نشست استراحت جنگل و برداشت درختان شکسته و افتاده با حضور کارشناسان برگزار شد. در این نشست رئیس سازمان منابع طبیعی از توقف اجرای دستورالعمل برداشت درختان شکسته و افتاده خبر داد و معاون امور جنگل این سازمان در پاسخ به جماران، گنجاندن برداشت این درختان در برنامه هفتم را حاصل همفکری با دانشگاه‌ها اعلام کرد. بخش عمده کارشناسان حاضر در نشست هم هرگونه دخالت در جنگل را منوط به تهیه طرح دانستند.
پایگاه خبری جماران، لیلا مرگن: بعد از ظهر دیروز نشست استراحت جنگل و برداشت درختان شکسته و افتاده به همت شبکه تشکلهای محیط زیست و منابع طبیعی کشور با همکاری معاونت راهبردی ریاست جمهوری و میزبانی کافه رویداد کارزار برگزار شد. در این نشست علی تیموری سرپرست سازمان منابع‌طبیعی و آبخیزداری، متین رمضان خواه معاون استانی و سرمایه اجتماعی معاونت راهبردی ریاست جمهوری، کارشناسان منابع طبیعی و جمعی از کنشگران محیط زیست حضور یافتند.
مجری قانون هستم
به گزارش خبرنگار جماران، علی تیموری سرپرست سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور در این نشست پس از شنیدن نظرات حضار درباره برداشت درختان شکسته و افتاده بیان کرد: تنوع نظرات در اساتید دانشگاه و کسانی که علاقمند به حوزه منابع طبیعی هستند، وجود دارد.
وی افزود: یک نکته مشترک در مدت یک ماهی که در خدمت عزیزان بودم، قابل مشاهده است و آن هم عدم رها کردن جنگل است. توجه به بهداشت جنگل، پرورش جنگل و داشتن طرح مدیریت پایدار و نگاه اکوسیستمی به طبیعت در بین همه مشترک است. این در همه کسانی که منتقد رفتارهای مدیریتی منابع طبیعی و محیط زیست بودند، یکسان هست.
وی با تأکید بر سخت بودن مدیریت عرصه‌های طبیعی یادآور شد: دولت و رئیس جمهور به حوزه منابع طبیعی توجه دارند و حفظ منابع طبیعی جزء خط قرمزها و اولویت‌های اصلی است.
تیموری با دعوت از جمع برای حضور در جلسه‌ای به میزبانی سازمان منابع طبیعی یادآور شد: درباره برداشت درختان شکسته و افتاده و چوب‌هایی که به صورت انبوه در کنار سیلاب ها وجود دارد، در یکسال گذشته که در معاونت حقوقی و امور مجلس وزارت جهاد کشاورزی بودم، مباحث زیادی مطرح بود و نمایندگان مجلس حساسیت هایی در مورد تثبیت این کانون‌ها داشتند.
وی درباره برداشت درختان شکسته و افتاده توضیح داد: من مسئول دولتی هستم. مصوبه قانونی مجلس را باید اجرا کنم. برای اصلاح قانون، می‌توانم لایحه به دولت بدهم که به صحن مجلس برود. چیزی که در دست من است، قانون برنامه هفتم است و اگر آن را اجرا نکنم، ترک فعل است کرده‌ام.
سرپرست سازمان منابع طبیعی بیان کرد: در قانون برنامه هفتم توسعه برداشت درختان شکسته و افتاده فقط با موافقت رئیس سازمان و صرفا با نظر سازمان منابع طبیعی کشور انجام می‌شود و اینگونه نیست که شرکتی این کار را انجام دهد. من بر اساس این قانون، درباره برداشت شکسته و افتاده صحبت می‌کنم.
وی توضیح داد: برای تصمیم‌سازی درباره برداشت درختان شکسته و افتاده همه متخصصان در سازمان جنگل‌ها جمع شده‌اند و اکنون من به عنوان مجری باید قانون را اجرا کنم.
تیموری با اشاره به اینکه در این رابطه نظر شخصی هم دارد، تأکید کرد: وقتی ابلاغ سرپرست وقت سازمان را دیدم، احساس کردم با آن قوانینی که به تصویب رسیده است، همخوانی ندارد. به همین خاطر این ابلاغیه را ملغی کردم و دستور توقف آن را دادم. اکنون ابلاغی که به معاونت جنگل درباره درختان شکسته و افتاده شده است را شخصا نگه داشتم.
وی اضافه کرد: حس می‌کنم درباره درختان شکسته و افتاده یک سردرگمی وجو دارد. باید به دستگاه منابع طبیعی کمک کنید که با کمک اساتید به یک جمع‌بندی برسد. باید یک روشی که انتخاب کردید را بپذیرید و انتقادات معقولانه و دوستانه باشد.
