علی اصغر کرباسچیان؛ علامه ای که رهاوردش مدارس علوی و نیکان بود

به گزارش خبرنگار جی پلاس، در راستای شناساندن بزرگان اندیشه دینی در این صفحه بر آنیم که این شخصیت های ارجمند جهان اسلام و تشیع را به مخاطبان معرفی کنیم و مطالب منتشرشده قطره ای است از دریای زندگی این بزرگواران که به قدر وسعمان است. باشد که مفید فایده افتد. این قسمت به زندگی علی اصغر کرباسچیان اختصاص دارد.

زندگینامه علی‌اصغر کرباسچیان

علی‌اصغر کرباسچیان یا علامه کرباسچیان(۱۲۹۳ش-۱۳۸۲ش) از شاگردان آیت الله بروجردی و تدوین‌کننده نخستین رساله توضیح المسائل، بنیان‌گذار مدرسه علوی و مدرسه نیکان بود.

اطلاعات فردی

لقب علامه

تاریخ تولد ۱۲۹۳ش

محل زندگی تهران، ایران

تاریخ وفات ۸ مرداد ۱۳۸۲ش

محل دفن قبرستان نو قم

شهر وفات تهران

اطلاعات علمی

استادان آیت الله بروجردی، علامه طباطبایی، علامه سید ابوالحسن شعرانی

شاگردان غلامعلی حدادعادل، شهید محمود قندی، دکتر محمدعلی فیاض بخش

محل تحصیل تهران، قم

تألیفات خلاصه المسائل یا دستور عبادات، توضیح المناسک یا دستور حج‌، راه خداشناسی یا خلاصه توحید مفضّل

سایر تالیف اولین رساله عملیه احکام به زبان فارسی و ساده

زندگی نامه و تحصیل

علی‌اصغر کرباسچیان در سال ۱۲۹۳ش در منطقه بازار تهران دیده به جهان گشود. پدرش محمدباقر[۱] یا محمدتقی بازرگانی بسیار متدین و تاجر کرباس بود.[۲] کرباسچیان پس از گذراندن دوره ابتدایی به حوزه علمیه روی آورد.[۳] او در سال ۱۳۱۱ش تحصیل علوم دینی را در مدارس صدر و مروی تهران آغاز کرد و پس از آموختن دورس مقدماتی در سال ۱۳۱۹ به قم رفت و به تحصیلات خود ادامه داد.

کرباسچیان پس از نیل به مرتبه اجتهاد، در سال ۱۳۳۴ش به قصد تعلیم و تربیت جوانان به تهران بازگشت.[۴] ۸ مرداد ۱۳۸۲ علامه کرباسچیان در اثر بیماری دار فانی را وداع گفت.[۵] پیکر او از مدرسه علوی تشییع و در قبرستان نو قم در کنار استاد رضا روزبه به خاک سپرده شد.[۶]

اساتید

سید رضا دربندی؛

شیخ آقا بزرگ ساوجی؛[۷]

علامه سید ابوالحسن شعرانی؛[۸] او استاد دروس فلسفه و قانون (در طب) کرباسچیان بود.

آیت الله بروجردی؛ استاد دروس فقه و اصول.[۹]

علامه طباطبایی؛

تدوین اولین رساله عملیه

رساله‌نگاری قبل از آیت الله بروجردی وضع نابسامانی داشت. از حیث نظم و ترتیب مطالب، سبک نگارش، کاربرد اصلاحات فقهی و نیز جامعیت همه ابواب فقهی مشکلاتی داشتند. از این رو با اعتراض مردم روبرو بود. کرباسچیان با یاری شیخ جواد خندقی و علی‌اصغر فقیهی[۱۰] در سال ۱۳۳۵ش رساله مختصری مطابق با فتوای آیت الله بروجردی با متنی ساده و روان تدوین و پس از تایید این مرجع تقلید تحت عنوان خلاصه المسائل یا دستور عبادات [۱۱]به چاپ رساند. علامه حتی همسرش را هم در این کار به مشارکت طلبید و رونویسی مجدّد همه دست نوشته‌­ها را به او سپرد.[۱۲] این رساله تحوّلی در سبک و شیوه رساله‌نویسی فارسی پدید آورد و مورد استقبال همگان از جمله حوزویان قرار گرفت.[۱۳]

برای آن که رساله بدون غلط چاپ شود، در طول یک سال صفحه به صفحه کتاب حروف چینی می‌ ­شد، سپس کرباسچیان آن را تصحیح می­‌ کرد، تا در نهایت اولین کتاب بدون غلط در تاریخ چاپ ایران به طبع رسید. در اولین چاپ، ۱۰۰۰ جلد و به قیمت ۳۵ ریال توزیع شد. در چاپ اول و دوم آن، به علت مخالفت‌‌‌‌‌ ها به سختی فروش ‌‌‌‌‌رفت.

