سید حسن موسوی بجنوردی از فقهای قرن چهاردهم در سال ۱۳۱۰ قمری در بجنورد به دنیا آمد. وی نزد اساتیدی چون میرزای نائینی، آقا ضیاء الدین عراقی، آیت الله سید ابوالحسن اصفهانی و... شاگردی کرد و افرادی چون علامه جعفری، آیت الله وحید خراسانی، شهید حاج آقا مصطفی خمینی و... در مکتبش شاگردی کردند.
به گزارش خبرنگار جی پلاس، در راستای شناساندن بزرگان اندیشه دینی در این صفحه بر آنیم که این شخصیت های ارجمند جهان اسلام و تشیع را به مخاطبان معرفی کنیم و مطالب منتشرشده قطره ای است از دریای زندگی این بزرگواران که به قدر وسعمان است. باشد که مفید فایده افتد. این قسمت به زندگی سید حسن موسوی بجنوردی اختصاص دارد.
زندگینامه سید حسن موسوی بجنوردی
سید حسن موسوی بجنوردی (۱۳۱۰ -۱۳۹۵ق)، فقیه و اصولی امامی قرن چهاردهم و مؤلف کتاب القواعد الفقهیه. وی از شاگردان آقا ضیاء عراقی، میرزا محمدحسین نائینی و سیدابوالحسن اصفهانی بود و در حوزه علمیه نجف، علاوه بر فقه و اصول، در ادبیات و فلسفه نیز تخصص داشت. وی همچنین با مجامع علمی و دانشگاهی بغداد، الازهر، تونس و مراکش ارتباط علمی داشت. سید محمدکاظم و سید محمد فرزندان او هستند.
برخی از مشهورترین شاگردان وی عبارتند از حسین وحید خراسانی، محمدتقی جعفری، سید مصطفی خمینی و محمدرضا مظفر.
اطلاعات فردی
سید حسن موسوی بجنوردی
نسب از نسل سید ابراهیم مُجاب، نواده امام کاظم(ع)
تاریخ تولد ۱۳۱۰ق
زادگاه بجنورد
تاریخ وفات ۲۰ جمادی‌الثانی ۱۳۹۵ق (۱۰ تیر ۱۳۵۴ش)
محل دفن مقبره سید ابوالحسن اصفهانی، حرم امیرالمؤمنین(ع)
شهر وفات نجف
اطلاعات علمی
استادان ادیب نیشابوری، حاجی فاضل خراسانی، آقابزرگ شهیدی، حاج آقا حسین قمی، آقا ضیا عراقی، میرزا محمد حسین نائینی، سیدابوالحسن اصفهانی
شاگردان حسین وحید خراسانی، علامه جعفری، سید مصطفی خمینی، سید محمدمهدی حکیم، محمدرضا مظفر
محل تحصیل بجنورد، مشهد، نجف
تألیفات القواعد الفقهیه، منتهی الاصول، قولنا فی الحکمه و ...
زندگینامه
سید حسن موسوی بجنوردی در سال ۱۳۱۰ق[۱] یا ۱۳۱۶ق در یکی از روستاهای بجنورد به دنیا آمد. نسب او به سید ابراهیم مُجاب، نواده امام کاظم(ع) می‌رسد.[۲] وی در ۲۰ جمادی‌الثانی ۱۳۹۵ق برابر با ۱۰ تیر ۱۳۵۴ش[۳] در نجف و بر اثر سکته از دنیا رفت و در مقبره استادش سید ابوالحسن اصفهانی در حرم امیر المومنین علیه السلام به خاک سپرده شد.
تحصیلات
سید حسن تحصیلات ابتدایی را در بجنورد به پایان رساند، در ۱۵ سالگی به مشهد رفت و ادبیات عرب را نزد ادیب نیشابوری فراگرفت. سپس فلسفه و تفسیر را از حاجی فاضل خراسانی و آقابزرگ شهیدی، اصول را از حاج آقا محمد آقازاده (فرزند آخوند خراسانی) و فقه را از حاج آقا حسین قمی آموخت.[۴]
در ۱۳۴۰ق به توصیه حاجی فاضل خراسانی، برای تکمیل مدارج علمی به نجف رفت و سال‌ها از درس آقا ضیا عراقی، میرزا محمد حسین نائینی و سیدابوالحسن اصفهانی بهره برد.[۵]
تدریس
میرزا حسن بجنوردی در ۲۵ سالگی از استادان و مدرسان بنام مشهد در اصول و فلسفه بود.[۶]
پس از درگذشت آقاضیاء عراقی، به تدریس خارج اصول در نجف پرداخت و پس از درگذشت سید ابوالحسن اصفهانی، مسجد شیخ طوسی را حوزه درس خارج فقه و اصول قرار داد. او به زبان عربی درس می‌گفت و گذشته از طلاب ایرانی، طلاب عرب‌زبان نیز در درسش حاضر می‌شدند.
