روز شمار بیماری و رحلت امام خمینی | انجام عمل جراحی در روز دوم خرداد

بعد از تشخیص بیماری لنفوم معده از سوی تیم پزشکی و قطعی شدن تصمیم پزشکان برای انجام عمل جراحی، امام خمینی (س) در شامگاه روز اول خرداد در بیمارستان بقیه الله جماران بستری شدند تا برای عمل جراحی آمده شوند. ایشان تا روز 13 خرداد 1368 یعنی تا زمان رحلت در همین بیمارستان به سر می‌بردند. برای مطالعه بیشتر مقاله جماران درباره سیر بیماری امام خمینی و رحلت ایشان را مطالعه کنید.

پیشتر پزشکان در جلسات متعدد و طولانی تصمیم به انجام عمل جراحی برای درمان بیماری امام خمینی (س) گرفته بودند. این موضوع هم پزشکان و هم نزدیکان امام خمینی (س) را نگران کرده بود. برای اطمینان حاصل کردن از درستی چنین تصمیمی، رادیوگرافی‌های معده حضرت امام خمینی طی جلسه‌ای به سمع و نظر مسئولان از جمله حضرت آیت الله خامنه‌ای، حجت الاسلام و المسلمین هاشمی رفسنجانی، حاج سید احمد آقا خمینی، حضرت آیت الله موسوی اردبیلی، و مهندس میرحسن موسوی رسید. در این جلسه مسئولان نظام با وجود نگرانی تصمیم گیری را بر عهده متخصصین گذاشتند.

پس از انجام مجدد بیوپسی معده (نمونه‌گیری جهت تشخیص سرطان) و اکوکاردیوگرافی (برای بررسی شرایط قلب) پزشکان تصمیم خود را برای انجام عمل جراحی قطعی کردند.

گفته می‌شود که امام خمینی (س) در تمام این دوران صبر و استقامتی مثال زدنی از خود نشان می‌دادند. دکتر عارفی پزشک معالج حضرت امام درباره صبر امام در زمان انجام عمل اکوکاردیوگرافی نوشته اند: «این عمل وقت نسبتا زیادی را می‌گیرد و بیمار باید وضعیت‌های مختلف را به منظور یافتن و ثبت بهترین تصویر به خود بگیرد. در‌‎ ‎‌طی مدتی که این کار را انجام می‌دادیم ایشان به آرامی هر کاری را که می‌خواستیم‌‎ ‎‌انجام می‌دادند و در حالی که اطرافیان گاه تکرار می‌کردند که دیگر آقا خسته‌‎ ‎‌شده‌اند و یا بهتر است بیش از این امام را اذیت نکنیم خود ایشان هیچگاه لب به‌‎ ‎‌شکایت نگشودند و تا انتهای کار تحمل کردند و در نهایت تشکر فرمودند.‌‎» (کتاب طبیب دلها، صفحه 450)

در نهایت پزشکان به دیدار امام خمینی (س) رفتند تا موضوع عمل جراحی را با ایشان مطرح کنند. دکتر محمد حسین ماندگار در این خصوص می‌نویسد: «بعد از ظهر روز 31 اردیبهشت 1368خدمت حضرت امام که در اثر بیماری و‌‎ ‎‌کم خونی قدری رنجور و ضعیف به نظر می‌رسیدند رسیدیم، برخلاف انتظار، ایشان ‎‌ با مطرح کردن روش درمانی جراحی موافقت کردند و با اطمینان کامل به تیم جراحی‌‎ ‎‌و سایر افراد تیم پذیرفتند که تحت عمل قرار گیرند.» 

انتقال امام خمینی به بیمارستان

ساعت 30 / 10 شب اول خرداد امام خمینی برای آماده شدن به بیمارستان بقیة الله جماران منتقل شدند تا برای انجام عمل جراحی آماده شوند. نقل است از پزشکان همراه امام خمینی که امام در زمان ورود به بیمارستان حالات عجیبی داشتند و رفتار ایشان با حاج سید احمد خمینی ویژه بود.