سرپرست سازمان منابع طبیعی گفت: اعتقاد شخصی من این است که بدون توجه به نظرات مردم، نمی‌توان کار را پیش برد. من حافظ انفال عمومی هستم. نمی‌توانم بدون نظر مردم طرح اجرا کنم. وقتی مردم نمی‌پذیرند، کار من بی‌فایده است. امروز مدیر منابع طبیعی ضمن اینکه باید تخصص عمومی در مدیریت داشته باشد، باید در حوزه‌های اجتماعی و فرهنگی هم یک دانشی داشته باشد. اگر ندارد، باید این دانش را یاد بگیرد زیرا بخش زیادی از کار ما وابسته به رضایت مردم است.
برنامه هفتم با نظر دانشگاه‌ها نوشته شد
در حالی که عمده کارشناسان حاضر در جلسه بر تدوین طرح برای هرگونه برداشت از جنگل توجه داشتند، نقی شعبانیان معاون امور جنگل سازمان منابع‌طبیعی و آبخیزداری در پاسخ به خبرنگار جماران درباره چگونگی گنجاندن برداشت درختان شکسته و افتاده در برنامه هفتم پیشرفت بدون داشتن طرح و بر خلاف آموزههای علم جنگلداری بیان کرد: ما برای اینکه قانون تدوین شود، از همه دانشگاه‌ها و موسسه تحقیقات، نماینده دعوت کردیم.
وی افزود: جای تقدیر دارد که نماینده‌ها در جلسات ما شرکت کردند. پنج جلسه تشکیل شد و لایحه درباره بحث جنگل نوشته شد. دکتر اعتماد و کیادلیری یکی دو بار در جلسات شرکت کردند و با نظر دانشگاه‌ها برنامه نوشته شد. (البته دو فرد یاد شده در گفت‌وگو با جماران موافقت خود با برداشت درختان شکسته و افتاده بدون طرح را تکذیب کردند)
شعبانیان که به صورت مجازی در جلسه حضور داشت، هدف از گنجاندن بند برداشت شکسته و افتاده در برنامه هفتم را امکان ساماندهی درختان افتاده در آب یا کنار جاده با نظر رئیس سازمان منابع طبیعی اعلام کرد.
وی افزود: برای درختانی که ممکن است آسیب ایجاد کنند، این اختیار به رئیس سازمان منابع طبیعی داده شده است که یک گروه تخصصی و فنی درباره برداشت این درختان اظهار نظر کنند. اگر این تبصره نبود، این اختیار را نداشتیم که حتی درختی که وسط جاده بود را برداشت کنیم.
وی به وجود محدودیت‌های مالی در سازمان منابع طبیعی برای اجرای طرح‌های حفاظتی اشاره کرد و گفت: به کمک حدود 120 نفر از همکارانمان امیدواریم بتوانیم با سرعت بیشتری طرح‌های جایگزین برای مدیریت جنگل‌های کشور را تدوین کنیم.
معاون امور جنگل سازمان منابع طبیعی در بخش دیگری از سخنان خود بیان کرد: رویکرد دنیا در ارتباط با جنگل، طبیعتا این است که اولویت اول دنیا دیگر برداشت چوب یا اجرای طرح‌های جنگلداری بر پایه برداشت چوب نیست. در کشور ما هم در 30 سال اخیر، رویکردها تغییر کرده است.
وی افزود: موضوع مدیریت در جنگل باید به نحوی باشد که منجر به تاب‌آوری و پایداری جنگل شود. لذا باید شاخص‌های پایداری جنگل را بشناسیم و در آن مسیر حرکت کنیم. در این مسیر قطعا دخالت‌های فنی اتفاق خواهد افتاد که ممکن است منجر به تولید چوب و درآمد هم بشود.
شعبانیان با اشاره به اینکه ممکن است ارزش و اهمیت یک درخت افتاده بیشتر از درختان سرپا باشد، یادآور شد: برداشت درختان شکسته و افتاده بدین مفهوم نیست که ما این درختان را بی ارزش می‌دانیم. هر گونه دخالتی در اکوسیستم باید در قالب طرح باشد و سازمان به این مسئله اعتقاد دارد.
وی افزود: موضوع برداشت شکسته و افتاده جدید نیست. قرار بود درختانی که در کنار جاده بوده و خطر ساز هستند، برداشت کنیم. نگرانی درباره سوء استفاده از درختان شکسته و افتاده وجود دارد. وظیفه سازمان این است که جلوی سوء استفاده‌ها را بگیرد.
معاون امور جنگل سازمان منابع طبیعی توضیح داد: طرح مدیریت پایدار در حال تهیه است. دو سال قبل گفتم که برای تدوین این طرح پنج سال زمان نیاز است. به‌عنوان یک دانشگاهی می‌گویم این سازمان شاید یکی از بهترین سازمان‌ها در جمهوری اسلامی باشد که به وظایفش بهتر از بقیه عمل کرده است.