بجنوردی در حوزه علمیه نجف، علاوه بر فقه و اصول، به تبحّر در ادبیات و فلسفه و اطلاعات تاریخی و جغرافیایی نیز مشهور بود و با مجامع علمی و دانشگاهی بغداد، الازهر، تونس و مراکش مراوده علمی داشت.[۷]
روش تدریس
سید حسن موسوی بجنوردی، روش متداول تدریس خارج فقه را نمی‌پسندید. در این روش استاد، کتابی فتوایی را متن درس خود قرار می‌دهد و مسائل آن را یک به یک مطرح می‌کند و در نفی یا اثبات آن برهان می‌آورد و سرانجام نظریه خود را اعلام می‌کند.
او معتقد بود که این شیوه، قواعد اساسی اجتهاد را به شاگرد نمی‌آموزد تا بتواند از آن در موارد مشابه دیگر نیز استفاده کند؛ ازین رو شاگردان، غالباً با حضور طولانی در درس خارج فقه، ممکن است به ملکه استنباط احکام برسند. میرزا حسن بجنوردی معتقد بود اگر استادان قواعد کلی فقهی را مطرح کند و سپس کاربرد و تطبیق آن بر مصادیق را به شاگردان بیاموزد، شاگردان زودتر به قدرتِ استنباط احکام می‌رسند.
شاگردان
برخی شاگردان سید حسن موسوی بجنوردی عبارتند از:
حسین وحید خراسانی
محمد تقی جعفری
شهید مصطفی خمینی
سید یوسف حکیم
سید مهدی حکیم
محمد رضا مظفر
سید محمد کلانتر
علی کاشف الغطا
سید موسی بحرالعلوم
سید محمد مهدی بجنوردی، فرزند ارشدش
سید هادی تبریزی
محمدجواد آل راضی
آثار
القواعد الفقهیه؛ وی این کتاب را در دوازده جلد تألیف کرد که در هفت جلد چاپ شده آن ۶۴ قاعده فقهی بررسی شده است. قبل از بجنوردی، شماری از دانشمندان امامی در قواعد فقهی تألیفاتی داشته‌اند،[۸] اما مباحث او گسترده‌تر است، زیرا پس از طرح هر قاعده به کیفیت دلالت و سند و نسبت آن با دیگر قواعد فقهی پرداخته و نیز آن را با پاره‌ای از موارد تطبیق کرده است.
منتهی الاصول؛ در علم اصول.
قولنا فی الحکمة؛ در فلسفه.
رساله‌ای در رضاع.
رساله‌ای در اجتماع امر و نهی.
حاشیه بر دو رساله علمیه العروة الوثقی و وسیلة النجاة.
پانویس
۱. موسوی بجنوردی، مصاحبه با سایت جماران.
۲. امین، ج۲، ص۲۴۲؛ روضاتی، ص۱۰۷؛ قمی، ج۲، ۲۵۹-۲۶۰.
۳. حائری، روزشمار شمسی، ۱۳۸۶ش، ص۲۴۲.
۴. آقابزرگ طهرانی، طبقات، ج۱، ص۳۸۵؛ شریف رازی، ج۳، ص۱۸۴.
۵. آقابزرگ طهرانی، طبقات، ج۱، ص۳۸۵؛ طباطبائی.
۶. موسوی بجنوردی، مصاحبه با سایت جماران.
۷. موسوی بجنوردی، مصاحبه با سایت جماران.
۸. آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۱۷، ص۱۸۰ ۱۹۴.
منابع
آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت، ۱۴۰۳ق؛
آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة، مشهد، ۱۴۰۴ق؛
امین، محسن، اعیان الشیعة، بیروت، ۱۴۰۳ق؛
روضاتی، محمدعلی، جامع الانساب، اصفهان، ۱۳۳۵ش؛
شریف رازی، محمد، گنجینه دانشمندان، تهران، ۱۳۵۲ش؛
طباطبائی، عبدالعزیز، مصاحبه اکبر ترابی با عبدالعزیز طباطبائی، قم، ۱۳۷۳ش؛
قمی، عباس، منتهی الامال، تهران، ۱۳۶۲ش؛
موسوی بجنوردی، سید محمد، مصاحبه با سایت جماران
