3هزار اصله درخت و نهال جنگلی هیرکانی با هدف ساخت جاده جایگزین برای سد شفارود در روزهای اخیر قطع شد. این در حالی است که با تمام مخالفت‌هایی که با ساخت این سد در گیلان وجود دارد این سد همچنان‌در حال ساخت است...
به گزارش ایلنا الگوی توسعه نامتوازن همچنان جنگل های هیرکانی را می خورد و کشور را به سمت بیابانی تر شدن می کشاند. با تمام مخالفت های کارشناسان و فعالان و مخالفت های صریح سازمان حفاظت محیط زیست دولت یازدهم با ساخت سد شفارود در گیلان که در دولت های پیشین تصویب و بدون انجام "مطالعات ارزیابی زیست محیطی" آغاز شده بود طی چند روز اخیر 3 هزار اصله درخت و نهال جنگلی هیرکانی با هدف ساخت جاده جایگزین برای سد شفارود قطع شد. این در حالی است که این پروژه هنوز "ارزیابی محیط زیستی" نداشته و انجام آن طبق قوانین رسمی کشور ممنوع است. از سوی دیگر کارشناسان محیط زیست گفته اند اساسا نیازی به این واگذاری اضافه و قطع درخت نبود و با احداث تونل های بیشتر، تغییر طراحی و استفاده از جاده های موجود، می شد قطع درخت و تخریب را به حداقل رساند.
کدام ارزیابی؟!
بیست و ششم تیرماه امسال بود که محمد باقر نوبخت در حاشیه جلسه هیأت دولت با اشاره به رفع مشکل زیست محیطی سر شفارود خبر از از سرگیری عملیات اجرایی آن داد. او گفت که درجلسه هیأت دولت و به پیشنهاد کارگروهی متشکل از رئیس سازمان برنامه و بودجه ، رئیس سازمان محیط زیست و معاون اجرایی رئیس جمهور، مشکل زیست محیطی سد شفارود بر طرف شده است و کار اجرایی این سد با دریافت تاییدیه محیط زیست، با سرعت انجام خواهد شد. با این همه نوبخت توضیحی درباره اینکه مشکل محیط زیستی طرحی که نزدیک به 100 هکتار جنگل هیرکانی باستانی را می بلعد چگونه و با کدام ارزیابی برطرف شده است نداد.
پیش از این سازمان حفاظت محیط زیست در چند نوبت سطح انجام عملیات سد شفارود را کوچک کرده و در نهایت به دلیل ادامه سخت گیری های قانونی، با اصرار برخی نمایندگان و مدیران اجرایی گیلان بر اتمام آن، اختیار موافقت نهایی از محیط زیست گرفته و به هیات دولت سپرده شد. پس از آن پیرو مصوبه بیست و پنجمین جلسه شورای عالی آب، دستور ادامه ساخت سد شفارود به "شرکت آب منطقه ای استان گیلان" صادر و به سازمان حفاظت محیط زیست نیز اعلام شد که دیگر درباره ادامه آن، ورود نکند. آگاهان بر این باورند این عملیات که فاز نخست آن کلید خورده و پس از این نیز ادامه خواهد داشت با هدف برداشت مصالح غنی منطقه جنگلی شفارود انجام شده است؛ چرا که طبق قانون "صیانت از جنگل های شمال" مجوز برداشت از معادن در مناطق جنگلی داده نمی شود و هرگونه فعالیت در این حوزه ممنوع است. حالا در ادامه این پروژه قرار است 90 هکتار جنگل هیرکانی که مخزن آب بیش از نیمی از ایران است به تیغ اره های موتوری سپرده شوند. اما سطح تخریب شده هفته اخیر به مساحت حدود ۴هکتار و به تعداد حدود ۳ هزار اصله درخت و نهال فعلا در فاز نخست قطع شده است. در همین حال به دلیل عدم رعایت اصول فنی در حین اجرای پروژه فوق، تعداد زیادی از درختان جنگلی در پایین دست پروژه به دلیل پرتاب سنگ دچار آسیب جدی شده است که باید آنها را جزو درختان قطع شده به حساب آورد.
