با تأمل در روایات مأثور معصومان علیهم السلام، می توان گفت برای رسیدت به عزتمندی تخلّق به این اخلاق نیکو، افزون بر طلبِ عزت از خدای متعال، باید اطاعت او را به جای آورد: «اذا طلب العزة فاطلبه بالطاعه» (غرر الحکم / 544)، و با مردم به انصاف رفتار کرد: «الا انه من ینصف الناس من نفسه لم یزده الله الا عزاً» (بحارالانوار/ ج72/ ص33). نیز اگر کسی می خواهد که خوار و ذلیل نشود، باید که از تحقیر و ذلیل داشتن دیگران بپرهیزد: «من اراد لا یذَل لا یذِل» (همان/ ج8/ ص144).
پایگاه اطلاع رسانی و خبری جماران: آنچه در پی می آید، هفدهمین گفتار از «شرح مختصر دعای مکارم الاخلاق» توسط یادگار گرامی امام حجت الاسلام و المسلمین سید حسن خمینی است که در ماه مبارک رمضان به صورت روزانه منتشر خواهد شد.
گفتار هفدهم. عزت
امام سجاد (علیه السلام) در ادامه دعای شریف مکارم الاخلاق از خدای رحمان می خواهد که او را عزیز دارد: «و اعزّنی»!
«عزت» در لغت عرب به حالتی گفته می شود که از مغلوب شدن انسان ممانعت می کند (مفردات/ ص511) و «عزیز» کسی است که دیگران بر او غلبه و سلطه نمی یابند و حالت برتری و غلبه در او همیشگی است. (همان) همچنین به کسی گفته می شود که مردم او را اکرام می کنند و دوستش دارند.(ریاض السالکین/ ج3/ ص294)
در واقع انسان عزیز نه مقهور جذابیت های دنیوی است و نه سلطه و غلبه انسان های دیگر را می پذیرد، بلکه کرامت انسانی و شرافت خود را حفظ می کند و چون نسبت به شرافت و منزلت انسانی‌اش آگاهی دارد، تحقیر و ذلت پذیری دچار نمی شود؛ البته طبیعت عزت از آن خداست: «فان العزة لله جمیعا» (نساء / 139) و اوست که انسانها را عزیز می دارد: «تعزّ من تشاء و تذّل من تشاء» (آل عمران / 26)، پس انسان باید عزت را از خدای متعال بخواهد: «من کان یرید العزة فلله العزة جمیعا» (فاطر / 10)، به همین دلیل است که حضرت سید الساجدین (علیه السلام) از خدا عزت طلب می کند و عزیز شدن را از او می خواهد.
عزت چون بسیاری فضائل اخلاقی مرز باریکی پیرامون خود دارد که رعایت آن، به پرهیز از افراط و تفریط و رعایت اعتدال نیازمند است. عزت، منزلی میان خود کم بینی و خود بزرگ بینی است. گاه ممکن است انسان، به داشته ها و کرامت انسانی خود توجهی نداشته باشد و خود را در مقابل دیگران حقیر ببیند و عزت نفس خود را پایمال کند و به ذلت و خواری تن دردهد. گاه نیز ممکن است، عزت نفس در برخی افراد از مرز خود تجاوز کرده، شخص را به خودبزرگ بینی و تکبر دچار کند. این خودبرتربینی و تحقیر دیگران، آفتی است که از افراط در عزت حاصل می شود.
این مسائل در مقیاس ملی نیز صادق است. عزتِ یک ملت، تابعی از عزتِ افرادِ آن ملت است. یک کشور وقتی عزتمند است که دارای مردمی عزیز و بزرگ باشد. آنچه عزت یک کشور را موجب می شود، استقلال آن کشور است که به برکت انقلاب اسلامی و استقلال طلبی مردم و مسئولان نظام اسلامی، ایران اسلامی امروزه در دنیا کشوری عزتمند است. البته باید دقت داشت که چه انزوا گزینی و افراط در استقلال، و چه وادادگی و سلطه پذیری و تفریط، هر دو مانع عزت و سعادتمندی کشور است و باید مرز اعتدال را در این مسائل نیز مراعات کرد.
قرآن کریم مؤمنان را عزتمند می داند: «لله العزة و لرسوله و للمومنین» (منافقون / 8) پیشوایان دینی نیز به ترک ذلت و خواری دستور می دهند و مؤمنان را از پایمال کردن عزت نفسشان بر حذر می دارند. پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) می فرماید: «لا ینبغی للمومن ان یذل نفسه» (بحارالانوار/ ج28/ ص25) برای مومن سزاوار نیست که شخصیتش را خوار کند. امام صادق (علیه السلام) نیز فرموده اند: همانا پروردگار همه امور مؤمنان را به آنها واگذارده؛ لیکن اجازه نداده است که خویشتن را خوار و پست کند: «ان الله عز و جل فوّض الی المومن اموره کله و لم یفوض الیه ان یکون ذلیلا» (بحارالانوار/ ج64/ ص72). امیرمؤمنان (علیه السلام) در وصیت خود به امام مجتبی (علیه السلام) و در خطاب به همه انسان ها فرموده اند: «اکرم نفسک عن کل دنیه و ان ساقتک الی الرغائب فانک لن تعتاض بما تبذل من نفسک عوضا و لا تکن عبد غیرک و قد جعلک الله حراً»(بحارالانوار/ ج100/ ص39) از هرگونه زبونی و پستی بپرهیز! هرچند آن پستی، وسیله نیل به امیال و اهدافت باشد، زیرا آنچه به دست می آوری هرگز با آنچه از شرافت نفست از دست می دهی برابر نمی شود؛ و بنده دیگری مباش که خدا تو را آزاد آفریده است.
با تأمل در روایات مأثور معصومان علیهم السلام، می توان گفت برای رسیدت به عزتمندی تخلّق به این اخلاق نیکو، افزون بر طلبِ عزت از خدای متعال، باید اطاعت او را به جای آورد: «اذا طلب العزة فاطلبه بالطاعه» (غرر الحکم / 544)، و با مردم به انصاف رفتار کرد: «الا انه من ینصف الناس من نفسه لم یزده الله الا عزاً» (بحارالانوار/ ج72/ ص33). نیز اگر کسی می خواهد که خوار و ذلیل نشود، باید که از تحقیر و ذلیل داشتن دیگران بپرهیزد: «من اراد لا یذَل لا یذِل» (همان/ ج8/ ص144).
عفو و گذشت نیز افزایش عزتِ شخص را موجب می شود که نبی گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) فرمود: «ان العفو یزید صاحبه عزّاً فاعفوا یعزّکم الله» (اصول کافی/ ج2/ 121)؛ کسی که می خواهد عزیز باشد، باید طمع و حرص را از خود دور کند که طمع عزت نفس انسان را خدشه دار می کند. امام باقر (علیه السلام) در این باره می فرماید: «اطلب بقاء العز باماتة الطمع» (بحارالانوار 75/ ص164).
