به گزارش خبرنگار ایرنا؛ بام های سفالی و قرمز رنگ، دیوارها و جرزها آجری و رج به رج کنار هم چیده شده شمایلی از شهری کهن به نام گرگان است که هنوز هم پا برجا و دلرباست.
بافت تاریخی گرگان که عنوان افتخارآمیز وسیع ترین بافت تاریخی ثبت شده شمال ایران را از آن خود دارد با بناهای شاخصی همچون خانه های شیرنگی، تقوی، شعرباف، خراسانی، مفیدیان، کبیر، سرای باقری ها و امامزاده نور در محلات سرچشمه، دوشنبه ای، دربنو به مرکز استان گلستان هویتی عمیق بخشیده است.
آنچه اکنون آن را بافت تاریخی گرگان می نامند بازمانده مجموعه ای از شهر استرآباد و عناصر آن و فضاهای شهری همچون مساجد، آب انبارها، قنات ها، معابر و واحدهای مسکونی یک یا چند طبقه است.
گرگان قدیم (استرآباد) دروازه ها و کاروانسراهای متعددی داشته که دروازه های چهل دختر، بسطام، میدان، فوجرد و سبزه مشهد از مهمترین آنها بوده است.
این بافت در سال 1310 به شماره 41 در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.
این بافت دارای دو بخش اداری و مسکونی است که منازل موجود در بخش مسکونی بیشتر متعلق به اواخر دوره قاجار و اوایل دوران پهلوی است.
شاید بتوان ادعا کرد که خانه های قدیمی بیشترین روح را به کالبد بافت قدیم گرگان داده است از این روی به اختصار برخی از آنها را در اینجا معرفی می کنیم:
*** خانه باقری
مجموعه خانه باقری مربوط به اوایل دوره پهلوی با بیش از 150 سال قدمت یکی از بناهای شاخص بافت تاریخی گرگان است که به عنوان نمونه ای ارزشمند از معماری بومی مسکونی در شهر می توان از آن یاد کرد.
این بنا در حد فاصل محلات نعلبندان و سرچشمه و در حاشیه جنوبی یکی از معابر اصلی و پرگذر بافت قدیم گرگان واقع شده است، معبری که بازار و تکیه نعلبندان را به بنای امامزاده نور و سپس تکیه سرچشمه متصل می سازد.
در میان خانه های تاریخی باقی مانده در شهر خانه باقری یکی از وسیع ترین و سالم ترین نمونه ها است که عرصه این بنا یک هزار و 950 مترمربع و زیربنای مجموع فضاهای سرپوشیده آن یک هزار و 555 مترمربع می باشد.
این خانه از ترکیب متناوب فضاهای باز و بسته و بر اساس نوعی سازماندهی مجموعه ای ساخته شده، که حیاط های تقریبا غیرهندسی و متعدد در آن نقشی برجسته ایفا می کنند.
خانه باقری دارای 7 حیاط با اندازه و فرم های گوناگون است و 2 حیاط اندرونی، 2 حیاط بیرونی، حیاط هشتی، حیاط مطبخ و حیاط سرطویله که در مجموع با چهار ورودی به شبکه معابر اطراف بنا راه پیدا می کند.
خانه باقری در چند سال اخیر شاهد حضور چشمگیر گردشگران و البته مردم شهر بوده که عصرهای دل انگیزی را در شربت خانه آن سپری می کنند.
*** خانه مفیدیان
خانه مفیدیان متعلق به دوره قاجار به عنوان یکی دیگر از بناهای ارزشمند بافت تاریخی توسط سید ضیاء الدین مفیدیان در سال 1327 ساخته شده است.
این خانه به صورت مجموعه و از سه ساختمان مجزا تشکیل شده، ساختمان ضلع جنوبی که قدیمی ترین قسمت بنا است مربوط به دوره قاجاریه است.
بنای ضلع شرقی که فضای خدماتی (مطبخ) است مربوط به همین دوره بوده اما ساختمان ضلع شمالی بنا مربوط به دوره پهلوی است که احتمال دارد بر روی یک ساختمان دوره قاجاریه ساخته شده باشد.