آگاهان بر این باورند این عملیات که فاز نخست آن کلید خورده و پس از این نیز ادامه خواهد داشت با هدف برداشت مصالح غنی منطقه جنگلی شفارود انجام شده است
تخریب جنگل های هیرکانی تنها دستاورد ادامه ساخت شفارود نیست؛ خالی شدن سفره‌های آب شیرین زیرزمینی و کاهش دبی آب چشمه‌های بالادست و نیز وجود گسل‌های فعال در منطقه شفارود و قرار گرفتن محور این سد، در محدوده بین دو گسل "آستارا" و "شالم" و خطر لغزش زمین به داخل دریاچه سد از دیگر پیامدهای آن است؛ همچنین علاوه بر تمام تخریب ها، این پاکتراشی و برداشت مصالح، در آینده ترانشه ای با بیش از 150 متر ارتفاع را در آن مکان باقی خواهد گذارد که ممکن است دچار رانش شده و مساحت آن روز به روز گسترده شده و به بیش از 5 هکتار برسد که تاکنون توجهی به آنها نشده و پرسش های آن نیز بی پاسخ مانده است.
مخالفت فعالان محیط زیست استان
سد شفارود در حالی با اصرار برخی منتفعان در حال اجرایی شدن دوباره است که فعالان محیط زیست گیلان بارها مخالفت خود را با آن اعلام کرده اند. نسیم طواف زاده مدیرعامل "موسسه سبزکاران بالان" که سابقه بیش از دو دهه فعالیت در حوزه محیط زیست را دارد به ایلنا گفت:«ما بارها مخالفت خود را با این پروژه مخرب که در ظاهر برای تامین آب رضوانشهر اما در واقع با اهداف اقتصادی برخی افراد و شرکت ها در استان در حال اجراست اعلام کرده ایم؛ اما متاسفانه نه به دلایل ما توجهی شده و نه گوش مجریان، بدهکار قانون است که اقلا روند قانونی پروژه طی شود و بدون ارزیابی محیط زیستی کاری انجام نشود.»
او با تاکید بر اینکه تصمیم گیری درباره این سد را از سازمان حفاظت محیط زیست گرفتند چون با آن مخالف بود گفت:«مجریان پروژه ما را به "برخورد و مخالفت احساسی" با سد شفارود متهم کرده اند؛ آیا صحبت از ارزش جنگل های چندهزار ساله هیرکانی و تخریب آنها برخورد احساسی است؟ آیا مخالفت با آسیب زدن به تنها خطه سبز کشور آنهم در شرایطی که بیابان ها به شدت در حال پیشروی هستند و خشکسالی و کم آبی نقاط مختلف ایران را درگیر کرده برخورد احساسی است؟ در دانش جنگل برای درختان جنگلی عدد و رقم داده می شود و ارزش های اکوسیستمی جنگل ها را محاسبه دقیق می کنند. آیا در چنین شرایطی می توان گفت اعتراض ما به تخریب جنگل ها احساسی است؟»
چوب های جنگلی و مصالح سهم کیست؟
منتقدان قطع درختان جنگل شفارود اما هنوز پاسخ بسیاری از پرسش های خود را نگرفته اند. پرسش هایی که اگر با شفافیت به آنها پرداخته شود می تواند تکه های گمشده پازل تخریب جنگل های هیرکانی ایران را پیدا کند. این که چوب های درختان قطع شده واقع در گستره پروژه شفارود و درآمد آنها چقدر است و به چه افراد یا سازمان هایی تعلق می گیرد و همچنین ارزش ریالی شن و ماسه رودخانه شفارود چه میزان است و قرار است به جیب کدام اشخاص یا شرکت ها برود؟
همچنین آگاهان بر این باورند که با روند فعلی تغییر کاربری زمین های کشاورزی به باغ های کیوی و ویلا و نیز رخداد زمین خواری های بیشمار در منطقه فوق، آیا اساسا تا چند سال دیگر سطح زیر کشت به اندازه ای خواهد بود که برای آبیاری آنها نیازی به ساخت سد باشد؟!»
