پس از بیش از یک دهه جنگ داخلی، سوریه در حال خروج از انزوا است. با این حال، ملاقات‌های اخیر «احمد الشرع»، نشان‌دهنده چالش‌های بزرگی است که این کشور در مسیر آینده خود با آنها مواجه است: عدم اعتماد قدرت‌های خارجی، سیاست‌های نامشخص، و ادامه درگیری‌ها در مناطق شمال شرقی.
به گزارش جماران، اکونومیست در گزارشی نوشت: «احمد الشرع»، فرمانده تحریرالشام که عملیات سرنگونی «بشار اسد» را رهبری کرد، یکی از پرماجرا‌ترین هفته‌های خود را پشت سر گذاشت. این مرد که جایزه‌ای ۱۰ میلیون دلاری برای دستگیری‌اش تعیین شده است، در دمشق میزبان دیپلمات‌های خارجی بود و به مرکز توجهات بین‌المللی تبدیل شد.
تحریر الشام؛ از لیست سیاه تروریستی تا میز مذاکره
گروه «هیئة تحریر الشام» تحت رهبری «احمد الشرع»، از سوی آمریکا، بریتانیا، اتحادیه اروپا و سازمان ملل متحد به‌عنوان یک سازمان تروریستی شناخته شده است. با این وجود، این مسئله مانع از دیدار دیپلمات‌های برجسته با او نشد. از جمله این چهره‌ها، «گیر پدرسن»، نماینده ویژه سازمان ملل در امور سوریه، و همچنین هیئت‌هایی از کشورهای بریتانیا، فرانسه، قطر، ترکیه و دیگر کشورها بودند که با او ملاقات کردند.
چالش‌های سیاسی سوریه پس از سقوط بشار اسد
پس از بیش از یک دهه جنگ داخلی، سوریه در حال خروج از انزوا است. با این حال، ملاقات‌های اخیر «احمد الشرع»، نشان‌دهنده چالش‌های بزرگی است که این کشور در مسیر آینده خود با آنها مواجه است: عدم اعتماد قدرت‌های خارجی، سیاست‌های نامشخص، و ادامه درگیری‌ها در مناطق شمال شرقی. یک دولت موقت که تحت کنترل گروه تحریر الشام قرار دارد، قرار است تا ماه مارس کنترل امور سوریه را در دست داشته باشد. یکی از اولویت‌های اصلی این دولت، متقاعد کردن کشورهای غربی به لغو تحریم‌هایی است که در دوران حکومت «بشار اسد» اعمال شده بود. این تحریم‌ها به ویژه بخش‌های انرژی و ساخت‌وساز سوریه را هدف قرار داده‌اند؛ دو بخشی که برای بازسازی کشور پس از جنگ حیاتی هستند.
در نامه‌ای به «جو بایدن»، گروهی از قانون‌گذاران آمریکایی که تدوین‌کنندگان یکی از قوانین تحریمی علیه سوریه بوده‌اند، از او خواستند تا تحریم‌ها را سریعاً لغو کند. آنها استدلال کرده‌اند که «سقوط رژیم اسد یک فرصت مهم ایجاد کرده است.» با این حال، برخی دیگر از اعضای کنگره تمایل دارند منتظر بمانند و شرایط را ارزیابی کنند. دولت‌های اروپایی نیز مردد هستند. «کاجا کالاس»، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، اعلام کرده که اتحادیه تنها زمانی تحریم‌ها را لغو خواهد کرد که تحریر الشام «گام‌های مثبتی برای تشکیل یک دولت فراگیر بردارد. نشانه‌های اولیه از تلاش برای ایجاد دولتی فراگیر همچنان متناقض است. در روزهای اخیر، «احمد الشرع» با نمایندگان اقلیت‌های قومی و مذهبی، از جمله دروزی‌ها، و همچنین گروه‌های شورشی رقیب، مانند گروهی که ماه گذشته شورش در جنوب سوریه را رهبری کرد، ملاقات کرده است. با این حال، ملاقات با این گروه‌ها یک چیز است، و دادن نقشی به آنها در یک دولت پس از سقوط «بشار اسد»، چیزی کاملاً متفاوت.
نقشه راه برای انتقال سیاسی سوریه مدت‌هاست که بر اساس قطعنامه ۲۲۵۴، که در سال ۲۰۱۵ توسط شورای امنیت سازمان ملل تصویب شد، تعیین شده است. این قطعنامه خواستار یک فرآیند ۱۸ ماهه است که به انتخابات جدید منجر شود. در تاریخ ۱۴ دسامبر، گروهی از قدرت‌های غربی و منطقه‌ای در اردن گرد هم آمدند و بار دیگر حمایت خود را از این قطعنامه اعلام کردند.
دولت موقت تحت سلطه تحریر الشام؛ فرصتی برای بازسازی یا انحصار قدرت؟
یک روز پس از این نشست، «احمد الشرع»، فرمانده تحریر الشام در دیدار با «گیر پدرسن»، نماینده ویژه سازمان ملل در امور سوریه، اعلام اعلام کرد که زمان بازنگری در این طرح فرارسیده است. به نوعی، او درست می‌گوید؛ درخواست قطعنامه برای گفتگو بین رژیم «اسد» و مخالفان دیگر قابل اجرا نیست. اما صحبت از کنار گذاشتن این قطعنامه باعث نگرانی برخی سوری‌ها شده است که تحریر الشام ممکن است به طور کلی از گفتگو خودداری کند و به دنبال انحصار قدرت باشد.