وی تاکید کرد: ما باید هر کاری انجام می‌دهیم، منطبق بر یکسری اصول علمی و واقعیت کشور باشد. باید این را در نظر بگیریم که محدودیت‌ها و مشکلاتی هست. برای تهیه طرح قطعا مسایل اعتباری خیلی مهم است که باید مورد توجه قرار گیرد.
شعبانیان به اقدامات وزارت نیرو در زمینه اجاره آب بندان‌ها و عدم رعایت مسایل حفاظت جنگل اشاره کرد و از حاضران خواست که به این سازمان در انجام وظایفش کمک کنند.
همخوان نبودن تئوری‌ها با جنگل‌های ایران
هادی کیادلیری معاون آموزش و مشارکتهای مردمی سازمان حفاظت محیط زیست نیز در این نشست به بیان تاریخ استراحت جنگل پرداخت.
وی گفت: بعد از ملی شدن جنگل‌ها، تئوری‌هایی وارد کشور شد که بر آن اساس طرح‌های مدیریتی جنگل تدوین شد. این تئوری‌ها از کشورهای اروپایی وارد ایران شد و از نظر اکولوژیکی و اجتماعی با جنگل‌های ما همخوان نبود. نگاه به جنگل‌ها بر اساس تولید چوب بود. به همین خاطر در کمتر از نیمی از جنگل‌های ایران، طرح‌های مدیریتی داشتیم.
کیادلیری توضیح داد: بهره‌برداری که متوقف شد، از برخی می‌شنویم که طرح‌ها رها شد زیرا این برنامه‌های مدیریتی کاملا به مسئله چوب گره خورده بود. طرح‌های جنگلداری که اجرا می‌شد، اشکالات اساسی داشت.
وی با تاکید بر اینکه نظرات مطرح شده در مخالفت با طرح‌های جنگلداری احساسی نیست، افزود: ما در طرح‌های جنگلداری دو میلیون متر مکعب به صورت متمرکز در یک پنجم جنگل‌ها برداشت می‌کردیم و این میزان برداشت، بیشتر از ظرفیت جنگل‌ها بود.
معاون آموزش و مشارکتهای مردمی سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به اینکه پیگیری‌های انجمن جنگلبانی در سال 1388 و 1389منجر به تنفس جنگل شد، بیان کرد: بحث تنفس جنگل تغییر رویکرد از نگاه به چوب و مباحث اقتصادی به نگاه اکولوژیکی و اکوسیستمی بود. در گذشته تمام طرح‌های جنگلداری با پارامتر حجم چوب و تعداد در هکتار ارزیابی می‌شد در حالی که ما می‌خواستیم یک اکوسیستم بسیار پیچیده را مدیریت کنیم.
وی ادامه داد: خود سازمان منابع طبیعی قبل از تصویب تنفس بحث‌ها را پیگیری می‌کرد و قصد داشت در یک دوره 10 ساله طرح‌های جنگلداری را تعدیل کند. در سال 1392 هیات وزیران توقف برداشت از جنگل را تصویب کرد و یک تبصره برای برداشت درختان شکسته و افتاده به مدت سه سال در این مصوبه گنجاند.
کیادلیری با اشاره به اینکه طرح تنفس در سال 1396 در برنامه ششم مطرح شد، افزود: با تصویب این قانون بر اساس ماده 38، به مدت سه سال مجوز برداشت درختان شکسته و افتاده و وجود داشت، اما باید طرح جایگزین تدوین می‌شد. در برنامه هفتم نیز در ماده 36 دوباره برداشت درختان شکسته و افتاده مطرح شد.
شیوع بیماری در جنگل‌های شمال
معاون آموزش و مشارکتهای مردمی سازمان حفاظت محیط زیست در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به سخنان مخالفان تنفس درباره افزایش قاچاق بعد از اجرای این طرح، توضیح داد: کشفیات قاچاق در سطح کشور قبل از اجرای تنفس 4500 متر مکعب بوده است و بعد از تنفس به 7300 متر مکعب رسیده است.
وی افزود: میزان پرونده تشکیل شده بعد از تنفس برای قاچاقچیان در یک سال 6200 پرونده بوده است. این یعنی سهم هر قاچاقچی یک متر مکعب چوب هیزمی بوده است و آنچه برداشت شده، درخت غول پیکر هم نبوده است. اگر آمار بیشتر از این است، سازمان منابع طبیعی باید آمار دقیق‌تری بدهد. برخی مسئولان آمار عجیب و غریبی ارائه می‌دهند که اگر این اعداد درست باشد، باید در ماهیت سازمان منابع طبیعی شک کرد.
