تالاب ها یادگارانی از دوران های زمین شناسی هستند و گیلان نیز سرزمین تالاب هاست ، جلگه حاصلخیز و کوچک گیلان در زمان های دور جزئی از دریای کاسپین بوده است و از عقب نشینی تدریجی این دریاچه ، آب بندان ها و گودی های پرآبی باقی مانده است که در گذشته مرداب و ولی با افزایش آگاهی ، علم و شناخت انسان به ارزش این آبگیرهای کوچک و بزرگ امروز از آنها با نام تالاب یاد می شود.
تالاب ها علاوه بر زایشگاه طبیعی ماهیان و انواع آبزیان بزرگترین مامن و پناهگاه پرندگان مهاجر مناطق سردسیر در فصل زمستان و پاییز به شمار می روند و از گذشته های دور ممر و گذرانی برای تامین معیشت بومیان و افراد محلی حساب می شدند که در نیم قرن اخیر با گسترش شهر نشینی، کارکرد زیستی و اکولوژیکی این تالاب ها دچار اختلال شده است .
امروزه حال تالاب های گیلان خوب نیست و این ارزشمندترین و مفیدترین اکوسیستم های کره زمین در گیلان بیمار هستند ، تالاب های گیلان که از ارتفاعات کوهستانی و، چشمه های بالا دست و مناطق جنگلی سیراب می شدند هم اکنون از سرچشمه ها آلوده شده و با سرازیر شدن انواع پساب ها و فاضلاب ها سمی شهری و روستایی به داخل این تالاب ها حیات پاک آنها تهدید می شود.
تالاب های بین المللی انزلی ، بوجاق و امیرکلایه لاهیجان مهمترین این تالاب ها در گیلان به شمار می روند که حال خوشی ندارند و تاکنون همه علاج ها و راه حل ها برای بهبود این تالاب ها بی ثمر بوده است ، برغم این ناامیدی ها تنها یک راه امید برای نجات تالاب های گیلان براساس تجربه کشورهای پیشرفته درتالاب امیرکلایه لاهیجان در حال اجراست که بر اساس آن کارشناسان درحال تدوین برنامه جامع با مشارکت همه ذینفعان بویژه بهره مندان و جوامع محلی در تالاب امیرکلایه هستند و این تنها کورسویی است که علاقه مندان به طبیعت ایران و جهان را به آینده این سیستم های ارزشمند آبی امیدوار می کند.
طرح اطلاع رسانی، آموزش، مشارکت و آگاهی افزایی CEPA ( Classification of Environmental Protection Activities and Expenditure) که به صورت الگویی در تالاب امیر کلایه لاهیجان در حال اجراست اگر جدی گرفته شده و به درستی اجرا شود می تواند الگویی برای مداوای تالاب های گیلان بشمار آید، این طرح برای اولین بار در گیلان در تالاب امیرکلایه درحال اجراست که تا خرداد ماه سال آینده برنامه نهایی آن تدوین و برای اجرا و رسمیت بخشیدن به استانداری گیلان ارسال می شود.
سرپرست معاونت آموزشی و پژوهشی پژوهشکده محیط زیست جهاد دانشگاهی گیلان در این باره به خبرنگار ایرنا گفت:تالاب امیر کلایه لاهیجان یکی از سه تالاب بین المللی استان گیلان است که به دلیل ویژگی های منحصر به فرد زیستگاهی برای زمستان گذرانی پرندگان مهاجر و به عنوان یک زیستگاه امن توسط کنوانسیون رامسر ثبت بین المللی شده و تحت حفاظت و مدیریت قرار دارد.
نیلوفر عابدزاده افزود: این تالاب در حال حاضر با مشکلات و مسائلی نظیر تعداد زیاد پمپ ها و برداشت بی رویه آب خصوصا در فصل تابستان ، ورود پسآب کشاورزی شامل کودهای شیمیایی و سموم مزارع ، ورود روغن و بنزین موتورهای پمپاژ به درون تالاب، تغییر کاربری بخش وسیعی از حریم تالاب به فعالیت های کشاورزی ،افزایش سطح شالیزارها با ایجاد خاکریزهای متعدد ،افزایش رشد گیاه آزولا مواجه است که حیات آن را در معرض تهدید قرار داده است.
وی خاطرنشان کرد:با توجه به این واقعیت که بیشتر این مشکلات ناشی از عدم آگاهی ذی مدخلان از تاثیر فعالیت هایشان بر سلامت تالاب و با توجه به کارکرد و اهمیت تالاب در چرخه حیاتی و معیشتی جوامع محلی ، نیاز به گسترش فعالیت های ارتباطات ، آموزش و آگاهی افزایی به شدت در این تالاب احساس می شود.
این کارشناس محیط زیست اظهارداشت: بهترین روش تدوین و اجرای برنامه ای مدون تحت عنوان سیپا (CEPA)یا ارتباطات، آموزش ، مشارکت و آگاهی افزایی است که آموزش، افزایش آگاهی و اطلاع رسانی در صورتی که منجر به تغییر نگرش و باور و در نهایت تغییر رفتار ذینفعان حوضه تالاب شود کارآمد بوده و منجر به بهبود شرایط خواهد شد.
عابدزاده گفت: داشتن برنامه ای جامع و هدفمند ، پایش و ارزشیابی اثربخشی فعالیت های آموزشی ، مبادله اطلاعات در خصوص حفاظت و بهره برداری خردمندانه از تالاب در این راستا امری ضروری است و این رویکرد طوری طراحی شده است که می توان به جوامع محلی حاشیه تالاب فرصت داد تا در برنامه ریزی های زیست محیطی فعالانه شرکت نمایند و به جای بهره برداری بی رویه جهت گذران زندگی ، با بهره برداری خردمندانه و برنامه ریزی شده عامل حفظ این تالاب شوند.