دکتر عارفی پزشک معالج امام خمینی در این خصوص در کتاب طبیب دلها نوشته اند: «حضرت امام عزیز در بدو‌‎ ‎‌ورود به بیمارستان بطور غیر منتظره و ناگهانی حاج احمد آقا را در آغوش گرفتند و‌‎ ‎‌گردن حاج سید احمد آقا را بوسیدند.‌ صحنه‌ای که بوی فراق و جدایی و در ضمن علاقه و همبستگی را می‌داد.‌‎ ‎‌گویی امام عزیز این ورود به بیمارستان را خروجی نمی‌دید و با دید دوراندیشی خود ‌‎ ‎‌استنباط کرده بوده اجل‌‎ ‎‌در انتظار اوست.‌»

انجام عمل جراحی در روز دوم خرداد 1368

امام خمینی (س) در ساعت 8 صبح روز 2 / 3 / 68 به اتاق عمل منتقل شدند. پزشکان این موضوع را پیشتر به اطلاع امام رساندند تا ایشان را برای رفتن به اتاق عمل آماده کنند. ایشان هم بدون کوچک ترین نشانه‌ای از اضطراب یا طرح سؤالی در این مورد، نظر پزشکان را پذیرفتند.

کم کم اعضای خانواده امام، نزدیکان ایشان و مقامات درجه اول کشور نیز در بیمارستان بقیه الله حاضر شدند. البته طبیعی بود که غیر از افراد معدودی که می‌بایست به اوضاع و احوال امام نظارت مستقیم داشته باشند، بقیه افراد باید خارج از اتاق عمل منتظر بمانند و مراحل عمل جراحی را از طریق سیستم تلویزیونی مدار بسته در سالن و راهرو بیمارستان نظاره کنند.

حشمت الله رنجبر عضو تیم پزشکی امام خمینی درباره حال و احوال ساعات انجام عمل جراحی روی امام خمینی نوشته است:

« گروه بیهوشی کار خود را شروع کردند و با تزریق اولین آمپول، مقدمه بیهوش شدن امام را فراهم می‌ کنند. ثانیه ‌ها به سنگینی می‌ گذرند. التهاب و انتظار، افراد بیرون از اتاق را فرا گرفته، تیم جراحی کار خود را شروع می‌ کنند؛ وقتی که چاقوی جراحی، شکم ایشان را می ‌شکافد، قلب های منتظر نیز به درد می ‌آید ... چشمها همه بر صفحه تلویزیون مدار بسته خیره شده است؛ ولی دلها در جای دگر سیر می‌ کنند. عده ‌ای در حال دعا و نیایش به درگاه خدا هستند و عده ‌ای هم اشک از چشمان جاری می ‌سازند .... دقایق سپری می ‌شود جراحان کار خود را به پایان می ‌رسانند و ضایعات مورد نظر را جراحی و ترمیم می‌ کنند. امام اکنون در دست گروه بی هوشی قرار دارند تا کم کم اثر داروهای تزریق شده از بین برود و هوشیاری خود را به‌ دست آورند، و بدون حادثه به اتاق بستری انتقال یابند. کار تا اینجا به خوبی پیش می‌ رود و ساعتی دیگر امام را در حالی که تقریباً به ‌هوش آمده ‌اند، به اتاق می ‌برند. همه شکر خدا را به جای می ‌آورند که قلبشان وفا کرد و در این عمل تقریباً سنگین، از کار باز نایستاد.»

عمل جراحی امام خمینی حدود 2 ساعت طول کشید و با موفقیت به پایان رسید. پزشکانی که در اتاق عمل حضور داشتند عبارت بودند از آقای دکتر فاضل و آقای دکتر‌‎ ‎‌کلانتر معتمد و آقای دکتر دوایی و همچنین پزشکان‌‎ ‎‌متخصص قلب که به سرپرستی آقای دکتر عارفی کنترل وضعیت گردش خون را به عهده‌‎ ‎‌داشتند.