*** خانه میرشهیدی
خانه میرشهیدی نیز یکی از ارزشمندترین بناهای تاریخی که بخشی از آن به دوره قاجار و قسمتی از آن نیز متعلق به دوره صفویه است.
در قسمت تحتانی این بنا طاق های بسیار قدیمی وجود دارد که 2 چشمه از آن جاری است که چشمه اول در ضلع غربی ساختمان و چشمه دوم در بخش تحتانی بنای ساختمان 2 طبقه قرار دارد.
بنای تاریخی میرشهیدی کهن ترین بنای سه طبقه در گذشته به شمار می رود که در محله سرچشمه گرگان قرار دارد.
*** خانه خراسانی
تاریخ ساخت این بنا بر اساس سنگ نبشته سطوح زیرین سرشیرهای آن به 1295 می رسد که با سلطنت ناصرالدین شاه همزمان است.
این بنا در 2 بخش شمالی و جنوبی ساخته شده و عمده ارزش های معماری برجای مانده بنا بخش جنوبی آن بوده و بخش شمالی فاقد ارزش تاریخی است.
این بنا در سال 1377 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید و در آذر 1378 حریم آن مشخص شد.
*** خانه شفیعی، یادگار دوره قاجار
در خانه شفیعی همچون دیگر بناهای به جای مانده از دوره قاجار توجه خاصی به تزئینات شده که از آن جمله می توان به طاق و طاق نماهای جناغی، تزئینات آجری خفته راسته در بالای ورودی ستون های آجری اشاره کرد.
از دیگر زیبایی های بصری این بنا میزان ارتفاع آن است، وجود سطوح شیبدار شیروانی ها، سفال و رنگ قرمز آن، وجود تراس ها، پوشش گیاهی، دسترسی به چشم انداز بافت از طریق تراس ها، همگی از زیبایی های دیگر بنا محسوب می شوند.
*** خانه فاطمی
خانه فاطمی تک بنای بزرگ با 47 اتاق در فضای اندرونی و بیرونی، حیاط خلوت، تالارها و عناصر معماری منحصر به فرد به جا مانده از دوره قاجار و پهلوی است.
بنای تاریخی فاطمی در کنار مدرسه عمادیه، خانه باقری و خانه امیرلطیفی در طرح پردیسان و یکی از خانه های قدیمی است که مالکیت آن در اختیار سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گلستان است.
*** خانه رضا قلی‌نژاد
خانه رضا قلی نژاد را می توان به عنوان یکی از زیباترین بناهای به جا مانده از اواخر دوره قاجار دانست.
این بنا در محله سرچشمه گرگان واقع شده که از شرق به امامزاده نور و از جنوب شرق از طریق معبری به مجموعه تقوی و باقری ارتباط دارد.
وسعت بنای تاریخی رضا قلی نژاد حدود 500 متر مربع و دارای 2 درب ورودی از معبر شرقی و جنوبی است.
*** خانه تقوی
این مجموعه از بناهای دوره قاجار که در مساحتی بیش از 2 هزار متر مربع ساخته شده و ساخت آن منسوب به حاج میرزا محمدتقی تقوی (تقی اف) است. این مجموعه تاریخی شامل بیش از 10 حیاط اصلی و فرعی بوده که حیاط های اصلی آن شامل حیاط های بیرونی اول و دوم، حیاط های اندرونی اول و دوم، حیاط مطبخ، حیاط سرطویله، هشتی ها و پشت حیاط ها و غیره توسط میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خریداری شده و کاربری اداری پیدا کرده است.
مصالح به کار رفته در این ساختمان گچ، خاک، آهک، آجر، خشت خام و چوب است، چوب‌های به کار رفته در ستون ها اغلب چوب درخت سرخدار و چوب های به کار رفته در درها اغلب چوب درخت ازدار (آزاد) است.
ساختمان ها اغلب دو طبقه هستند و کف طبقه دوم با چوب لمبه کوبی شده تا بار کمتری بر سقف طبقه تحتانی وارد شود.