کیادلیری تاکید کرد: بحث قاچاق ربطی به تنفس ندارد. زمانی که بهره‌برداری چوب داشتیم، 6 و نیم میلیون متر مکعب مصرف چوب داشتیم. 500 هزارمتر مکعب یعنی 10 درصد نیاز داخل به چوب از جنگل تامین می‌شد. اگر این 10 درصد برداشت نشود، چرا باید بگوییم کارخانه‌ها ورشکست شده‌اند؟ یا آمار درست نداده‌اند یا دلیل دیگری دارد.
وی با اشاره به سخنان بهزاد انگورج درباره نیاز 12 میلیون متر مکعبی کشور به چوب گفت: حدود 16 تا 17 میلیون متر مکعب نیاز چوبی کشور است. اگر بهره‌برداری انجام دهیم، زمینه قاچاق وجود دارد. کنترل قاچاق راه حل دارد. راه حلش این است که چوب وارد کنیم. ما در کنار روسیه هستیم که جنگل‌های صنعتی و تجاری دارد. این کشور می‌تواند چوب در اختیار ما قرار دهد.
معاون آموزش و مشارکتهای مردمی سازمان حفاظت محیط زیست افزود: در این رابطه چندین جلسه برگزار شد اما کسی به دنبال راه حل نبود. بهانه‌هایی آوردند که چوب وارد نشود. موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع معتقد است که می‌تواند بخش عمده نیاز کشور را از طریق زراعت چوب تامین کند. کسانی که چوب قاچاق می‌خرند کارخانه یا کارگاه هستند و می‌توان آنها را کنترل کرد.
وی تأکید کرد: اکنون تفاوتی که با قبل از تنفس داریم این است که هر چوبی از جنگل خارج شود، مردم می‌دانند که قاچاق است اما درگذشته در همان طرح‌ها هم قاچاق می‌شد.
کیادلیری بیان کرد: جاده‌های جنگلی برای حفاظت نبود و برای بهره‌برداری بود. چه کسی می‌گوید همه جاده‌های جنگلی باید حفظ شود؟ این جاده‌ها تبدیل به مسیر قاچاق و خوش‌نشینی شده است. در سفر اخیر دیدم که نماینده‌ها دنبال این هستند که جاده نوشهر به سمت روستایی در کجور را پهن کنند و می‌گفتند که باید اینجا بزرگراه شود.
وی با تأکید بر اینکه نباید همه چیز را به گردن تنفس انداخت، مدعی شد: عده‌ای به عمد مدیریت جنگل را تعطیل کردند. در کدام برنامه ششم و هفتم آمده است که مدیریت و حفاظت از جنگل تعطیل شود؟ فقط بهره‌برداری چوب ممنوع است. آیا مدیریت به مفهوم بهره‌برداری چوب است که همه سیستم بپاشد؟
معاون آموزش و مشارکتهای مردمی سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به زحماتی که پرسنل سازمان جنگل‌ها کشیده‌اند، بخشی از تقصیرها را به گردن دانشگاه‌ها و موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع انداخت و گفت: دانشگاه‌ها 20 تا 30 سال مدیریت جنگل داشتند. باید برای شرایط مختلف راهکار بدهند، تحقیقات هم باید راهکار بدهد. سازمان منابع طبعیی از ابزار و اطلاعاتی که ما می‌دادیم، استفاده می‌کرد و جنگل را مدیریت می‌کرد. باید یک مقدار منصف باشیم و الزاما یک مجموعه زحمت کش را زیر سئوال نبریم.
وی تأکید کرد: اگر گفتیم مسیر را اشتباه رفتیم، معنی‌اش این نیست که قبلی‌ها آگاه نبودند. اگر این زحمت‌ها کشیده نمی‌شد، به نقطه امروز نمی‌رسیدیم.
کیادلیری با اشاره به کاهش روزانه 500 هکتار از سطح جنگل‌ها و مراتع کشور طی سال 1383 تا 1399، توضیح داد» در همین بازه زمانی سه میلیون و 600 هزار هکتار به سطح اراضی دیم و باغات اضافه شده است. اگر این آمار غلط باشد باید ببینیم واگذاری‌ها بر چه اساسی انجام شده است.
وی که تخصص حفاظت جنگل دارد، درختان خشک را ضامن سلامتی جنگل معرفی کرد و افزود: اگر در جنگلی برویم که همه درخت‌هایش از نظر عامه مردم خوش فرم باشد از نظر من متخصص این جنگل بیمار است، زیرا جنگل نیاز به خشکه دارد دارد. این درختان محل زندگی پرندگان هستند.
کیادلیری اضافه کرد: آفتی در جنگل‌های شمال طغیان کرد که نوعی پروانه بود و سالانه 200 میلیارد تومان به جنگل خسارت زد. چرخ ریسک عامل کنترل این آفت بود و محل زندگی این پرنده در خشکه‌دارهاست.