یک کارشناس زیست محیطی : ما بارها مخالفت خود را با این پروژه مخرب که در ظاهر برای تامین آب رضوانشهر اما در واقع با اهداف اقتصادی برخی افراد و شرکت ها در استان در حال اجراست اعلام کرده ایم؛ اما متاسفانه نه به دلایل ما توجهی شده و نه گوش مجریان، بدهکار قانون است
واژه نادرست جنگل کاری
سازمان جنگل ها و مراتع و آبخیزداری کشور اما در قبال دادن موافقت های متعدد برای انجام پروژه ها در دل جنگل های باستانی شمال ایران، از مجریان می خواهد که چند برابر درختان پاکتراشی شده را بکارند؛ در حالی که کارشناسان این روش را نادرست توصیف می کنند.
هادی کیادلیری رئیس انجمن علمی جنگلبانی ایران و دکترای تخصصی جنگلداری درباره تخریب های سد شفارود و محاسبه نادرست آنها توسط سازمان جنگل هاومراتع و آبخیزداری کشور به ایلنا گفت:«بارها گفته ام واژه "جنگل کاری" از نظر علمی یک واژه غلط است. جنگل را نمی شود کاشت و آنچه که با این عناوین کاشته می شود "درخت کاری" است نه جنگل کاری. البته برخی دوستان در دانشگاه می گویند که در تمام دنیا جنگل کاری مرسوم است. اما به نظر من به صرف اینکه هر چیزی در جایی از دنیا مرسوم است نمی تواند برای ما نیز نسخه ای درست و موثر باشد. شرایط ما با دنیا کاملا متفاوت است و نمی توانیم مثل آنها عمل کنیم.»
او در ادامه می گوید:«در جریان سد شفارود گفته شده محیط زیست مخالف است. من می پرسم پس چرا این سد دارد ساخته می شود؟ پس سازمان های جنگل ها و محیط زیست سمبلیک هستند؟ بنده شاهد بوده ام معادن بسیاری را که بدون مجوز در جنگل در حال کار هستند و سازمان متولی هم با برداشت شان مخالف است؛ اما هیچ کار موثری برای ممانعت انجام نمی دهد یا زورش نمی رسد. به نظر می آید این دو سازمان سمبلیک هستند. »
کیادلیری درباره این توجیه موافقان ساخت سد شفارود که "چون هزینه کرده ایم پس نمی شود نیمه کاره رهایش کنیم" می گوید:«برخی نمایندگان محترم می گویند چون این پروژه چند سال است که شروع شده و بخش های بسیاری از آن پیش رفته است پس باید آنرا ادامه بدهیم. این چه استدلالی است که برخی می کنند. سدی که ساخته می شود باید ارزیابی دقیقی برای 50 سال بعد داشته باشد؛ نه اینکه چون خرج کرده ایم حتی اگر اشتباه است باز آن را ادامه بدهیم. آن وقت می شود دریاچه ارومیه که باید میلیارد میلیارد پول در آن بریزیم و آخرش هم معلوم نیست درست بشود!»
این دکترای تخصصی جنگلداری تاکید می کند:«یکی از بزرگ ترین مشخصات جنگل های هیرکانی این است که نوار باریک به هم پیوسته ای هستند و این سدسازی ها و جاده سازی ها و معادن و ... این به هم پیوستگی را از بین برده و خدشه جدی در اکوسیستم آن بر جای نهاده است. بر این اساس این اصلا توجیه صحیحی نیست که چون اینقدر هزینه شده با اینکه می دانیم چقدر مضر است اما ادامه اش بدهیم؛ چرا که خسارتی که بعدها وارد خواهد کرد ده ها برابر این هزینه هاست.»
