز جایزه بین‌المللی گردشگری برای معلولان را کسب کرده‌است.
وی همچنین به مسئله مهم اشتغال معلولان ویلچیرنشین اشاره کرد و یادآورشد: اگر در راستای ایجاد امید و انگیزه زندگی در افراد معلول جسمی- حرکتی، این افراد در بخش‌هایی از حوزه گردشگری مانند مشاغل ثابت و ساکن که نیاز به تحرک ندارد از جمله مسوول رزو هتل‌ها و اماکن اقامتی استفاده شود شاید بتوان تاحدودی شرایط زندگی آن‌ها را بهبود بخشید.
حمل و نقل برای گردشگران توانخواه به شدت دچار مشکل است
یک راهنمای گردشگری افراد توانخواه نیز در این باره به خبرنگار ایرنا می‌گوید: برخلاف اینکه شهرداری اصفهان در ۲ سال اخیر در زمینه مناسب‌سازی سطح معابر، بوستان‌ها و سرویس‌های بهداشتی بسیار خوب اقدام کرده است اما باید گفت که سازمان میراث فرهنگی در این حوزه ضعیف عمل کرده است.
نسیم خورسندی با اشاره به اینکه توانخواهان سهم ۱۰ درصدی هر جامعه‌ای را به خود تشکیل می‌دهند افزود: از جمعیت ۸۰ میلیونی ایران حدود هشت میلیون نفر توانخواه، نابینا و ناشنوا هستند که این افراد نیز حق زندگی و استفاده از محیط‌های شهری و گردشگری را دارند.
این پژوهشگر حوزه گردشگری در دسترس ادامه داد: برای مثال از آثار تاریخی شهر اصفهان مسجد جامع عتیق، مسجد شیخ لطف الله و کاخ هشت بهشت فاقد رمپ برای توانخواهان هستند.
وی با اشاره به اینکه ورودی‌ها و فضای داخلی اماکن گردشگری باید ویژگی‌های مورد نیاز توانخواهان از جمله عرض مسیر، ابعاد مناسب ورودی و نیز دستگیره‌های مورد نیاز را داشته باشند تصریح کرد: کاخ عالی‌قاپو نیز مناسب‌سازی نشده‌است اما این امر به دلیل ویژگی چند طبقه بودن آن است که نیاز به بررسی از لحاظ باستان‌شناسی و مرمت آثار تاریخی دارد تا کارشناسان امکان نصب بالابر ویژه افراد توانخواه و سالمند را مورد بررسی قراردهند.
خورسندی با ابراز خشنودی از مناسب بودن فضای پارک رجایی اصفهان که ابعاد مناسبی برای تردد افراد توانخواه دارد عنوان کرد: کاخ چهلستون نیز دارای ورودی مناسب است اما بعد از ورودی برای افراد توانخواه مناسب‌سازی نشده‌است.
وی با بیان اینکه اماکن گردشگری جدید مانند آکواریوم ناژوان اصول لازم برای دسترسی افراد توانخواه، سالمند و با کالسکه را رعایت می‌کنند یادآورشد: بعضی موانع مانند صندوق‌های صدقات در سطح پیاده‌روهای شهری، ابعاد بوته‌های گیاهی و نیز قرارگیری نامناسب کپسول‌های آتش‌نشانی در برخی ساختمان‌ها و اداره‌ها وجود دارد که از لحاظ قوانین بین‌المللی ایراد گرفته می‌شود.
این راهنمای گردشگری در دسترس اظهارداشت: همانطور که برای معلولان جسمی و حرکتی کوتاهی شده‌است، درباره نابینایان و ناشنوایان نیز کوتاهی شده و یک فرد نابینا به درستی نمی‌تواند از بناهای تاریخی بازدید داشته‌باشند.
وی بازدید نابینایان از آثار تاریخی را مسلتزم ساخت نمونک‌های مینیاتوری و سه بعدی از این آثار و لمس آن‌ها توسط افراد نابینا دانست و گفت: میراث فرهنگی در زمینه ساخت این‌گونه حجم‌ها کم‌کاری کرده‌است.
خورسندی بیان کرد: افراد نابینا و ناشنوا نیز حق لذت بردن و دیدار از اماکن تاریخی و گردشگری را دارند و این افراد با توجه به اینکه جمعیت هشت میلیونی ایران را تشکیل می‌دهند با اقلیتی روبرو هستیم که می‌توانند برای صنعت گردشگری درآمدزا باشند.
وی درخصوص نبود وسایل نقلیه مناسب افراد توانخواه در اصفهان نیز گفت: تاکنون شهرداری اصفهان یا سایر ارگان‌های مربوط به حمل و نقل این امکان را در اختیار توانخواهان و سالمندان قرار نداده‌است و مترو نیز برای استفاده این قشر جامعه چندان مناسب‌سازی نشده‌است و بیشتر ایستگاه‌های متروی شهری فاقد آسانسور هستند.
این پژوهشگر حوزه گردشگری افزود: حمل و نقل بین شهری برای افراد توانخواه نیز به شدت دچار مشکل است و در زمینه راه‌آهن و پایانه‌های مسافربری تا به حال رسیدگی نشده‌است.
وی با تاکید براینکه باید کرامت، شان و استقلال توانخواهان و سالمندان حفظ شود متذکر شد: درصورت رفع نشدن مشکلات موجود بر سرراه گردشگری افراد خاص مانند سالمندان، معلولان و مادران دارای نوزاد، گردشگری در دسترس در ایران زیر سوال خواهدرفت و بخش مهمی از صنعت گردشگری را از دست می‌دهیم.
حدود ۱۰۸ هزار معلول زیر پوشش بهزیستی استان اصفهان هستند که از این تعداد ۲۹ هزار معلول جسمی حرکتی، ۲۴ هزار معلول ذهنی، ۱۲ هزار معلول اعصاب و روان، ۱۳ هزار معلول شنوایی، هفت هزار معلول بینایی و ۲۱ هزار سالمند هستند.