وی افزود: متأسفانه خیلی از پیش‌بینی‌های ما درست از آب درآمد. سال 1382 مقاله‌ای در دانشگاه تهران ارائه کردم. این مقاله درباره آشنایی با شپشک سفید راش بود و پیش‌بینی کردم که راش در حال خشک شدن است. در حال حاضر راش در مازندران و ارسباران درگیر شده و اگر این مسئله همه گیر شود، می‌تواند تمام راش‌های ایران را نابود کند.
معاون آموزش و مشارکتهای مردمی سازمان حفاظت محیط زیست توضیح داد: در مورد شمشاد در 1390 هشدار فاجعه خشکیدگی این گونه را دادیم. 40 میلوین درخت بالای 200 تا 300 سال از دست رفت اینها هشدارهای بیولوژیک است و حال جنگل‌های شمال بسیار وخیم است.
وی با اشاره به شیوع بیماری زغالی بلوط در زاگرس گفت: به طبیعت فرصت حل چالش‌هایش را ندادیم. در حال حاضر شمال کشور در منطقه گرگان و پارک قرق شاهد بیماری زوال بلوط هستیم. این زوال از بلوط به سمت ممرز در حال حرکت است و ممرز 30 درصد درختان جنگل‌های شمال را تشکیل می‌دهد.
بیش از 50 درصد برداشت‌ها، شکسته و افتاده بود
کیادلیری با تاکید بر اینکه جنگل‌های شمال کشور بیمار در حال احتضاری است که نمی‌توان از آن خون گرفت، دلایل مطرح شده درباره برداشت درختان شکسته و افتاده از سوی سازمان منابع طبیعی را غیر علمی توصیف کرد.
وی افزود: اگر درختان شکسته و افتاده عامل آتش سوزی هستند، چرا در پارسل‌های شاهد جنگل که هیچ برداشتی انجام نمیشود شاهد افزایش آتش سوزی‌ها نیستیم؟ در حالی که به گفته سازمان 90 درصد آتش سوزی‌ها عامل انسانی دارد، چرا روی حل این مسئله کار نمی‌کنیم؟
معاون آموزش و مشارکتهای مردمی سازمان حفاظت محیط زیست با تأکید بر اینکه تدوین طرح برای مدیریت جنگل را قبول دارد، یادآور شد: اگر درختی در مسیر جاده می‌افتد و آن را مسدود می‌کند، اشکالی ندارد که برداشت انجام شود اما برداشت درختان در حاشیه 70 متری جاده مفهومی ندارد. اگر طول کابل وینج 200 متر بود آیا باید 200 متر از حاشیه جاده جنگلی برداشت انجام می‌شد؟
وی اضافه کرد: باید به این پرسش پاسخ داده شود که شکسته افتاده‌ای که امروز بحث برداشت آن مطرح است، چند درصد درختان بهره‌برداری شده در طرح‌های قدیم را تشکیل می‌داد؟ کیفیت آنها چگونه است؟ آیا به درد صنایع می‌خورد؟ آیا اقتصادی است که از این درختان پراکنده بهره‌برداری کنید؟
کیادلیری گفت: به دلیل قطع درختان قطور و به گزینی در گذشته، درخت کهنسال در جنگل کم داریم. بر اساس آمارهای موجود 52 تا 73 درصد درختان شکسته و افتاده و ریشه کن در طرح‌های قبلی برداشت می‌شد. حالا می‌خواهید درخت شکسته و افتاده را بدون طرح برداشت کنید؟ طبق قانون هرگونه برداشتی باید بر اساس طرح باشد. چطور قرار است درختان شکسته و افتاده را بدون طرح برداشت کنید؟
رهاشدگی در جنگل‌های شمال
بهزاد انگورج معاون سابق امور جنگل سازمان منابع‌طبیعی نیز که به صورت مجازی در نشست حضور داشت، از ایجاد یک حالت رها شدگی در جنگل بعد از اجرای طرح تنفس خبر داد.
وی افزود: این وضعیت به فرآیند تخریب جنگل‌ها شدت بخشیده است. سال‌های تنفس را سال‌های سیاه می‌دانم.
انگورج تدوین نظام بهره‌برداری برای جنگل را جزء وظایف سازمانی سازمان منابع طبیعی دانست و افزود: اکنون با اجرای تنفس این رسالت روی زمین مانده است. این روزها به راحتی می‌بینیم که عرصه‌های ملی در حال خارج شدن از حالت یکپارچگی هستند.
وی با اشاره به تأمین 10 درصد نیاز بخش صنعت توسط طرح‌های جنگلداری نیاز کشور به چوب را 12 میلیون هکتار اعلام کرد.
معاون سابق امور جنگل سازمان منابع طبیعی با تاکید بر اینکه نباید تمام تقصیرات را به گردن سازمان متولی عرصه‌های طبیعی انداخت، یادآور شد: اجرای استراحت جنگل به این شکل اشتباه بود. در این برنامه قرار بود به جنگل استراحت بدهند اما به خودشان استراحت دادند.