این ساختمان ها اغلب یک متر بالاتر از سطح زمین ساخته شده و زیر آنها خالی است تا از نفوذ رطوبت به داخل بنا جلوگیری شود.
در داخل حیاط ها ایوان هایی طراحی شده که به آنها 'مهتابی' می گویند.
این ایوان ها از تابش مستقیم نور خورشید در امان بوده و محل خوبی برای نگهداری برخی آذوقه ها بود.
در داخل یکی از حیاط های بیرونی، جلوی نمای ورودی ساختمان در طبقه بالا، کنسولی طراحی شده که به بنا زیبایی و ابهت خاصی بخشیده است که اصطلاحاً به این گونه بناها ' کلاه فرنگی' گفته می شود.
این ساختمان محل تجمع تجار و سیاستمداران بزرگ منطقه بوده و حتی در چند دوره هم دفتر انتخابات نمایندگان تجار بوده است.
در برخی قسمت های بنا هم چوب های زیر 'شیر سر' ها با نقوش اسلیمی، اشعار فارسی به خط نستعلیق و آیات قرآن به خط نسخ تزیین شده اند، که علاوه بر زیبایی به بنا تیمن، تبرک و تقدس می داد و نقش نگاهدارنده و محافظ در مقابل بلایا را هم ایفاء می کرد.
داخل هر حیاط یک حوض طراحی شده که دسترسی ساکنین آن حیاط را به آب آسان می کرد، آب حوض ها هم توسط جوی های روبازی که از خارج بنا آب را به داخل هدایت می کردند تامین می شد.
*** خانه شیرنگی
در محله سرچشمه شهر گرگان خانه ای قرار دارد که خانه شیرنگی ها نامیده می شود.
مجموعه شیرنگی بنایی متعلق به دوره پهلوی اول بوده که مساحت آن 735 مترمربع و زیربنای آن 520 مترمربع است.
این خانه از ابتدا در بلندی ساخته شده و دارای دو طبقه است.
درب ورودی حیاط را آهنی دو لنگه بوده و دروازه دیوار دارای سقف سفالی شیب دار هستند.
در داخل حیاط یک آب رو قرار دارد که به خانه همسایه مجاور متصل است که قبلاً به صورت اشتراکی، آب همه را به داخل کوچه به مکان مخفی هدایت می کرد. حیاط بزرگ این مجموعه مستطیل شکل است که با درختان مرکبات زینت داده شده و در بنای این ساختمان مصالح ساختمانی از آجر، خشت، گچ و چوب به چشم می خورد که از آجر و خشت برای ساخت دیوار و از گچ برای تزیینات استفاده شده است.
علاوه بر این تزیینات از چوب برای ساخت در، پنجره ها و شیروانی بهره برده اند.
3014/2729
انتهای پیام بافت تاریخی گرگان که عنوان افتخارآمیز وسیع ترین بافت تاریخی ثبت شده شمال ایران را از آن خود دارد با بناهای شاخصی همچون خانه های شیرنگی، تقوی، شعرباف، خراسانی، مفیدیان، کبیر، سرای باقری ها و امامزاده نور در محلات سرچشمه، دوشنبه ای، دربنو به مرکز استان گلستان هویتی عمیق بخشیده است.
آنچه اکنون آن را بافت تاریخی گرگان می نامند بازمانده مجموعه ای از شهر استرآباد و عناصر آن و فضاهای شهری همچون مساجد، آب انبارها، قنات ها، معابر و واحدهای مسکونی یک یا چند طبقه است.
گرگان قدیم (استرآباد) دروازه ها و کاروانسراهای متعددی داشته که دروازه های چهل دختر، بسطام، میدان، فوجرد و سبزه مشهد از مهمترین آنها بوده است.
این بافت در سال 1310 به شماره 41 در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.
این بافت دارای دو بخش اداری و مسکونی است که منازل موجود در بخش مسکونی بیشتر متعلق به اواخر دوره قاجار و اوایل دوران پهلوی است.
