زندگینامه آیت الله حسینعلی منتظری

حسینعلی منتظری از شاگردان امام خمینی(س) و مبارزان علیه رژیم شاهنشاهی بود، ایشان پس از پیروزی انقلاب اسلامی مناصبی از جمله عضویت در شورای انقلاب، ریاست مجلس خبرگان رهبری، امامت جمعه تهران و قائم مقام رهبری را برعهده داشت، که در فروردین سال 1368 از آن کناره گیری کرد. 

حسینعلی منتظری در سال 1301 در نجف آباد اصفهان و در خانواده ای مذهبی و اهل علم متولد شد. او فراگیری ادبیات عرب و مسائل اسلامی را در سن 7 سالگی و نزد پدرش آغاز کرد، در همان سال بود که فراگیری درس فارسی را نیز در مدرسه ملی نجف آباد شروع کرد، حضور او در مدرسه تنها چند ماه ادامه داشت. سپس به همراه چند نفر دیگر تا 11 سالگی نزد پدرش به آموختن ادبیات عرب مشغول بود، و پس از آن به تشویق و پیشنهاد آقای شیخ احمد حججی به قم رفت. اما پس از مدتی که همراهان او که عهده سرپرستی اش بودند، به نجف آباد بازگشتند، وی نیز به دیار خود بازگشت. 

آیت الله منتظری در سن 15 سالگی به حوزه علمیه اصفهان رفت، و مدت 4 سال به تحصیل در آنجا پرداخت، و تا شروع درس رسائل و مکاسب در آن جا ماند، و از محضر اساتیدی از جمله مرحوم حجت الاسلام و المسلمین سیدمحمد هاشمی قهدیریجانی، و آیت الله شیخ محمد عالم نجف آبادی بهره برد. پس از آن در سال 1320 و در سن 19 سالگی به قم آمد و در مدتی کوتاه دروس دوره سطح را به اتمام رساند، و فراگیری دروس خارج را آغاز کرد. 

در قم سال ها در درس خارج فقه و اصول آیت الله العظمی بروجردی حاضر شد، و همچنین سال های بسیاری را در درس فقه و اصول و حکمت امام خمینی (س) شرکت می کرد، و از درس اخلاق ایشان نیز بهره برد. 

او همچنین قسمت هایی از مکاسب را در محضر عبدالرزاق قائینی فراگرفت، و بخشی از رسائل را نزد آیت الله بهاءالدینی آموخت. سطح کفایه و قسمتی از مکاسب را در محضر آیت الله محقق داماد فراگرفت. 

آیت الله متنتظری به مدت 10 سال در درس علامه طباطبایی حضور داشت، که حاصل این جلسات کتاب اصول فلسفه و روش رئالیسم بود، قسمتی از منظومه حکمت را با شیخ جواد فریدنی، و کتاب شوارق را در محضر آیت الله سیداحمد خوانساری آموخت، ده ماه را نیز در درس اصول آیت الله حجت شرکت می کرد. 

او در دوران تحصیل با بزرگانی از جمله شهید مطهری، و آیت الله عبدالرحیم ربانی شیرازی رابطه دوستی داشت، که دوستی ایشان با شهید مطهری در جریان حضور در درس آیت الله سیدمحمد محقق داماد اتفاق افتاد. 
ایشان در سالیان عمر خود به تدریس دروس مقدمات و سطح پرداختند، و سالیان بسیاری را مشغول تدریس خارج فقه و اصول بوده اند، ایشان همچنین در زمان‌ آیه‌الله بروجردی از ممتحنين‌ درجه‌ اول‌ حوزه‌ علميه‌ قم‌ بوده‌ و نيز در زمينه‌، فقه‌ فلسفه‌ و تفسير از مدرسان‌ ممتاز و صاحب‌ نظر به‌ شمار می آمد.