وی تاکید کرد: جنگل‌ها متاثر از تصمیمات دولت و مجلس به این روز افتاده است. تبعات تصمیمات بد و ادغام و انحلال‌های مکرر در ساختار، سال‌هاست که گریبان منابع طبیعی را گرفته استت.
انگورج در بخش دیگری از سخنانش توضیح داد: بنده اعتقاد به اجرای قانون دارم و معتقدم که سازمان منابع طبیعی باید کارش را در ارتباط با قانون انجام دهد. اجازه ندهند تغییر نظام مالکیت جنگل‌ها اتفاق بیفتد. اجازه ندهند سازمان منابع طبیعی تکلیفات قانونی خود را انجام ندهد.
وی یادآور شد: همان قانونی که توقف بهره‌برداری را به اجرا گذاشت، همان قانون می‌گوید که باید درخت شکسته و افتاده برداشت شود.
ضعف سازمان منابع طبیعی، ریشه مشکلات
رحیم ملک نیا عضو هیات علمی دانشگاه لرستان نیز در سخنان خود ریشه همه مشکلات را در ضعف سازمان منابع طبیعی اعلام کرد.
وی افزود: سازمان منابع طبیعی توان فنی برای مدیریت جنگل‌ها و منابع طبیعی کشور را ندارد و در یک بلبشو مدیریت می‌کند. این سازمان بعد از تصویب توقف بهره‌برداری در سال 96 باید طرحی را برای دوران تنفس آماده می‌کرد اما این کار را نکرده است.
وی افزود: این سازمان اقدامات خود را به صورت پروژه محور انجام می‌دهد. این پروژه‌ها قابل رصد کردن و بازخواست نیست. نمونه بارز اجرای چنین طرح‌هایی بحث کاشت یک میلیارد نهال است. اکنون نتیجه این طرح چیست؟ گزارشی از اقدامات منتشر شده است؟ در زاگرس می‌گویند طرح جنگلداری اجتماعی اجرا می‌کنیم، معلوم نیست چه کسی آن را اجرا کرده است.
ملک نیا به اولویت‌های نادرست در حوزه کنشگری اشاره کرد و گفت: اولویت اول در حوزه منابع طبیعی تهیه طرح‌های مدیریت بر اساس سطوح تعریف شده استراتژیک، فنی و علمیاتی است اما سازمان با این فضا بیگانه است. در دورن کرونا از یک طرحی برای مدیریت جنگل رونمایی کردند که 57 اسم داشت، اما اصلا محورهایش مناسب نبود. البته تمام 57 نفر از این طرح اعلام برائت کردند. مگر می‌شود که این طرح را کسی گردن نگیرد؟
وی تاکید کرد: باید برای جنگل‌های شمال یک طرح تهیه شود که در درون این طرح نحوه برخورد با درختان شکسته و افتاده مشخص شود. در طرح جنگلداری علمی هدف‌گذاری با بررسی نظر ذی‌نفعان و توقعات جامعه باید انجام شود، اما سازمان منابع طبیعی توانایی فنی ندارد.
این عضو هیات علمی دانشگاه لرستان گفت: در صورت تدوین طرح جنگلداری می‌دانیم که جای کنشگر در تدوین استراتژی است. کنشگران توقع جامعه از جنگل‌های هیراکنی را مشخص می‌کند. در سطوح دیگر متخصصین باید تصمیم‌سازی کنند. نصف انرژی ما صرف این است که متخصصان صرفا چوب می‌شناسند و کنشگران احساسی هستند
وی تأکید کرد: اگر بحث شکسته و افتاده در قالب طرح بررسی شود، این همه جای چالش ندارد که 50 هزار نفر براین آن امضا جمع کنند.
صحبت کردن مبتنی بر شواهد
ملک نیا در بخش دیگری از سخنانش توضیح داد: مخالفان و موافقان تنفس مبتنی بر شواهد صحبت می‌کنند. جنگلبانی مبتنی بر عدد و رقم است. کارخانه‌های ما با چه می‌چرخند؟ واردات که به خاطر تحریم‌ها نداریم. چوب‌هایی که به کارخانه می‌رسد از کجا تامین می‌شود؟
وی افزود: تنفس یک استراتژی برای نجات جنگل‌ها بود. این استراتژی طرح اجرایی می‌خواهد. وقتی ندانید چه می‌خواهید انجام دهید، طرح هم تهیه نمی‌کنید. هر کسی با نظر خودش می‌تواند این طرح را بکوبد یا تایید کند.
