رودهای گیلان خون گریه می کنند

گیلان سرزمین باران 97 رودخانه دارد که 55 رشته آن دائمی است، جان پاک رودهای گیلان را انبوه پساب ها و پسماندهای حاصل بی تدبیری ما انسان ها آزرده و بیمار ساخته است؛ رودهایی که پیام آور زندگی و شادی و مایه آبادانی بودند ، طی سال ها با بی مهری ساکنان حاشیه اش به مجرای فاضلاب و دفعگاه زباله ها بدل شده اند .
*بایستگی رودخانه ها
بیشتر سکونتگاه های انسانی در طول تاریخ در امتداد رودهای اصلی ایجاد شده است . تمدن بین النهرین و ماوراء النهر نمونه ای از تاثیرگذاری رودها بر زندگی آدمیان است. برخی حتی اسم فرزندانشان را از رودخانه هایی که در جوار آن زندگی می کردند همچون ارس ، کارون و سیروان بر می گرفتند. رودها برای ما آب آشامیدنی ، کشاورزی ، خوراک ، انرژی، تفرج و نشاط ، مسیرهای حمل و نقل مهیا می کنند.
از سه درصد آب موجود در کره زمین فقط یک درصد آن شیرین و قابل استفاده است و رودخانه ها از منابع مهم آب شیرین برای مردم بویژه بخش کشاورزی به شمار می رود.
رودها نقش بسیار مهمی در چرخه آب دارند و به آب‌های زیرزمینی نیز از طریق نفوذ آب از بستر خود کمک و آب و مواد مغذی خاک را به نقاط مختلف حمل می کنند. رودها زیستگاه شمار بسیاری از جانداران اعم از حشرات آبزِی ، ماهیان ، پرندگان آبزی ، کنار آبزی و پستانداران به شمار می آیند و مصب بسیاری از رودخانه ها محل تخم ریزی و پرورشگاه ماهیان مهم اقتصادی و تجاری محسوب می شود.
رودخانه های گیلان حدود 60 درصد آب شیرین ورودی به استان و تالاب انزلی را تامین می کنند. از این میان سالانه حدود 25 درصد آب فقط از دو رودخانه زرجوب و گوهر رود می گذرد.
*علت رنجوری
در چند سال اخیر به دلیل ورود انواع فاضلاب ها و شیرابه زباله های انباشته در سراوان، آب این رودخانه های زرجوب و گوهررود رشت که روزگاری جزو رودخانه های اصلی و مهم تامین کننده آب تالاب انزلی و آب شرب و قابل استفاده در بخش کشاورزی بودند، کاملا غیرقابل استفاده شده است.
اقداماتی نظیر تخریب پوشش گیاهی حوزه آبخیز، احداث سد، آلودگی ناشی از تخلیه فاضلاب ها و پسماندها، ساخت و سازهای نابجا در حریم رودها و برداشت شن و ماسه به تغییر شکل و تخریب محیط زیست رودخانه ها منجر شده است.
رودها از شدت آلودگی، توان خودپالایی را از دست داده اند و دیگر همانند گذشته قادر به تجزیه مواد زائد ریخته شده به رگهایشان نیستند و بسیاری از ماهیان و دیگر جانداران موجود در آنها نیز رو به نابودی نهاده اند.
*زنده سازی دوباره رودها
نیما اخوان پژوهشگر محیط زیست در مصاحبه با ایرنا ورود انواع فاضلاب های صنعتی ، انسانی و کشاورزی به رودخانه ها را از مهمترین عوامل آسیب زننده به رودخانه های گیلان عنوان کرد.
وی افزود: راهکار اصلی جلوگیری از این امر، احداث شبکه و تصفیه فاضلاب برای کاهش بار آلی رودخانه هاست.
وی متذکر شد: در گیلان به صورت همگن و هماهنگ کاری در حوزه تصفیه فاضلاب انجام نمی شود و هرجا محور انسانی در حوزه های آبخیز رودخانه بیشتر باشد، مشکلات نیز فزون تر است .
این کارشناس اشاره به گردشگرپذیر بودن گیلان و عوارض مترتب بر استان افزود: حجم پسماندها و پساب های دفع شده به طبیعت استان تنها محصول زندگی مردم این منطقه نیست بلکه حاصل ورود 20 میلیون گردشگر سالیانه است.
اخوان خاطرنشان کرد: هر یک لیتر فاضلاب انسانی به راحتی 30 لیتر آب سالم را تبدیل به فاضلاب می کند و بدیهی است با این حجم بالای فاضلاب های انسانی و کشاورزی، چه اتفاق ناگواری برای محیط زیست رودخانه ها می افتد.