تالیفات

ایشان آثار متعددی در زمینه علوم اسلامی تدوین و تالیف کرده اند، که از جمله آن ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• نهآیه الاصول‌ (تقرير درس‌ اصول‌ مرحوم‌ آیه‌الله العظمي‌ بروجردی)
• البدر الزاهر في‌ صلاه‌ الجمعه‌ و المسافر (تقرير درس‌ فقه‌ مرحوم‌ آیه‌الله العظمی بروجردی)
• دراسات‌ في‌ ولآیه الفقيه‌ و فقه‌ الدوله‌ الاسلاميه‌ در 4 جلد
• كتاب‌ الزكوه‌ در 4 جلد
• کتاب‌ الخمس‌ و الانفال‌
• كتاب‌ الحدود
• دراسات‌ في‌ المكاسب‌ المحرمه‌ در 3 جلد
• التعليقه‌ علی العروه‌ الوثقی
• درسهايی از نهج‌ البلاغه‌ در 10 جلد 
• خطبه‌ حضرت‌ فاطمه‌ زهرا(س‌) به‌ زبان‌ فارسی، اردو و عربی
•  رساله‌ توضيح‌ المسائل‌ به‌ زبان‌ فارسی، اردو و عربی (عربی آن‌ به‌ نام‌ «الاحكام‌ الشريعه‌ علی مذهب‌ اهل‌البيت‌ عليهم‌ السلام‌» منتشر شده‌ است‌)
• رساله‌ استفتائات‌ در 2 جلد
• استفتائات‌ مسائل‌ ضمان‌
• مناسك‌ حج‌ به‌ زبان‌ عربی و فارسی
• كتاب‌ ارزشمند «خاطرات‌»
• ديدگاه ها در 2 جلد حاوی پيام ها و نظرات‌ ايام‌ حصر و بعد از حصر می باشد
• احكام‌ پزشكی
• مناظره‌ مسلمان‌ و بهایی
• مجموعه‌ سخنرانی ها، پيام‌ها، مصاحبه‌ها و خطبه‌های نماز جمعه‌ تهران‌ و قم‌
• مباحث‌ فقهی «الصلوه‌» «الغصب‌» «الاجاره‌» و «الوصيه‌»؛ (تقرير درس های مرحوم‌ آیه‌الله العظمي‌ بروجردی)
• مباحث‌ «استصحاب‌» و «تعادل‌ و تراجيح‌» (تقرير درس های امام خمینی)
• درس هايی از اصول‌ كافی
• مجموعه‌ بحث های اعتقادی در قالب‌ مناظره‌ دو جوان‌ «از آغاز تا انجام‌» كه‌ اساس‌ آن‌ در دوران‌ زندان‌ در رژيم‌ گذشته‌ نوشته‌ شده‌ است‌
• اسلام‌ دين‌ فطرت‌
• رساله‌ حقوق‌
• موعود اديان‌ كه‌ در پاسخ‌ به‌ شبهات‌ مخالفين‌ وجود بقيه‌الله‌ الاعظم‌ امام‌ زمان‌(عج‌) نگاشته‌ شده‌ است‌
• الافق‌ و الآفاق‌ فی مسأله‌ الهلال‌

فعالیت های سیاسی و اجتماعی

آیت الله منتظری در طول سال های مبارزه امام خمینی علیه رژیم شاه، از مبارزین بوده است. از جمله فعالیت های ایشان می توان به مواردی که در ادامه می آید اشاره کرد.

او بعد از درگذشت آیت الله العظمی حکیم، طی نامه ای به آیت الله ربانی شیرازی، امام خمینی را به عنوان مرجع بزرگ جهان تشیع به مردم ایران و دیگر شیعیان جهان معرفی کرده است. 

پس از ماجرای قیام 15 خرداد و دستگیری امام خمینی ایشان با سخنرانی های متعدد مردم نجف آباد را به تظاهرات تشویق کرد، و در نتیجه بازار نجف آباد یک هفته تعطیل شد. 

وی مدتی در زندان قزل قلعه زندانی بود، که در آن زمان طی نامه ای به سایر کشورهای اسلامی آنان را از آخرین اخبار از نهضت امام خمینی و خیانت های شاه آگاه کرد. 

در نوروز سال 1345 محمد منتظری به دلیل پخش اعلامیه در حرم حضرت معصومه دستگیر شد و ساواک پس از آن به سراغ پدرش یعنی آیت الله منتظری رفته و ایشان را بازداشت کرد که این زندان و دستگیری به مدت 7 ماه ادامه داشت. 

در همان سال علی رغم آن که از سفر به خارج از ایران منع شده بود، به ملاقات امام در نجف رفته و آخرین اخبار را از اوضاع ایران به اطلاع ایشان رساند، و هنگام بازگشت دستگیر شده و روانه زندان شد، و بعد از حدود 5 ماه به مسجدسلیمان تبعید شد. 

در سال 1347 پس از سخنرانی و ایراد خطبه های نمازجمعه نجف آباد دستگیر شده و به سه سال زندان و در دادگاه تجدید نظر به یک سال و نیم زندان محکوم شد و به زندان قصر منتقل شد. 