با این که کتابی در ردّ توضیح المسائل نوشته شد، امّا کرباسچیان به راه خویش ادامه داد. تا این که این کتاب مورد استقبال مراکز و شخصیت  های علمی قرار گرفت. پس از وفات آیت الله بروجردی تا مدت‌­ ها بعد مراجع تقلید آرا و فتاوای خویش را به صورت حاشیه، ذیل فتاوای آن مرجع فقید می‌­گنجاندند و به چاپ می­‌ رساندند. [۱۴] حتی تمام مراجع تقلید نجف، قم و سایر شهرها این رساله را الگوی خود در بیان فتاوای خود قرار دادند تا امروز که همه رساله ها با همان سبک و دسته بندی منتشر می‌ شود.[۱۵]

تاسیس مدرسه

سبحانی معتقد است کرباسچیان احساس می کرد اغلب فرهیختگان کشور در سطوح سیاسی، فرهنگی و دانشگاه افرادی هستند که از ایمان و عمل بالایی برخوردار نیستند و فرزندان خانواده‌ های باایمان در گوشه کنار مملکت از هر مسئولیتی خارج هستند. لذا تصمیم گرفت با تاسیس دبیرستان این گروه را به مراتب عالی برساند.[۱۶]

وی هدف اصلی تأسیس مدرسه را همان هدف پیامبر اکرم‌‌(ص) یعنى اخلاق و معنویّات می داند و معتقد است براى رسیدن به این هدف لازم است مدرسه از جهت علمى در سطح عالى قرار گیرد.[۱۷] کرباسچیان با همفکری شیخ هادی مقدس[۱۸] و با همکاری رضا روزبه [۱۹] در سال ۱۳۳۵ش دبیرستان علوی را با مجوز وزارت فرهنگ و به نام علی نقی فقهی در نزدیکی مسجد و مدرسه سپهسالار تاسیس و تنها با یک کلاس هفتم آغاز به کار کرد.[۲۰]

وی سپس در سال ۱۳۴۲ دبستان علوی و راهنمائی نیک پرور[۲۱] و در سال ۱۳۴۵ مدرسه نیکان را تاسیس کرد.[۲۲] مجموع مدارس دانش آموزان خود را از اول ابتدایی تا رسیدن به دانشگاه تربیت می کرد.[۲۳]

گفته شده است در ابتدای کار اغلب دروس را خود موسسین تدریس می کردند و حتی نظافت مدرسه را انجام می دادند لیکن با توسعه مدرسه، اساتید مطرح دیگری به همکاری دعوت شد.[۲۴] کسانی چون علی گلزاده غفوری، دکتر غلامحسین شکوهی، سید هادی محدث، عباس ملک‌عباسی و دکتر علی مدرسی.[۲۵] حتی وی برای تامین محتوای درسی مدرسه از علمای بزرگ کمک خواست. چنان که به درخواست وی علامه طباطبائی کتاب تعالیم اسلام را نگاشت.[۲۶]

در اثر مدیریت خاص شیخ علی‌اصغر علامه و جو مذهبی مدرسه، عمده خانواده‌ های سنتی و متدین تهران، سعی می‌کردند تا فرزندان خود را برای تحصیل به این مرکز آموزشی بفرستند. از جمله کسانی که در این مدارس تحصیل کردند کمال خرازی، شهید محمود قندی،‌ محمد نهاوندیان، غلامعلی حدادعادل، محمدهادی نژادحسینیان، محمدتقی بانکی، دکتر محمدعلی فیاض بخش، جواد وهاجی، محمد حیاتی و نیز مهدی ابریشم‌چی و علیرضا تشیید بودند.[۲۷]

موفقیت مدارس علامه کرباسچیان موجب شد مدارس دیگری نیز با همان سبک توسط دیگران یا شاگردان وی تاسیس شود.[۲۸]

تالیفات

خلاصة المسائل یا دستور عبادات؛

راه خداشناسی یا خلاصه توحید مفضّل؛[۲۹] که بازنوشت و تلخیص ترجمه‌ ای است که ملا محمد باقر مجلسی از حدیث امام صادق(ع) کرده است.

