نوروز و سرمایه فرهنگی

پایگاه خبری جماران؛ با بررسی افسانه‌های اساطیری ایرانی در منابع مختلف از جمله شاهنامه ابوالقاسم فردوسی و آثارالباقیه ابوریحان بیرونی، پیدایش نوروز به جمشید فرزند طهمورث نسبت داده شده است و این آیین باستانی به عنوان یک جشن کهن تاکنون مورد توجه ویژه ایرانیان بوده است. نوروز علاوه بر ایران در تاجیکستان، افغانستان، قرقیزستان، قزاقستان، ترکمنستان، ازبکستان، آذربایجان و چند کشور دیگر ارج گذارده و گرامی داشته می‌شود و شاید به خاطر همین شهرت جهانی و قدمت تاریخی طولانی آن است که یونسکو، نوروز را در ۸ مهر ۱۳۸۸ به عنوان «میراث فرهنگی ناملموس جهانی» ثبت کرد و مجمع عمومی سازمان ملل متحد هم در ۴ اسفند همان سال، روز  ۲۱ مارس (اول فروردین) را با نام «روز جهانی نورز» تصویب کرد.

در رعایت یکی از آداب برگزاری این جشن باستانی، نوروز ۱۴۰۳ خورشیدی را به شما خواننده عزیز تبریک می‌گویم و به بهانه آن، در نسبت نوروز و سرمایه فرهنگی، چند نکته‌ای تقدیم می‌کنم:

پی یر بوردیو به عنوان کسی که نخستین نوبت از اصطلاح سرمایه فرهنگی استفاده کرد، برای آن سه حالت از جمله «تجسدیافته» درنظر گرفته که آن؛ مجموعه ای از توانایی‌ها و دانایی‌های ذهنی و مهارت‌های عملی و تجربی و رفتاری است که در شیوه سخن گفتن، باورها و ارزش‌ها و نگرش‌های خاص فرد تجلی پیدا می‌کند.

سرمایه فرهنگی - به عنوان دارایی‌ای که مجسم کننده، ذخیره کننده یا تأمین کننده ارزش فرهنگی است - به دو صورت ملموس (مثل بناها و آثار هنری که ارزش مالی و قابل اندازه‌گیری دارد) و ناملموس (سرمایه معنوی به شکل ایده‌ها، اعمال، عقاید و ارزش‌هایی که در یک گروه یا جامعه مشترک‌اند) وجود دارد و جشن نوروز یکی از جلوه‌های سرمایه فرهنگی ناملموس است.

گرامی‌داشت آئین باستانی نوروز دربردارنده ارزش‌های متنوع و جهان‌شمولی است که یکی از مهم‌ترین آن ها توجه به «خانواده» است، معمولاً شرایط توجه خاص به برخی امور خانواده در نوروز فراهم می آید. اعضای خانواده در نوروز، فرصت مناسب و بیشتری برای درکنارهم بودن و لذت بردن از این در هم کناری دارند.‌ امکان ویژه برای گفتگو، یکی دیگر از موقعیت های نیکو برای اعضای خانواده در نوروز است. هدیه نوروزی از رفتارهای مرسوم در خانواده های ایرانی است که به افزایش کیفیت زندگی و تعهد خانوادگی می انجامد. مسافرت یکی از موقعیت‌هایی است که معمولاً توسط اعضای خانواده در تعطیلات نوروز انجام می شود و غالبا به خاطرات بیادماندنی تبدیل می‌شود و به انس بیشتر میان اعضای خانواده می‌انجامد.

«دعا» برای خود و خیرخواهی برای دیگران در هنگامه شروع سال نو از معنوی ترین رفتارها است که توجه به خداوند، دستاورد عالی آن است.

ارزش دیگر منظور، توجه به «بهداشت وپاکیزگی» است که بخصوص در نظافت محیط خانه - به عنوان اصلی‌ترین بستر زندگی - جلوه دارد و این موضوع، زندگی را دل پذیرتر و خوشایند کرده به تولید و بازتولید امید به زندگی می انجامد.

»رعایت حقوق بزرگترها»  به ویژه سالمندان با تأکید بر دیدار و تکریم ایشان از انسانی‌ترین رفتارهای مرسوم در نوروز است. توجه به «نو و نوشدن» از برجسته‌ترین توجهات نوروزی در جنبه های مختلف زندگی است، این توجه و رعایت به منجربه به‌زیستی می‌شود.

«صلح و آشتی» از زیباترین جلوه‌های انسانی است که در نوروز روی می‌دهد و فضای نوروز مستعد بروز چنین رفتارهای نیکوست.

یکی از ویژه‌ترین رفتارهایی که در نوروز ظهور پیدا می‌کند؛ «دیدار» و «گفتگو» با اقوام و دوستان و عزیزان است. دیدار و گفتگوی شایسته در زمینه‌سازی سازندگی مؤثر است.

از جمله نمایش اوج ظرفیت های انسانی در نوروز؛ «کمک و دستگیری از افراد کم بضاعت» است که کاهش مشکلات و سختی‌های زندگی برای افراد، برون‌داد آن است.

«اوقات فراغت» ب همه آثار مهم خود از جمله رفع خستگی و تمدد اعصاب در تعطیلات نوروز به صورت مناسبی دست می‌دهد، اوقاتی که انسان بر اساس میل، اراده و ذوق خود به فعالیتی می پردازد که در آن رضایت خاطر برایش به وجود می‌آید.

فضای نوروز خاستگاه تجلی ارزش‌های انسانی این چنین است و به این خاطر موجب افزایش سطح سرمایه فرهنگی می شود و چه عالی است که در فرهنگ ما نوروز وجود دارد.

*علی محمدی، کارشناس مدیریت و برنامه ریزی فرهنگی و مدرس دانشگاه