وی با بیان اینکه احداث شبکه فاضلاب و تصفیه خانه فاضلاب با اعتبارات ناچیز استانی تا چند دهه آینده نیز امکان پذیر نخواهد بود، متذکر شد: سیستم تصفیه فاضلاب شهرهای شمالی به ویژه گیلان باید در قالب پروژه ملی دیده شود.
این محقق محیط زیست ، پساب های کشاورزی اعم از سم و کود را از دیگر مشکلات عنوان و تاکید کرد : در این زمینه نیز باید رهیافت مشخصی داشته باشیم.
اخوان تاکید کرد: برای کاهش مصرف سموم و کودهای شیمیایی باید با اندیشه و برنامه ریزی و ارائه راهبردهای مشخص اقدام و در بحث مبارزه بیولوژیک با آفات در زمینه استفاده از کودهای طبیعی فرهنگسازی کنیم .
وی با اشاره به اینکه بحث مهم بعدی برداشت شن و ماسه از کف رودها و آسیب های جدی به بستر آنها است، افزود: در استان های ساحلی یا باید استانداردهای ساختمان تغییر کند و به سمت ساختمان های پیش ساخته برویم چراکه برداشت شن و ماسه آسیب های جدی به بستر رودخانه ها وارد می کند یا اینکه از بستر رودخانه ها دست برداریم و به سمت بهره برداری از معادن کوهی برویم.
این پژوهشگر محیط زیست احیاء رودخانه ها بر اساس پروتکل مشخص علمی و قابل دفاع را الزامی خواند تا هرکسی با هر سلیقه ای هر آنچه می خواهد، بر اکوسیستم رودخانه ای مترتب کند.
وی ارزیابی پیامدهای زیست محیطی برای فعالیت های تاثیرگذار بر رودخانه ها ، جلوگیری از رهاسازی گونه های غیر بومی در رودخانه ها برای حفظ گونه های بومی ، اعمال مقررات جدی در رعایت استانداردهای مواد خروجی‌ کارخانه ها و تصفیه آنها ، جلوگیری از سدسازی های بی مورد و مخرب ، ممانعت از کاربری اراضی حریم رودخانه ها ، حفظ کناره های رودخانه ها و رویش های گیاهی تثبیت کننده دیواره ها ، تهیه ضوابط و مقررات استاندارد برای رودها را از موارد ضروری برای حفظ حیات رودخانه ها دانست.
*سمن های حافظ طبیعت
در سال های اخیر فعالیت سازمان های مردم نهاد در زمینه سلامت محیط زیست نویدبخش فرهنگسازی برای حفاظت از سلامت طبیعت و رودخانه هاست.
در همین زمینه نسیم طواف زاده فعال محیط زیست و کارشناس ارشد مدیریت برنامه ریزی و آموزش محیط زیست در گفتگو با خبرنگار ایرنا بر لزوم توجه به حفاظت و بهره برداری خردمندانه از رودخانه ها تاکید کرد.
وی با اشاره به تاثیر آگاهی رسانی بین اقشار مختلف جامعه در حفظ کیفیت منابع آب متذکر شد: در کنار برنامه ریزی های بین المللی برای جلوگیری از ورود فاضلاب ها به درون رودخانه ها ، تدوین استراتژی های دیگری همچون تعیین برنامه راهبردی ، آگاهی رسانی به اقشار مختلف جامعه به منظور تغییر الگوی مصرف و حفاظت کیفی از منابع آب مسئله در خور توجهی است.
وی یاداور شد: شالیکاران در گذشته بدون استفاده از کود و سم به نگهداری از محصولات خود می پرداختند و به طور مستقیم از آب رودخانه به عنوان آب شرب خانوار و شستشوی محصولات خود استفاده می کردند از این رو حفظ سلامت آب رودخانه برایشان از اهمیت زیادی برخوردار بود.
طواف زاده متذکر شد: برنامه راهبردی آگاهی رسانی برای حفظ کیفیت منابع آبی نه تنها در سطح آب قابل خوردن، بلکه برای آب های شیرین قابل شرب در کشاورزی نیز بسیار ضروری است.
این فعال محیط زیست خاطرنشان کرد: تغییر الگوی مصرف آب، کاری دشوار و نیازمند برنامه فراگیر، همه جانبه و بلند مدت است.
14 مارس مقارن با 24 اسفندماه، روز جهانی حفاظت از رودخانه ها نامگذاری شده است. حفظ منابع آبی در شرایط خشکسالی جهانی امری ضروری و لازم الاجراست.
بیاییم با بهره برداری خردمندانه از رودخانه ها، رگ های حیات را مسدود و مسموم نکنیم.
گزارش : گیتی بابایی ** انتشاردهنده: کبیری
6030/2007