به گفته وی این طرح( CEPA ) در کشور تاکنون برای سه تالاب چغاخور چهارمحال بختیاری، تالاب کانی برازان آذربایجان غربی و زریوار کردستان اجرا شده و تالاب امیر کلایه چهارمین تالابی است که طرح سیپا توسط پژوهشکده محیط زیست جهاد دانشگاهی گیلان از سوی سازمان حفاظت محیط زیست در دستور کار قرار دارد.
کارشناس دفتر حفاظت و احیای تالاب های کشور نیز در این باره به خبرنگار ایرنا گفت:سازمان حفاظت محیط زیست با توجه به رسالت ملی و بین المللی ، تدوین برنامه مدیریت جامع و برنامه سیپا ( (CEPAرا در تالاب امیرکلایه در حال اقدام دارد و تاکنون سه کارگاه آن برگزار شده است که خروجی های این کارگاه ها تدوین کتاب برنامه مدیریت و برنامه اطلاع رسانی ،آموزش ، مشارکت و آگاهی افزایی است و در نظر است فرایند برگزاری کارگاه ها تا خرداد ماه سال آینده تکمیل و سپس خروجی آن بصورت کتاب برای تصویب در شورای برنامه ریزی استان آماده شود.
ژاله امینی افزود:با توجه به وظایف و مسئولیت های تعریف شده در کارگاه ها هر یک از دستگاه ها موظف به اجرای اقدامات اولویت دار ابلاغی از سوی دبیرخانه مدیریت تالاب های استان در اداره کل محیط زیست خواهند بود.
وی اظهار داشت:ذینفعان بسیاری در محدوده تالاب های گیلان حضور دارند و معیشت بسیاری از جوامع محلی وابسته به این تالاب ها است و هرگونه برنامه مدیریت باید با رویکرد مشارکتی تدوین شود.
وی به مشکلات تالاب های گیلان اشاره و خاطرنشان کرد:مسایل اصلی که تالاب های گیلان با آنها درگیر هستند شامل ورود رسوبات ،آلاینده ها ، پساب های خانگی ، کشاورزی و صنعتی ، تصرفات ، شکار و صید غیرمجاز و استفاده بیش از ظرفیت از توریسم و گردشگر ، ورود گونه های گیاهی و جانوری مهاجم و مسایل مربوط به آگاهی افزایی ، آموزش و اطلاع رسانی است .
امینی ادامه داد: در ادامه این کارگاه از فرایند تدوین برنامه مشارکتی استفاده می شود و در این کارگاه چشم انداز، هدف کلی ، فهرست مشکلات ، تمهیدات و تحلیل مشکلات در چهار گروه تخصصی بررسی می شوند. سومین کارگاه طرح اطلاع رسانی ،آموزش، مشارکت و آگاهی افزایی سیپا(CEPA) روز دوشنبه با حضور ذینفعان تالاب امیر کلایه و با هدف شناسایی و دسته بندی مشکلات اساسی و الویت دار ، تحلیل مشکلات با استفاده از تکنیک درخت مشکلات برگزار شد.
در این کارگاه کارشناسانی از اداره کل حفاظت محیط زیست گیلان، پژوهشکده محیط زیست گیلان، استانداری ، منابع طبیعی ، آب منطقه ای ، آب و فاضلاب ، سازمان مدیریت و برنامه ریزی ، آتش نشانی ،دانشگاه گیلان و دانشگاه آزاد لاهیجان ، سازمان های مردم نهاد زیست محیطی ، دهیاری های روستاهای حاشیه تالاب امیرکلایه ، سازمان تبلیغات اسلامی گیلان ، میراث فرهنگی ، اوقاف و امور خیریه ،راه وشهرسازی ، جهاد کشاورزی ، نیروی انتظامی و نظام مهندسی کشاورزی به عنوان ذینفعان به بررسی مشکلات برای تدوین برنامه ای جامع برای حفاظت و بهره برداری از این تالاب پرداختند. طرح همکاری دولت ایران با صندوق تسهیلات محیط زیست جهانی (GEF) و برنامه توسعه ملل متحد (UNDP) از سال ۲۰۰۵ کار خود را آغاز کرد و سازمان حفاظت محیط زیست ناظر بر اجرای این طرح برای ۳۰ تالاب است .
تالاب بین المللی امیر کلایه لاهیجان زیستگاه 105 گونه گیاهی و 15 گونه و زیر گونه ماهی است و هر ساله بیش از 136 گونه پرنده مهاجر برای زمستان گذرانی در این تالاب فرود می آیند. این تالاب با مساحت یک هزار و 230 هکتار تنها تالاب گیلان به شمار می رود که آب شیرین دارد و آب آن از چشمه های داخل خود تالاب تامین می شود. این تالاب در سال 1349 به عنوان منطقه حفاظت شده در شورای عالی محیط زیست کشور تصویب و با توجه به جاذبه‌ها و ویژگی‌های اکولوژیکی آن، در سال 1354 در فهرست 19 تالاب ایران، ثبت بین المللی شد. تالاب بین المللی امیرکلایه در فاصله 36 کیلومتری شمال شرقی لاهیجان و بین شهرهای لنگرود، لاهیجان و بندرکیاشهر قرار دارد.