ترکیه و تهدیدات جدید علیه نیروهای دموکراتیک سوریه
تعامل «احمد الشرع» و تحریر الشام با قدرت‌های خارجی نیز پیچیده است. او حملات هوایی مکرر اسرائیل و تصرف اراضی در جنوب سوریه را به شدت محکوم کرده است. ترکیه در حال افزایش نیروهای نظامی خود در مرزهای شمالی سوریه است. این تقویت نیرو شامل هم سربازان ترکیه‌ای و هم گروه‌های شبه‌نظامی سوری (مزدورانی که ترکیه از آنها حمایت می‌کند) می‌شود. به نظر می‌رسد که ترکیه قصد دارد عملیاتی گسترده علیه «نیروهای دموکراتیک سوریه» (SDF) آغاز کند. این گروه یک نیروی شبه‌نظامی تحت رهبری کردها است که کنترل بخش بزرگی از مناطق شمال شرق سوریه را در اختیار دارد. این اولین بار نیست که «رجب طیب اردوغان»، رئیس‌جمهور ترکیه، تهدید به حمله به نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) کرده است. اما این بار ممکن است تهدید او جدی‌تر باشد، چرا که سقوط رژیم «بشار اسد»، نیروهای دموکراتیک سوریه را در موقعیت آسیب‌پذیرتری قرار داده است. در تاریخ ۱۷ دسامبر، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا اعلام کرد که ترکیه موافقت کرده است آتش‌بس با دموکراتیک سوریه را تا پایان هفته تمدید کند، اما این تنها یک مهلت کوتاه است و تنش‌ها همچنان ادامه دارد.
نقشه وضعیت مناطق تحت کنترل در سوریه
(HTS-led rebels): مناطقی که تحت کنترل شورشیان به رهبری گروه تحریرالشام هستند
(Kurdish-led SDF): مناطقی که تحت کنترل «نیروهای دموکراتیک سوریه قرار دارند
(Turkish-backed SNA): مناطقی که تحت کنترل نیروهای ارتش ملی سوریه (SNA) قرار دارند و توسط ترکیه حمایت می‌شوند
(Other rebels): مناطقی که تحت کنترل سایر گروه‌های شورشی قرار دارند
نقش اروپا در بازسازی سوریه؛ شرط کاهش نفوذ روسیه برای لغو تحریم‌ها
در همین حال، برخی از کشورهای اروپایی قصد دارند لغو تحریم‌ها علیه سوریه را به خروج روسیه از پایگاه‌های نظامی‌اش در این کشور مشروط کنند. به گفته «کایا کالاس»، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، برخی وزرای امور خارجه بر این باورند که برای رهبری جدید سوریه، کنار گذاشتن نفوذ روسیه باید به‌عنوان یک شرط لازم در نظر گرفته شود.
مذاکرات تحریر الشام و روسیه
گروه تحریر الشام در حال مذاکره با روسیه بر سر پایگاه‌های نظامی این کشور در سوریه است. به گفته یک منبع نزدیک به تحریر الشام، این گروه به دنبال اتخاذ رویکردی عمل‌گرایانه است. با این حال، روسیه در شرایط کنونی مشغول عقب‌نشینی صدها نیروی نظامی و تجهیزات خود از سایر مناطق سوریه است و تمرکز خود را بر پایگاه هوایی «حمیمیم» در نزدیکی سواحل این کشور قرار داده است.
چالش‌های اقتصادی سوریه؛ بحران نفت و کمبود ارز
سوریه با بحرانی جدی در تأمین کالاهای اساسی روبه‌رو است. ایران که پیش‌تر روزانه ۸۰,۰۰۰ بشکه نفت رایگان به سوریه ارسال می‌کرد، ارسال این محموله‌ها را متوقف کرده است. یکی از گزینه‌های ممکن برای جایگزینی نفت ایران، خرید نفت از بازارهای آزاد جهانی است. اما این اقدام نیاز به ارز خارجی دارد، در حالی که سوریه به شدت با کمبود ارز خارجی مواجه است. ذخایر ارزی سوریه که پیش از جنگ داخلی ۱۷ میلیارد دلار بود، اکنون به تنها ۲۰۰ میلیون دلار کاهش یافته است. در عین حال، گزارش‌ها حاکی از آن است که بشار اسد و نزدیکانش میلیاردها دلار از ثروت کشور را به سرقت برده‌اند.
پیام بشار اسد و واکنش‌ها
در تاریخ ۱۶ دسامبر، پس از بیش از یک هفته سکوت، پیامی منتسب به بشار اسد در یکی از حساب‌های اجتماعی که پیش‌تر از آن استفاده می‌کرد، منتشر شد. در این پیام، اسد ادعا کرده بود که هرگز قصد فرار از سوریه را نداشته و تنها راه ممکن برای او ادامه جنگ بوده است. اما او مدعی شد که حامیان روسی او، برخلاف میلش، او را مجبور به ترک کشور کردند. هرچند صحت این پیام تأیید نشد، اما سبک و محتوای آن شباهت زیادی به ادبیات بشار اسد داشت. با این حال، این پیام به سرعت توسط مردم سوریه مورد تمسخر قرار گرفت و خیلی زود به فراموشی سپرده شد.