کیادلیری همچنین با اشاره به اینکه شمال کشور سد نمی خواهد گفت:« هر هکتار از جنگل های شمال، 2 هزار مترمکعب آب را در ریشه خود ذخیره می کنند و بر این اساس نباید جنگل ها را قطع کرد برای اینکه مخزن ذخیره آب درست کنیم؛ این جنگل ها خودشان مخازن طبیعی آب هستند. ضمن اینکه مسئولان وزارت نیرو همین چندی پیش اعلام کردند که نزدیک به نیمی از مخازن سدها خالی هستند. حتی در فصل پاییز هم این وضعیت را داریم.»
وی تاکید می کند که شاید برخی افراد به دنبال درآمدهایی از این سازه ها هستند وگرنه راه های بسیار کم هزینه تر و کم آسیب تری را می توانیم برای تامین آب پیدا کنیم.
کیادلیری : درباره این توجیه موافقان ساخت سد شفارود که "چون هزینه کرده ایم پس نمی شود نیمه کاره رهایش کنیم" می گوید:«برخی نمایندگان محترم می گویند چون این پروژه چند سال است که شروع شده و بخش های بسیاری از آن پیش رفته است پس باید آنرا ادامه بدهیم. این چه استدلالی است که برخی می کنند آن وقت می شود دریاچه ارومیه که باید میلیارد میلیارد پول در آن بریزیم و آخرش هم معلوم نیست درست بشود!
رئیس انجمن علمی جنگلبانی کشور در ادامه با به چالش کشیدن روش های محاسبه و جبران خسارت هشداد داد:«اهمیت جنگل های هیرکانی که یک اکوسیستم است و صدها و هزاران سال زمان را طی کرده تا به امروز رسیده است را چگونه می خواهند با کاشت نهال جبران کنند؟ جنگل فقط چوب نیست که آقایان با محاسبه میزان چوب، خسارت تعیین می کنند و به قول خودشان نهال می کارند. واقعا یک نفر بیاید به این پرسش ما پاسخ بدهد که چند درصد از نهال هایی که تاکنون به عنوان خسارت پروژه ها در جنگل کاشته شده تبدیل به جنگل شده است؟ »
بر اساس داده های رسمی تنها 8 درصد از سطح ایران را جنگل پوشانده است؛ به همین دلیل برای حفظ آن باید برنامه‌ای جامع و مشخص داشت. افزون بر این به گفته کارشناسان، سرانه جهانی جنگل حدود 6 دهم هکتار است؛ اما در کشورمان این آمار برای هر شخص کمتر از 2 دهم هکتار برآورد می‌شود.
از سوی دیگر به گفته مسئولان وزارت نیرو میزان آب ورودی به سدهای کشور در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته ۱۵ درصد کاهش داشته و این کاهش در بازه های زمانی مشخص دائما در حال تکرار است. به گونه ای که از مجموع ۱۷۱ سد کشور فقط ۱۳ درصد آنها بین ۹۰ تا ۱۰۰ درصد پر است و ۶۶ درصد آنها تا ۴۰ درصد و ۲۱ درصد نیز کمتر از ۴۰ درصد آب دارند. در این حال اصرار وزارت نیرو و کارشناسان رسمی بخش آب این سازمان برای ادامه سدسازی ها نه علمی است و نه منطقی.
فرافکنی متولی جنگل ها
با اینکه متولی جنگل ها در قانون مشخص است، اما وقتی طرحی در یکی از مناطق جنگلی کلید می خورد دو سازمان حفاظت محیط زیست و جنگل ها و مراتع و آبخیزداری آن را بر دوش یکدیگر می اندازند و مسئولیت خود را فراموش می کنند. یکی به بهانه اینکه انجام ارزیابی زیست محیطی وظیفه آن دیگری است و آن یکی با این توجیه که متولی جنگل نیستم. نتیجه چیست؟ اجرای پروژه و تخریب.