نقل است از پزشکان همراه امام خمینی که ایشان بدون لحظه‌ای بی قراری ساعات پس از عمل جراحی را طی کردند. علائمی همچون کم تحملی و هذیان گویی که معمولا خارج از کنترل بیمار است در امام دیده نمی‌شد. (گوهری در دستهای لرزان، ص 49-52)

پس از اتمام عمل، ایشان به اتاق مراقبت‌های ویژه که در جنب اتاق عمل‌‎ ‎‌قرار داشت منتقل شدند و تا روز بعد از دستگاه ونتیلاتور استفاده می کردند. در این مدت‌‎ ‎‌کلیه پزشکان و پرستاران نه تنها از جهت انجام وظیفه بلکه با عشق و چشمانی پر از‌‎ ‎‌اشک از امام مراقبت کردند، چون جراحی بر روی دستگاه گوارش انجام شده بود و تا‌‎ ‎‌چند روز نمی‌بایست از راه دهانی غذا و مایعات بلع شود تصمیم گرفته شد که یک‌‎ ‎‌راه وریدی مرکزی از طریق ورید اجوف فوقانی تعبیه گردد.

خاطره آیت الله هاشمی رفسنجانی از روز عمل جراحی امام خمینی

‌‌آیت الله هاشمی رفسنجانی که خاطرات خود از آخرین روزهای عمر امام خمینی (س) را ثبت کرده‌اند درباره روز دوم خرداد می‌نویسند: «اول وقت با دفتر امام تماس گرفتم که وقت عمل جراحی را بدانم. جلسه علنی را به آقای‌‎ ‎‌کروبی سپردم و به سوی بیت امام حرکت کردم. 35/8 دقیقه رسیدم و به بیمارستان بیت‌‎ ‎‌رفتم. آقای خامنه ای قبل از من رسیده بودند. امام را بیهوش کرده بودند. روی تخت عمل‌‎ ‎‌بودند. از تلویزیون مدار بسته جریان عمل را نگاه می کردیم. بیش از دو ساعت طول‌‎ ‎‌کشید. ضمن عمل خبر از رضایت پزشکان می رسید، خانواده امام هم بودند. ظاهراً صبر‌‎ ‎‌آنها از من بیشتر بود.

ایشان سپس در خاطرات خود می‌نویسند: «امام را به اتاق دیگری منتقل‌‎ ‎‌کردند. از پزشکان تشکر کردم. با سران سه قوه، احمدآقا، دکتر عارفی، دکتر طباطبایی و‌‎ ‎‌دکتر معتمد جلسه ای داشتیم. نظر آن شد که عمل جراحی را اعلام کنیم دکترها هم‌‎ ‎‌توضیح بدهند.» 

بنا به گفته پزشکان پس از آنکه امام خمینی (س) از اتاق عمل بیرون آمدند، اولین کسی که به نزد تیم پزشکی رفت و به آن‌ها خسته‌ نباشید گفت، آیت الله خامنه‌ای بود که آن زمان در کسوت ریاست جمهوری قرار داشت.

انتشار خبر عمل جراحی امام خمینی در رسانه‌ها 

آنطور که در خاطرات دکتر ایرج فاضل آمده است، بلافاصله بعد از به هوش آمدن امام خمینی مسئولان عالی رتبه کشور جلسه‌ای را درباره نحوه رسانه‌ای کردن عمل جراحی امام خمینی برگزار کردند. در این جلسه همه حاضران به اتفاق نظر معتقد بودند که مردم باید در جریان این مسائل و جزئیاتش قرار گیرند، البته اطلاعیه باید با ظرافتی با مردم در میان گذاشته می شد که ایجاد نگرانی های بیجا نکند.

در نهایت اطلاعیه‌ای مبنی بر اینکه حضرت امام به علت خونریزی گوارشی و برای کنترل آن، مورد عمل جراحی موفقی قرار گرفته اند، تهیه شد که همان روز ساعت دو بعد از ظهر در اخبار رادیو خوانده شد.

برای مطالعه بیشتر درباره شرح حال امام خمینی به زندگینامه کوتاه امام خمینی (س) در جماران مراجعه کنید.