انسان مدرن در مسیر سنت‌زدایی و ماشینی شدن در آغاز؛ جنگلها، دشت‌ها و مراتع را به بهانه بدست‌آوردن غذا به مزارع تبدیل کرد و اکنون آگاهانه و ناآگاهانه برای حیاتی مرفه و اشرافی زمین‌های کشاورزی را نشانه رفته و خاک بعنوان مایه اصلی حیات را در معرض خطر قرار داده است.
تا دیروز نبات و گیاه و حیوان از ویرانگری انسان در امان نبود و امروز خاک کشاورزی در معرض نیست و نابودی قرار گرفته است، اره‌های برقی، بولدزرها، سنگ و آهن بکار افتاده‌اند و با افتادن حذف درخت و گیاه دست ساخته‌های بتنی و زمخت انسان جای آن را گرفته و همانند وصله‌ای ناجور بر لباس سبز طبیعت چهره‌نمایی می‌کند.
کارشناسان هشدار می‌دهند که در مسیر ویرانگری انسان، این بار ذخایر کشاورزی و خاک بعنوان گوهر حیات در معرض تهدید و نابودی قرار گرفته، در کنار آلودگی محیط‌زیست با سرازیر کردن انبوهی از زباله، جنگل‌خواری و گسترش دامنه شهرها و شهرک‌های ویلایی تا اعماق اراضی کشاورزی؛ نسل آینده را با مخاطره جدی در تامین منابع غذایی و حیات پاک مواجه کرده است.
در سطح کشور و استان اردبیل نمونه‌های بیشماری از بی‌توجهی به این مهم وجود دارد، سربرآوردن ویلاهای کوچک و برزگ در قلب اراضی کشاورزی ، ایجاد شهرک‌های صنعتی، تبدیل روستاهای کوچک به شهرک‌های بزرگ توریستی، توسعه شهرها و ایجاد شهرک‌های حاشیه‌ای در اراضی کشاورزی از جمله این نمونه‌ها در منطقه می‌باشد.
یاور میرزایی کارشناس امور کشاورزی و مدیر امور اراضی سازمان جهاد کشاورزی استان اردبیل می‌گوید: بین سال‌های ۱۳۸۶ تا ۱۳۹۶ یک میلیون هکتار از مجموع ۱۷میلیون هکتار از اراضی مستعد کشاورزی در کشور با تغییر کاربری‌های مجاز و غیر مجاز تبدیل به سایر کاربری‌ها از جمله توسعه محدوده‌های شهری و روستاییشده است.
به گفته وی ، این میزان در استان اردبیل هشت هزار هکتار در مقایسه با ۸۰۰ هزار هکتار زمین‌های کشاورزی موجود است.
او هشدار می‌دهد که در صورت بی‌توجهی به تغییر کاربری‌های کشاورزی، در آینده با مشکل تامین زمین کشاورزی برای تولید محصولات مواجه بوده و با روند فعلی تغییر کاربری‌ها تا ۱۰۰ سال آینده زمینی برای انجام امور کشاورزی باقی نخواهد ماند.
به گفته مدیر جهاد کشاورزی شهرستان اردبیل، تنها در این شهرستان امسال ۱۵۴ مورد تغییر کاربری غیر مجاز در اراضی کشاورزی شناسایی و رفع تصرف شده است.
ناصر عتباتی رییس کل دادگستری استان اردبیل هم گفت که در نیمه امسال یک هزار و ۵۴۴ هکتار از اراضی دولتی و ملی استان اردبیل رفع تصرف شده و در این زمینه ۴۴۶ پرونده تشکیل شده است.
فرسایش خاک؛ آسیب غیرجبران
اقدامات غیر مسوولانه بسیاری از شهروندان و نیز بی‌توجهی مسوولان در سالیان اخیر در حفاظت از محیط زیست و نابودی تدریجی جنگل ها، مراتع و اراضی کشاورزی کشور را با خطر جبران ناپذیر فرسایش و نابودی خاک مواجه کرده ، خطری که می‌تواند در آینده حیات را در پهنه ایران به مخاطره افکند.
فرسایش خاک بعنوان یکی از مهم‌ترین عناصر حیات نه تنها سبب فقیر شدن سطح زمین و متروک شدن مزارع می‌گردد بلکه خسارات جبران ناپذیر طبیعی و انسانی دیگری را نیز در پی دارد.
دکتر اکبر قویدل رییس دانشکده کشاوزی و منابع طبیعی دانشگاه محقق اردبیلی می‌گوید: ایران سه برابر متوسط جهانی فرسایش خاک داشته و در این زمینه رتبه اول دنیا را دارد.
به گفته وی، بر اساس بررسی‌های صورت گرفته، در کشور ما هر سال ۱۷ تن خاک در هر هکتار و در مجموع بیش از ۲ میلیارد تن خاک فرسایش می‌شود.
وی با بیان اینکه حفاظت خاک و آب از اصولی‌ترین پایه‌های توسعه پایدار است، اظهارداشت: فرسایش خاک بطور میانگین هر سال ۵۶ میلیارد دلار به اقتصاد کشور ضرر می‌رساند.
در این میان، میزان فرسایش و نابودی خاک در استان اردبیل ۱۴ تن در هر هکتار برآورد شده که این میزان بیشتر از میانگین کشوری بوده و دلیل آن نیز به اعتقاد کارشناسان عواملی چون تخریب مراتع ، از بین رفتن پوشش گیاهی مراتع ییلاقی، آسیب جنگل، سیل ، تندباد و طوفان بوده است.