در سال 1349 دوباره دستگیر شده و به نجف آباد تبعید شد، او در سال 1352 نیز به سه سال تبعید در طبس محکوم شد، و در اواسط سال 1353 حکومت تصمیم به تبعید دوباره او گرفت و ایشان را از طبس به خلخال تبعید کرد، و پس از آن به سقز منتقل شد. 

در تیر ماه سال 1354 ایشان از تبعیدگاه سقز به زندانی در تهران انتقال یافت و به 10 سال زندان محکوم شد، امام پس از گذراندن حدود 3 سال و نیم از دوران محکومیت در 8 آبان ماه سال 1357 به همراه آیت الله طالقانی از زندان آزاد شد. ​

همچنین در آذر ماه سال 1357 با هدف رساندن اخبار به امام خمینی به فرانسه رفت. او در سفر حج نیز با مردم دیگر کشورها ارتباط برقرار کرده و آنان را از تحولات و دگرگونی ها و مبانی انقلاب اسلامی آگاه می کرد.

از دیگر فعالیت های مهم ایشان می توان به برپایی نمازجمعه در نجف آباد و طبس که در سال های مبارزه اقدامی بسیار مهم و موثر به شمار می آمد اشاره کرد. 

فعالیت های سیاسی و اجتماعی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی 

در دی ماه سال 1357 با تشکیل شورای انقلاب آیت الله منتظری به عضویت در این شورا درآمد. در انتخابات خبرگان قانون اساسی به عنوان نماینده تهران انتخاب شد، و به عنوان رئیس مجلس خبرگان برگزیده شد. پس از درگذشت آیت الله طالقانی ایشان به عنوان امام جمعه تهران فعالیت می کرد، که بعد از بازگشت ایشان به قم امامت جمعه تهران به آیت الله خامنه ای واگذار شد. 

با موافقت امام خمینی آیت الله منتظری شورای مدیریت حوزه علمیه قم را تاسیس کرد، همچنین مجمع نمایندگان طلاب حوزه با پیام امام و پیگیری های ایشان تشکیل شد. از دیگر فعالیت های ایشان می توان به تاسیس مرکز جهانی علوم اسلامی ویژه طلاب غیرایرانی، مدارس علمیه رسول اکرم و امام باقر، امام صادق و بعثت، مدرسه عالی تخصصی فقه، مدارس علمیه در خارج از کشور، و نیز بازسازی و گسترش مدرسه دارالشفاء قم اشاره کرد. 

در 25 تیر ماه سال 1364 در جلسه فوق العاده مجلس خبرگان رهبری آیت الله منتظری به عنوان قائم مقام رهبری انتخاب شد. پیش از این مسئولیتی با این عنوان در قانون اساسی وجود نداشت، در این دوران ایشان برای انجمن اسلامی دانشجویان خارج از کشور نماینده تعیین کرد، هیات هایی جهت معرفی اهداف انقلاب اسلامی به کشورهای مختلف اعزام کرد، با تائید امام خمینی پیشنهاد نامگذاری هفته وحدت را ارائه کرد، به پیشنهاد او روز پانزدهم شعبان به عنوان روز جهانی مستضعفین اعلام شد، ائمه جمعه برخی شهرها را تعیین کرد، قضات قوه قضاییه را انتخاب کرد، برای برخی دانشگاه ها نماینده تعیین کرد، و به مناسبت اعیاد گوناگون گروهی از زندانیان را عفو می کرد. 

تشکیل دانشگاه امام صادق علیه السلام با همراهی ایشان صورت گرفت، ایشان طلاب و فضلای حوزه را جهت تدریس معارف اسلامی به دانشگاه ها اعزام کرد، ستاد مرکزی جهت تقسیم اراضی زیر نظر ایشان شکل گرفت، دادگاه عالی انقلاب نیز در قم با نظارت ایشان تشکیل شد. 

یک سال پس از این انتخاب ایشان به دستگیری سیدمهدی هاشمی که برادر دامادشان بود، و نیز اعدام برخی از زندانیان سیاسی که غالبا از منافقین بودند اعتراض کرد، در تابستان سال 1367 نامه نگاری هایی از سوی ایشان با امام خمینی صورت گرفت، و برخی سخنرانی های انتقادی ایرادکرد که موجب اختلاف شد. 

سرانجام اختلافات ایشان با امام خمینی در فروردین سال 1368 موجب کناره گیری ایشان از قائم مقامی رهبری شد.

آیت الله منتظری در تاریخ 29 آذر ماه سال 1388 در قم از دنیا رفت و پیکر ایشان پس از تشییع در حرم حضرت معصومه سلام الله علیها به خاک سپرده شد.