توضیح المناسک یا دستور حج‌ (مطابق فتواى آیت الله حسین بروجردى) ؛[۳۰]

به نوشته مرکز تدوین آثار علامه کرباسچیان، ایشان نگاشته های متعددی دارند اما هیچ کدام به چاپ نرسیده است.[۳۱] از جمله:

تقریر درس‌های اخلاق و سخنرانی‌های خود؛

مکتوباتی که شامل نامه های اخلاقی ، وصیت نامه فرهنگی- تربیتی و یادداشت های پراکنده می شوند.

بعد از درگذشت کرباسچیان مطالب او به صورت چندین کتاب تدوین و چاپ شده است. از جمله:

رسائل استاد؛ این کتاب مشتمل بر ۳۳ نامه ایشان است.

توصیه های استاد؛

وصایای استاد؛[۳۲]

حکایات استاد؛ داستان های غیبی از زبان استاد علامه کرباسچیان؛

در محضر استاد؛ این کتاب در ده مجلد با موضوعات مختلف است.

در مکتب استاد؛ این کتاب نیز در ده مجلد است.

نکوداشت

در سال ۱۳۸۵ همایشی برای نکوداشت علامه و به مناسبت بزرگداشت پنجاهمین سال تاسیس مدرسه ی علوی برگزار شد. کتاب یادنامه استاد علامه علی‌اصغر کرباسچیان مجموعه سخنرانى‌ هاى این همایش است که به ضمیمه پنج مقاله دیگر منتشر شد. آیت الله سبحانی در نامه‌ ای به این همایش او را انسان زاهد و وارسته ای دانست که به خارستان دنیا گام نهاد، اما با هوشیاری تمام خاری بر دامن او ننشست.[۳۳]

مدرسه علوی و انجمن حجتیه

برخی گفته اند مدرسه علوی یکی از مراکز عمده برای شناسایی و جذب نیروها به وسیله انجمن حجتیه بوده است اما عناصر انجمن، انتساب شخصِ علامه کرباسچیان را به حجتیه منکر شده و تنها وجود علایق مشترک در عین داشتن مشی مستقل را دلیل اصلی نزدیکی علامه کرباسچیان با انجمن می‌دانستند.[۳۴]

پانویس

1. آقابزرگ تهرانى، الذریعة إلى تصانیف الشیعة، ۱۴۰۳ق، ج۲۶، ص۲۴۲.

2. ربانی، تربیت علوی، ۱۳۹۳ش، ص۳۳.

3. رسائل علامه کرباسچیان، ص۳۰

4. نصیری، اثر آفرینان، ۱۳۸۴ش، ج۴، ص۱۹۳.

5. رک: شرح حال استاد، مرکز تدوین و نشر آثار علامه کرباسچیان. 

6. نصیری، اثر آفرینان، ۱۳۸۴ش، ج۴، ص۱۹۳.

7. رسائل علامه کرباسچیان، ص۳۰

8. نصیری، اثر آفرینان، ۱۳۸۴ش، ج۴، ص۱۹۳.

9. بروجردی، الرسائل الفقیه، طبا، ج۱، ص۳۳.

10. میری، تطور شیوه بیان احکام، دفتر تبلیغات اسلامی، ص ۴۴۷

11. مشار، فهرست کتابهاى چاپى فارسى‌، ۳۵۰ش، ج۲، ص۱۹۰۹.

12. رک: از «جامع الفروع» تا «توضیح‌المسائل»: رساله‌ی عملیه‌ به سبک کنونی را چه کسی پایه گذارد؟ 

13. یزدانی، «مروری بر رساله‌های عملیه (۲)»، ص۲۹۱.

14. رک: از «جامع الفروع» تا «توضیح‌المسائل»: رساله‌ی عملیه‌ به سبک کنونی را چه کسی پایه گذارد؟ 

15. میری، تطور شیوه بیان احکام، دفتر تبلیغات اسلامی، ص ۴۴۷

16. سبحانی، سیمای فرزانگان، ۱۳۸۶ش، ج۸، ص۴۹۹.

