در ورودی مشکین شهر (خیاو) یکی از اسرارآمیز ترین مناطق تاریخی استان اردبیل، بقایای قلعه ای واقع شده که گفته می شود مربوط به دوره ساسانی و یادگارهای کم نظیر معماری باستانی است.
به گزارش ایلنا، «کوهنه قالا» چنان که از نامش پیداست به قلعه قدیمی گفته می‌شود که از آثار نادر بازمانده سلسله ساسانی در کشور است.
اینکه کهنه قلعه به کدامین دلایل در مشکین شهر احداث شده و نوع معماری آن بر اساس چه فنونی است که تا به امروز در پیچ و خم تاریخ دوام آورده است، از سئوالاتی است که هر چند پاسخ های نسبی به خود گرفته اما به اعتقاد باستان شناسان همچنان جای مطالعه دارد.
به تعبیر محققان کهنه قلعه 267 سال قبل از هجرت پیامبر و به عبارتی در زمان شاپور دوم ساسانی و 18 قرن قبل احداث شده است.
کتیبه ای که در این بنای تاریخی وجود دارد، مهر تائیدی بر قدمت این بنای تاریخی و انتساب آن به سلسله ساسانی است.
معماری بنا حکایت از کاربری نظامی دارد
کهنه قلعه همچنان که از نامش پیداست یکی از مواریث باستانی شهرستان مشگین شهر است. این بنا تحت شماره ۶۱۸ به ثبت آثار ملی رسیده و قلعه‌ای است به ارتفاع پنج‌متر واقع در پشته غربی سمت چپ رودخانه خیاو چای و در سمت راست ورودی شهر از طرف جاده اردبیل.
سفالینه‌ها و مفرغ‌های به دست آمده، پیشینه این بنا را حتی به دوره ساسانیان می‌رساند. پلان قلعه به صورت ذوزنقه غیرمنظم در امتداد شمال غربی و جنوب غربی است.
طول ضلع آن ۹۰ متر و ضلع جنوبی آن ۲۳۷ متر و عرض این قلعه در سمت غربی ۱۱۵ متر و در شرق ۹۱ متر است.
در دو گوشه شمال غربی و جنوب آثار برج مدور به قطرهای شش متر و ۱۰ متر مشاهده می‌شود. درمنتهی‌الیه شرقی ضلع شمالی آثار دو برج به قطرهای ۵/۷ و شش متر با ضلع بهتر از برج‌های دیگر به چشم می‌خورد.
سازه‌های دیوارهای قلعه از سنگ، ملات گچ و آهک و بقیه از خشت و کنگره‌های آن از گل ساخته شده است.
سرپرست اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان مشکین شهر در خصوص قدمت تاریخی این بنا تصریح کرد: بنای اولیه این قلعه در زمان شاپور دوم ساسانی به دستور نرسه هرمز حکمران ساسانی خیاو در مدت شش سال احداث شده است.
ایمانعلی ایمانی افزود: با توجه به بررسی بنا مشاهده می شود که کاربری های نظامی و سکونتی در کهنه قلعه وجود داشته و موقعیت استراتژیک منطقه موجب شده تا دستور ساخت قلعه با این وسعت توسط پادشاه ساسانی صادر شود.
دعوت پادشاه به ارزیابی بنای تاریخی
وی متذکر شد: وجود سنگ نوشته ای به خط پهلوی در جبهه شمال غربی بنا یکی از مستندات قدمت تاریخی و روند احداث آن است.
ایمانی در خصوص سنگ نوشته این بنای تاریخی تصریح کرد: حاکم گماشته شده پادشاه را به دیدن بنا و ارزیابی آن دعوت می کند.
سرپرست اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان مشکین شهر تصریح کرد: این کتیبه به قبل از ورود اسلام به منطقه آذربایجان بارمی گردد.
اینکه خشت و ملات و گل این قلعه چگونه به ساختمان‌های به اصطلاح بتنی امروز دهن‌کجی می‌کند و چه تدبیری در معماری بنا به کار رفته که تا به امروز دوام داشته خود جای تدبیر و سؤال است اما به تعبیر مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اردبیل معرفی آثاری از این دست یکی از ضرورت هایی است که از شهروندان و اصحاب رسانه به عنوان میراث داران بنای تاریخی انتظار می رود.
ساماندهی قلعه باستانی
نادر فلاحی تصریح کرد: اهمیت این بنای تاریخی موجب شده تا مرمت بخش های مختلف آن آغاز شده و از تخریب بنا ممانعت شود.
وی تاکید کرد: به ویژه پاکسازی محوطه با جدیت عملیاتی شده و در اقدام متمایزی از ظرفیت خود مردم به این منظور استفاده شده است.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان ادامه داد: همچنین مرمت اتاقک‌ها و بخش‌های مختلف بنا آغاز شده است.
به گفته فلاحی تعریف کاربری جدید در این بنای تاریخی و مرمت بر مبنای کاربری تازه تعریف از دیگر طرح های در دست مطالعه است.
وی با اذعان به اهمیت این بنا در بازگویی بخشی از تاریخ این کشور، اضافه کرد: ضروری است رسانه ها در این خصوص اهتمام داشته و یکی از یادگارهای معماری دوره ساسانی را در سطح گسترده معرفی کنند.
عکس: بهرام آدشیرین پور
گزارش: ونوس بهنود