این عضو هیات علمی دانشگاه لرستان تاکید کرد: بدون طرح نمی‌توان جنگل را پایش کرد. حفاظت با بستن در جنگل به دست نمی‌آید. حتی در مفاهیم، حفاظت و حمایت را اشتباها جای هم استفاده می‌کنیم. زراعت چوب جزء وظایف سازمان جنگل‌ها نیست. بزرگترین انحراف سازمان جنگل‌ها طرح کاشت یک میلیارد نهال با نزدیک به 360 میلیون نهال برای زراعت چوب بود.
باید به جنگلبان‌ها اعتماد کرد
کیومرث سفیدی اکولوژیست و جنگلشناس نیز با تاکید بر اینکه باید به جنگلبان‌ها اعتماد کرد، افزود: نباید فکر کنیم که جنگل نیاز به استراحت دارد. طبیعت به قدری باهوش است که خیلی راحت از پس مسایل و مشکلاتی که برای انسان‌ها پیچیده است، بر می‌آید.
وی تأکید کرد: ما خیلی چیزها را درباره جنگل‌ها نمی‌دانیم. واژه «استراحت» که اساتید ما مطرح کردند، برای ما انسان‌ها بود برای اینکه بگذاریم طبیعت کارش را انجام دهد. خیلی نباید طبیعت را به چالش بکشیم.
وی یادآور شد: در جنگلی که به شدت دستکاری شده و ساختار آن به هم ریخته است، نیاز به دخالت داریم. باید به سمت مدیریت اکولوزیک برویم نه اینکه برگردیم به دوره‌ای که جنگل‌ها را به صورت متمرکز برداشت می‌کردیم.
سفیدی توضیح داد: نباید به توقف بهره‌برداری از جنگل یک قداستی بدهیم و بگوییم جاده‌ها را باید تخریب کرد. هیچ سیستم طبیعی به اندازه جنگل خود را سازماندهی نمی‌کند اما جنگل‌های شمال ما به شدت دست خورده است. ما در شرایطی هستیم که تغییرات اقلیمی در دنیا رخ می‌دهد. در جنگل‌های سمت اسالم گیلان، دوستان گزارش کرده‌اند که مرگ راش داریم. درختان راش ما در مساحت‌های قابل توجهی دچار مرگ شده‌اند. چرا به این مسایل توجهی نمی‌کنیم؟
وی گفت: قاچاق چیزی نیست که بتوان آن را کتمان کرد. دام در جنگل وجود دارد و شاهد زمین خواری هستیم. چرا روی اینها مانور نمی‌دهیم و درباره شکسته و افتاده صحبت می‌کنیم؟
این اکولوژیست و جنگلشناس تاکید کرد: ما ناچاریم وارد جنگل شویم و این اکوسیستم را در برابر شرایط پیش رو تاب آور کنیم. جنگل‌های ما بیمار هستند. شاید طبیعت بتواند خود را برگرداند اما با تغییرات اقلیمی و این حجم از دستخوردگی، نیاز به دوره طولانی داریم و هیچ کس نمی‌تواند شهادت دهد که در این دوران دست درازی به جنگل رخ نخواهد داد.
وی بیان کرد: امروز جنگل را نمی‌توان به چشم چوب نگاه کرد. در طرح‌های مدرن و به روز دنیا، هدف تولید چوب نیست. ممکن است هدف تولید چوب کیفی باشد، اما برداشت چوب از جنگل بر اساس یکسری موازین است. ما نیاز داریم اجازه دهیم جنگلبان‌ها به جنگل ورود کنند. مدیریت اکولوژیک را در جنگل پیاده کنیم.
سفیدی ادامه داد: اگر می‌خواهیم به جنگل کمک کنیم، باید از فضای مجازی بیرون بیاییم، چکمه بپوشیم و به جنگل برویم. باید به جنگلبان‌ها اعتماد کنیم و اجازه دهیم جنگلبان‌ها به دور از هیاهو مدیریت کنند.
پول چوب به خزانه دولت می‌رود
وحید اعتماد استاد دانشگاه تهران نیز در سخنان خود به بیان تاریخچه بهره‌برداری از جنگل‌های شمال کشور پرداخت و گفت: حدود سال 1230 وزارتخانه فواید عامه داشتیم. در 1260 اداره‌ای تحت عنوان اداره راه‌ها، شوسه و جنگل‌ها ایجاد می‌شود. 1284 این ساختار تقویت می‌شود و 1296 در وزارت فلاحت و فواید عامه شعبه جنگل‌ها ایجاد می‌شود. در 1302 اولین نظام نامه حفاظت جنگل‌ها نوشته می‌شود.در 1316 و 1321 اداره کل جنگل‌ها ایجاد می‌شود. در 1327 بنگاه جنگل‌ها شکل می‌گیرد.