17. رک: وصایای استاد ، مرکز تدوین و نشر آثار علامه کرباسچیان. 

18. نصیری، اثر آفرینان، ۱۳۸۴ش، ج۴، ص۱۹۳.

19. جواهر کلام، تربت پاکان قم‌، ۱۴۲۴ق. ج۲، ص۷۲۶.

20. ربانی، تربیت علوی، ۱۳۹۳ش، ص۳۳.

21. نصیری، اثر آفرینان، ۱۳۸۴ش، ج۴، ص۱۹۳.

22. لطیفی پاکده، تحلیل انقلاب اسلامی، نمایندگی ولی فقیه در سپاه پاسداران، ص ۵۴.

23. نصیری، اثر آفرینان، ۱۳۸۴ش، ج۴، ص۱۹۳.

24. نصیری، اثر آفرینان، ۱۳۸۴ش، ج۴، ص۱۹۳.

25. ربانی، تربیت علوی، ۱۳۹۳ش، ص۳۳.

26. طباطبایی، تعالیم اسلام، ۱۳۸۷ش، ص۱۹

27. محتشمی پور، خاطرات علی‌اکبر محتشمی‌‌پور، ۱۳۷۶ش، ص۷۷-۷۹.

28. نصیری، اثر آفرینان، ۱۳۸۴ش، ج۴، ص۱۹۳.

29. مشار، فهرست کتابهاى چاپى فارسى‌، ۳۵۰ش، ج۲، ص۲۴۴۱.

30. مشار، فهرست کتابهاى چاپى فارسى‌، ۳۵۰ش، ج۴، ص۴۷۴.

31. رک: شرح حال استاد ، مرکز تدوین و نشر آثار علامه کرباسچیان. 

32. مرکز تدوین و نشر آثار علامه کرباسچیان

33. سبحانی، سیمای فرزانگان، ۱۳۸۶ش، ج۸، ص۴۹۸.

34. محتشمی پور، خاطرات علی‌اکبر محتشمی‌‌پور، ۱۳۷۶ش، ص۷۷-۷۹.

منابع

آقابزرگ تهرانى، محمدمحسن‌، الذریعة إلى تصانیف الشیعة، لبنان، دار الأضواء، چ۳، ۱۴۰۳ق.

بروجردی، سید حسین، الرسائل الفقیه، قم، موسسة آیت الله العظمی بروجردی، بی‌تا.

جواهر کلام، عبد الحسین‌، تربت پاکان قم‌، قم، انصاریان، چ۱، ۱۴۲۴ق.

سبحانی، جعفر، سیمای فرزانگان، قم، موسسه امام صادق، ۱۳۸۶ش.

رسائل علامه کرباسچیان، در ماهنامه کتاب ماه دین، شماره ۸ (پیاپی ۸۰، خرداد ۱۳۸۳).

ربانی، جعفر، تربیت علوی، در مجله رشد معلم، دوره ۳۳، ش۴، ۱۳۹۳ش.

زنجانی، مرتضی، آفات و ثمرات، تهران، فرهنگ سبز، چ۱، ۱۳۸۸ش.

طباطبایی، محمدحسین، تعالیم اسلام، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۷ش.

لطیفی پاکده، لطفعلی، تحلیل انقلاب اسلامی، بی‌جا، نمایندگی ولی فقیه در سپاه پاسداران، بی‌تا.

مشار، خان بابا، فهرست کتابهاى چاپى فارسى‌، تهران، بی‌نا،‌ چ۱،‌ ۱۳۵۰ش.

میری، سید عباس، تطور شیوه بیان احکام، در شکوه فقاهت؛ یادنامه مرحوم آیت الله بروجردی(ره)، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، بی‌تا.

محتشمی پور، علی کبر،‌ خاطرات علی‌اکبر محتشمی‌‌پور، تهران، دفتر ادبیات انقلاب اسلامی، ۱۳۷۶ش.

نصیری، محمد(زیر نظر)، اثر آفرینان، تهران، انجمن علمی آثار و مفاخر فرهنگی، ۱۳۸۴ش.

یزدانی، عباس، «مروری بر رساله‌های عملیه (۲)»، مجله فقه، شماره ۱۵، ۱۳۸۹ش.