تداوم رشد قیمت ارز و ثبت رکوردهای قیمتی جدید در ماه‌های اخیر، ناکارآمدی در مدیریت بازار ارز را به‌عنوان یکی از چالش‌های اصلی اقتصاد کشور برجسته کرده است؛ بر این اساس در شرایط حساس کنونی، تقویت نظارت و مسئولیت‌پذیری بانک مرکزی در مدیریت بازار ارز، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است.
به گزارش جماران؛ در حالی که طبق قوانین جاری کشور، مسئولیت اصلی مدیریت بازار ارز و جلوگیری از نوسانات آن بر عهده بانک مرکزی است، به نظر می‌رسد عملکرد این نهاد با ضعف‌های ساختاری و مدیریتی روبروست. بر اساس ماده 44 قانون بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، این نهاد موظف است نظام ارزی کشور را به‌صورت «شناور مدیریت‌شده» اداره کرده و از نوسانات شدید نرخ ارز جلوگیری کند. با این حال، شواهد نشان می‌دهد که تحقق این اهداف به دلیل کمبود نظارت و پاسخگویی جدی، با چالش‌های جدی مواجه شده است.
نقش بانک مرکزی در مدیریت بازار ارز
بانک مرکزی بر اساس قانون، موظف است ارزش پول ملی را حفظ کرده و با مداخله در بازار ارز، ثبات نسبی را فراهم آورد. در ماده 44 قانون بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران تصریح شده که این نهاد می‌تواند با ابزارهای لازم، سیاست‌های ارزی خود را عملیاتی کند. افزون بر این، ماده 3 قانون بانک مرکزی کنترل تورم، تقویت ارزش پول ملی و حمایت از رشد اقتصادی را از وظایف کلیدی این نهاد برمی‌شمرد. بنابراین، ضعف در مدیریت بازار ارز مستقیماً به معنای عدم تحقق وظایف قانونی بانک مرکزی است.
نوسانات اخیر بازار ارز تا حد زیادی تحت تأثیر تنش‌های داخلی و بین‌المللی بوده است. محدودیت‌های ناشی از تحریم‌ها و کاهش ورود ارز به کشور از یک سو و عدم اطمینان عمومی نسبت به آینده اقتصادی کشور از سوی دیگر، فشار مضاعفی بر بازار ارز وارد کرده است. در چنین شرایطی، بانک مرکزی نیازمند اتخاذ سیاست‌های فعال و واکنش‌پذیر در مدیریت منابع ارزی است.
علی‌رغم الزام قانونی به مدیریت شناور ارز، برخی تصمیمات بانک مرکزی به جای کاهش نوسانات، منجر به تشدید مشکلات شده است. سیاست‌های غیرشفاف و ناهماهنگی در کنترل بازار ارز و صرافی‌ها نمونه‌ای از این کاستی‌هاست. این موضوع نشان‌دهنده نیاز به نظارت بیشتر بر عملکرد این نهاد است.
در شرایطی که نرخ ارز به یکی از اصلی‌ترین دغدغه‌های مردم و کسب‌وکارها تبدیل شده، شفافیت در اعلام سیاست‌ها و اقدامات بانک مرکزی می‌تواند نقش مهمی در بازگرداندن اعتماد عمومی ایفا کند. اما ضعف در ارائه گزارش‌های شفاف و فقدان پاسخگویی، مانع از بهبود این اعتماد شده است.
*لزوم مسوولیت پذیر کردن و تقویت نظارت بر بانک مرکزی
نوسانات شدید بازار ارز و پیامدهای مخرب آن بر اقتصاد کشور، ضرورت تقویت نظارت بر بانک مرکزی را بیش از پیش آشکار کرده است. نظارت دقیق و منسجم بر عملکرد این نهاد می‌تواند از چند جهت به بهبود مدیریت بازار ارز کمک کند:
افزایش پاسخگویی: پاسخگویی بانک مرکزی به نهادهای نظارتی و افکار عمومی، می‌تواند فشار لازم را برای اصلاح سیاست‌ها و بهبود عملکرد ایجاد کند. در این راستا، مجلس باید نقش نظارتی خود را با جدیت بیشتری ایفا کند و از تمرکز صرف بر وزارت اقتصاد پرهیز کند.
شفافیت در سیاست‌گذاری: الزام بانک مرکزی به ارائه گزارش‌های دوره‌ای از عملکرد خود و توضیح درباره اقدامات انجام‌شده برای مدیریت بازار ارز، می‌تواند به افزایش شفافیت و بازگرداندن اعتماد عمومی کمک کند. این شفافیت باید شامل برنامه‌های مداخله در بازار، میزان ذخایر ارزی و اثرات سیاست‌های اعمال‌شده باشد.
اصلاح ساختاری: بررسی ضعف‌های ساختاری در نظام ارزی و تدوین قوانین جدید برای ارتقای کارایی بانک مرکزی، می‌تواند راهگشای مشکلات فعلی باشد. به عنوان مثال، بازنگری در روش‌های مداخله در بازار ارز و بهبود سیستم نظارتی بر عملکرد صرافی‌ها می‌تواند ثبات بیشتری به بازار ارز ببخشد.
مسئولیت‌پذیری بانک مرکزی در قبال نوسانات بازار ارز، مستلزم الزام این نهاد به اجرای دقیق وظایف قانونی خود است. علاوه بر نظارت، ایجاد مکانیسم‌هایی برای ارزیابی عملکرد بانک مرکزی و اعمال اصلاحات لازم، اهمیت بسیاری دارد. در این راستا، اقداماتی نظیر تشکیل کمیته‌های تخصصی برای پایش سیاست‌های ارزی و ارتقای توان نظارتی مجلس می‌تواند موثر باشد.
پیامدهای غفلت از نظارت بر بانک مرکزی
عدم توجه به اصلاح و نظارت بر عملکرد بانک مرکزی می‌تواند پیامدهای منفی گسترده‌ای به همراه داشته باشد که از جمله آنها تشدید بحران ارزی، کاهش اعتماد عمومی و فرار از اصلاح رویه ها خواهد بود.
تشدید بحران ارزی: ضعف در مدیریت بازار ارز، افزایش نوسانات و کاهش ارزش پول ملی را به دنبال دارد که در نهایت به افزایش تورم و کاهش قدرت خرید مردم منجر می‌شود.
کاهش اعتماد عمومی: عدم شفافیت و پاسخگویی بانک مرکزی، اعتماد عمومی را نسبت به سیاست‌های اقتصادی تضعیف کرده و بحران‌های اقتصادی را تشدید می‌کند.
تاخیر در اصلاحات: بدون نظارت جدی و اصلاح عملکرد بانک مرکزی، اجرای سیاست‌های اصلاحی به تعویق خواهد افتاد و زمینه برای ادامه روندهای ناکارآمد فراهم می‌شود.
در شرایط حساس کنونی، تقویت نظارت و مسئولیت‌پذیری بانک مرکزی در مدیریت بازار ارز، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است. بانک مرکزی باید با شفافیت بیشتر، پاسخگویی در برابر عملکرد خود و اتخاذ سیاست‌های مؤثر، به وظایف قانونی خود عمل کند. از سوی دیگر، مجلس شورای اسلامی باید به‌جای انحراف توجه به سایر نهادها، تمرکز خود را بر نظارت و اصلاح عملکرد بانک مرکزی معطوف کند. این اقدامات می‌تواند نقش موثری در کاهش تنش‌های ارزی و ارتقای ثبات اقتصادی کشور ایفا کند.