تضعیف پوشش گیاهی مهم‌ترین عاملی است که مسئولان و کارشناسان آن را در سرعت یافتن فرسایش خاک استان دخیل می‌دانند.
انواع زباله‌ها با تولید و نشت مواد سمی در داخل رگه‌های زمین نیز عامل دیگر تخریب و آلودگی خاک در استان اردبیل بشمار می‌رود که میزان آن نه تنها در سال‌های اخیر کاهش نیافته بلکه در حال پیشروی در زمین‌های زراعی از طریق رواج کشت زیر نایلونی است.
ضرورت اقدام پیشگیرانه و حفاظتی
کارشناسان معتقدند که برای مقابله با معضل حذف تدریجی اراضی کشاورزی در کنار فرهنگ‌سازی برای مردم می‌بایست بیش ارگان‌ها و مسوولان حساس بوده و با تدوین قوانین و نیز تشدید اقدامات کنترلی با آن مقابله کنند.
بازنگری در طرح‌های شهرسازی و مقابله با توسعه بی‌رویه شهرک‌سازی، حراست از بافت روستایی، جلوگیری از مهاجرت روستاییان به شهرها و ایجاد شهرک‌های اقماری و حاشیه‌ای ، اجرای طرح‌های آبخیزداری و حفظ اراضی ملی، قوانین سفت و سخت در تغییر کاربری‌های کشاورزی، جلوگیری از تبدیل مناطق تحت حفاظت محیط زیست به کاربری‌های صنعتی و گردشگری و فرهنگ‌سازی در بین عامه مردم توسط رسانه‌ها از جمله اقدامات ضروری در حفظ و حراست از منابع طبیعی و اراضی کشاورزی است.
ناصر عتباتی رییس کل دادگستری استان اردبیل گفت:همه مردم باید در بحث حفاظت و صیانت از اموال عمومی چه در امور اراضی و چه در منابع طبیعی، جنگلها و محیط زیست جدی باشند، اگر دیدگاه مردم و مسئولان درباره حفاظت از عرصه‌های طبیعی اصلاح نشود باز شاهد تخریب و تصرف اراضی ملی خواهیم بود .
وی افزود: شعبه‌های خاصی برای رسیدگی به پرونده‌های تخریب مراتع و اراضی ملی تشکیل شده و به موقع رسیدگی لازم به تخلفات صورت می‌گیرد اما خود مردم نباید اجازه فرصت‌طلبی را به هیچ یک از سودجویان بدهند و هرگونه تخلف را در سریع‌ترین زمان ممکن به مراجع ذیصلاح گزارش کنند.
شهامت هدایت مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اردبیل هم با اشاره به اینکه برای حفاظت از منابع طبیعی مشارکت مردم و نهادهای مربوطه الزامی است، گفت: در سال‌های اخیر جلوی تخریب مراتع و جنگل‌های استان گرفته شده و انتظار می‌رود مردم مشارکت بیشتری در حفظ منابع طبیعی داشته باشند.
یوسف خدادادی، معاون اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم دادگستری استان اردبیل نیز با اشاره به تخریب جنگلها ، مراتع ، محیط زیست و نیز کمبود منابع آب کشور گفت: در کشور ما نگاه پیشگیرانه بسیار ضعیف است.
او اظهار کرد: قانون تکلیف همه را در این زمینه مشخص کرده اما عده‌ای بی‌تفاوت به این موضوع چندان خوب عمل نکرده‌اند.
وی به ضرورت تصویب قوانین متقن در برخورد با متخلفان در حوزه تخریب مراتع، جنگلها، منابع آب، محیط زیست، تغییر کاربری‌ها اشاره کرد و افزود: قبل از اینکه این مسایل به یک بحران جدی تبدیل شود باید کاری کرد.
سعید شهند رییس سازمان حفاظت از محیط‌زیست استان اردبیل نیز گفت که نتایج فرسایش خاک در مدت زمان طولانی آشکار می‌شود و متاسفانه سالانه در کشور بیش از ۲ میلیارد تن فرسایش خاک وجود دارد که معادل بر ۵۶ میلیون دلار است و فرسایش خاک ایران در رتبه اول جهان و سه برابر میانگین جهانی است.
وی با اشاره به به تصویب قانون حفاظت از خاک افزود : در خردادماه سال‌جاری با پیگیری دستگاه‌های مربوطه قانون حفاظت از خاک در ۲۶ ماده و ۴ تبصره تصویب و توسط رئیس جمهور به دستگاهای اجرایی کل کشور ابلاغ شد.
رییس سازمان جهاد کشاورزی استان اردبیل هم گفت: جلوگیری از فرسایش خاک و حفاظت از آن از اولویت‌های کاری این سازمان بوده و برنامه‌های اساسی در این زمینه در حال تهیه و اجرا است.
به گفته وی، استفاده از ادوات و ماشین‌آلات کشاورزی، استفاده از کودهای دامی از جمله اقدامات این سازمان بوده ضمن اینکه در زمینه تغییر کاربری نیز تلاش می شود تا جلوی هر گونه اقدام در تبدیل اراضی کشاورزی به اراضی مسکونی گرفته شود.