وی افزود: کلمه «بنگاه جنگل‌ها» بار معنایی خاص خود را دارد و نگاه به چوب دارد. علت اینکه هیرکانی را مورد توجه قرار می‌دهند، این است که نگاه همه کارشناسانی که در 1329 وارد کشور ما شدند، برای بردن چوب بوده است. در 1251 ما واقعه ژولیوس رویترز را داشتیم که تمام جنگل‌ها، رودخانه‌ها و معادن ایران را واگذار کرده بودند و افراد برای غارت آمده بودند. نگاه کشورهای قدرتمند به این موضوع بود. ما ریل راه آهن برای خروج شمشاد داشتیم. شمشادی که امروز خیلی کم داریم.
اعتماد گفت: ساختار مدیریت منابع طبیعی رشد کرد. در 1337 سازمان جنگل‌ها، در 1345 وزارت منابع طبیعی تشکل شد و رشد ساختاری خوبی داشت. اکنون از 1351 مجددا تبدیل به سازمان شدیم و سازمان هم باقی ماندیم.
به گفته وی، باید تحولات یک دهه اخیر را به فال نیک گرفت. توسعه تلفن همراه ارتباطات اجتماعی را خیلی زیاد کرد و بر پایه این ارتباطات همه می‌خواهند بدانند که سرنوشت جنگل‌ها، چای دبش یا معادن شاهکوه چه شد؟
استاد دانشگاه تهران افزود: این ارتباطات یک جهش کنشگری ایجاد کرد. من معتقدم که امروز باید سازمان جنگلبانی کشور رخت عوض کند.
وی در واکنش به مباحث مطرح شده درباره ثروت افسانه‌ای سازمان منابع طبیعی از قبال فورش چوب تاکید کرد: من در دانشکده منابع طبیعی چوب فروختم. پولش به خزانه دولت می‌رود. تمام مواردی که در سازمان جنگل‌ها درآمد ایجاد می‌کند، مستقیم به خزانه دولت می‌رود.
اعتماد توضیح داد: از نظر ساختار مدیریتی، امروز سازمان منابع طبیعی ضعیف‌ترین سازمان است. تزریق اعتبارات قطره چکانی است. امسال می‌خواستند 240 میلیارد تومان پول برای کاشت یک میلیارد نهال بدهند اما عدد بسیار ناچیزی تخصیص داده شده است.
وی با اشاره به تاریخ 100 ساله سازمان منابع طبیعی گفت: از نظر فنی امروز با روزگاری که در 1296 در مدرسه برزگران تاریخ جنگلبانی ایران شکل گرفت، شرایط متفاوت است. سازمان منابع طبیعی از نظر قدرت و ساختار افول کرده است اما دانشگاه‌ها از نظر فنی رشد خوبی داشته‌اند.
استاد دانشگاه تهران بیان کرد: نگاه به دخالت در جنگل در قالب طرح‌ها تغییر کرده است و مبتنی بر نگاه اکولوژیکی است.
وی صدور سند مالکیت رودخانه‌ها به نام وزارت نیرو را یکی از مشکلات حوزه منابع طبیعی دانست و افزود: مدیریت باید یکپارچه باشد. اگر قرار است در آینده صاحب مدیریتی در جنگل شویم، حتما باید طرح داشته باشیم. طرحی که با تفکر نزدیک به طبیعت یا همگام با طبیعت نوشته می‌شود و باگذشته متفاوت است.
اعتماد تأکید کرد: امروز برای جنگل باید برنامه متناسب با خود را تهیه کنیم. در تفکر اکولوژیک ما از قبل برنامه دخالت در داخل توده را نداریم بلکه شرایط در داخل جنگل نحوه دخالت را تعیین می‌کند. تفکر کلاسیک اقتصاد و چوبش را می‌خواهد اما امروز نگه داشت مجموعه طبیعی دردرجه اول اهمیت دارد و کمترین دخالت در داخل توده‌ها باید رخ دهد.
درباره برداشت درختان شکسته و افتاده نباید بحث کرد
ارسطو سعید استاد بازنشسته دانشگاه تهران نیز که به صورت غیرحضوری در این نشست شرکت داشت، با اشاره به سوابق خود گفت: در حال حاضر چهار تا درخت روی هم افتاده است. در هیچ جای دنیا درباره اینکه درختی که داخل جنگل افتاده است را باید چکار کنیم، بحث نمی‌کنند بلکه با نظارت کارشناس، کار خروج از جنگل انجام می‌شود.
وی تاکید کرد: ما نمی‌خواهیم چرخ را از نو اختراع کنیم. در تمام دنیا طرح جنگلداری وجود دارد. طرح را مهندسان جنگل می‌نویسند و در تمام دنیا طرح را متخصص جنگل اجرا می‌کند.
وی تاکید کرد: با وجود همه انتقاداتی که به سازمان منابع طبیعی دارم اما اگر این سازمان را با محیط زیست که طرفدارش هستید مقایسه کنید، عملکرد این سازمان به مراتب بهتر از محیط زیست است.