کیادلیری در این باره می گوید:«این ها از سر باز کردن است و به نوعی اعلام موافقت است. هر سازمانی هم باید نظر کارشناسی خودش را بدهد. اما متاسفانه مسئولان در این حوزه ها بیش از نگاه کارشناسی، نگاه سیاسی دارند. ضمن اینکه باید بین دو سازمان یک همدلی باشد در عین استقلال سازمانی. به نظر می رسد بخش های مختلف دولت هم در حفاظت از محیط زیست و منابع طبیعی هماهنگ نیستند و وزارتخانه های مختلف، با فشار بر سازمان های متولی منابع طیعی و محیط زیست و زیرپا نهادن برخی دستورات و قوانین این دو سازمان، به راه خود می روند.»
مدیرکل حفاظت محیط زیست گیلان نیز اصولا پاسخگوی تماس های خبرنگاران نیست و ترجیح می دهد حتی بعد از خواندن پیامک های معرفی خبرنگاران، تلفنش را جواب ندهد. مخصوصا حالا که همه مدیران، دغدغه عوض شدن دولت و مسئولیت ها را دارند، برای تخریب منابع ملی چه زمان مناسبی است.
تصمیم هیات دولت
حمید جلالوندی مدیرکل دفتر ارزیابی سازمان حفاظت محیط زیست به ایلنا گفت که راهکار نهایی را هیات دولت تعیین کرده و مقرر شده محیط زیست برای سد شفارود به تنهایی ورود نکند؛ اما تاکنون مجوز ارزیابی زیست محیطی برای سدشفارود صادر نشده است. او می گوید:«مقرر شده که محیط زیست به تنهایی تصمیم نگیرد و راهکار را هیات دولت و کارگروهی متشکل از دکتر نوبخت، دکتر شریعتمداری و سازمان حفاظت محیط زیست بدهند. پس از آن هیات دولت موافقت نهایی خود را درباره ادامه سد شفارود اعلام کند.»
در این حال متولیان جنگل پاسخگو نیستند. تلفن همراه خداکرم جلالی رئیس سازمان جنگل ها و مراتع اگرچه معمولا پاسخ خبرنگاران را می دهد خاموش است. ناصر مقدسی رئیس شورای عالی جنگل و مرتع پاسخ تماس ها را این‌بار نمی دهد وموبایل عباسعلی نوبخت معاون امور جنگل سازمان جنگل ها اصلا آنتن ندارد.
مدیرکل حفاظت محیط زیست گیلان نیز اصولا پاسخگوی تماس های خبرنگاران نیست و ترجیح می دهد حتی بعد از خواندن پیامک های معرفی خبرنگاران، تلفنش را جواب ندهد. مخصوصا حالا که همه مدیران، دغدغه عوض شدن دولت و مسئولیت ها را دارند، برای تخریب منابع ملی چه زمان مناسبی است.
3 هزار اصله درخت های جنگل هیرکانی شفارود در حالی قطع شده که چندی پیش، محسن یوسف پور مدیرکل منابع طبیعی وآبخیزداری گیلان ضمن رد هرگونه صدور مجوز قطع برای درختان منطقه فوق به ایلنا گفته بود:«چنین مجوزی تا این لحظه صادر نشده و بدون موافقت محیط زیست صادر نخواهد شد.» او همچنین تاکید کرده بود که هر گونه صدور مجوز قطع درختان در نقطه درخواستی، منوط به پاسخ ارزیابی زیست محیطی و نظر نهایی اداره کل حفاظت محیط زیست گیلان است و به هیچ عنوان نمی توان بدون مجوز محیط زیست اقدام کرده و اجازه قطع درخت داد.»
آیا می توان امیدوار بود دولت دوازدهم با انجام ارزیابی دقیق محیط زیستی برای اجرای سد شفارود، اقلا از میزان خسارت های وارده اندکی بکاهد و سپس خود را با عنوان "محیط زیستی ترین دولت تاریخ ایران" بیاراید؟/