شاید بتوان ادعا کرد که خانه های قدیمی بیشترین روح را به کالبد بافت قدیم گرگان داده است از این روی به اختصار برخی از آنها را در اینجا معرفی می کنیم:
*** خانه باقری
مجموعه خانه باقری مربوط به اوایل دوره پهلوی با بیش از 150 سال قدمت یکی از بناهای شاخص بافت تاریخی گرگان است که به عنوان نمونه ای ارزشمند از معماری بومی مسکونی در شهر می توان از آن یاد کرد.
این بنا در حد فاصل محلات نعلبندان و سرچشمه و در حاشیه جنوبی یکی از معابر اصلی و پرگذر بافت قدیم گرگان واقع شده است، معبری که بازار و تکیه نعلبندان را به بنای امامزاده نور و سپس تکیه سرچشمه متصل می سازد.
در میان خانه های تاریخی باقی مانده در شهر خانه باقری یکی از وسیع ترین و سالم ترین نمونه ها است که عرصه این بنا یک هزار و 950 مترمربع و زیربنای مجموع فضاهای سرپوشیده آن یک هزار و 555 مترمربع می باشد.
این خانه از ترکیب متناوب فضاهای باز و بسته و بر اساس نوعی سازماندهی مجموعه ای ساخته شده، که حیاط های تقریبا غیرهندسی و متعدد در آن نقشی برجسته ایفا می کنند.
خانه باقری دارای 7 حیاط با اندازه و فرم های گوناگون است و 2 حیاط اندرونی، 2 حیاط بیرونی، حیاط هشتی، حیاط مطبخ و حیاط سرطویله که در مجموع با چهار ورودی به شبکه معابر اطراف بنا راه پیدا می کند.
خانه باقری در چند سال اخیر شاهد حضور چشمگیر گردشگران و البته مردم شهر بوده که عصرهای دل انگیزی را در شربت خانه آن سپری می کنند.
*** خانه مفیدیان
خانه مفیدیان متعلق به دوره قاجار به عنوان یکی دیگر از بناهای ارزشمند بافت تاریخی توسط سید ضیاء الدین مفیدیان در سال 1327 ساخته شده است.
این خانه به صورت مجموعه و از سه ساختمان مجزا تشکیل شده، ساختمان ضلع جنوبی که قدیمی ترین قسمت بنا است مربوط به دوره قاجاریه است.
بنای ضلع شرقی که فضای خدماتی (مطبخ) است مربوط به همین دوره بوده اما ساختمان ضلع شمالی بنا مربوط به دوره پهلوی است که احتمال دارد بر روی یک ساختمان دوره قاجاریه ساخته شده باشد.
*** خانه میرشهیدی
خانه میرشهیدی نیز یکی از ارزشمندترین بناهای تاریخی که بخشی از آن به دوره قاجار و قسمتی از آن نیز متعلق به دوره صفویه است.
در قسمت تحتانی این بنا طاق های بسیار قدیمی وجود دارد که 2 چشمه از آن جاری است که چشمه اول در ضلع غربی ساختمان و چشمه دوم در بخش تحتانی بنای ساختمان 2 طبقه قرار دارد.
بنای تاریخی میرشهیدی کهن ترین بنای سه طبقه در گذشته به شمار می رود که در محله سرچشمه گرگان قرار دارد.
*** خانه خراسانی
تاریخ ساخت این بنا بر اساس سنگ نبشته سطوح زیرین سرشیرهای آن به 1295 می رسد که با سلطنت ناصرالدین شاه همزمان است.
این بنا در 2 بخش شمالی و جنوبی ساخته شده و عمده ارزش های معماری برجای مانده بنا بخش جنوبی آن بوده و بخش شمالی فاقد ارزش تاریخی است.
این بنا در سال 1377 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید و در آذر 1378 حریم آن مشخص شد.
*** خانه شفیعی، یادگار دوره قاجار
در خانه شفیعی همچون دیگر بناهای به جای مانده از دوره قاجار توجه خاصی به تزئینات شده که از آن جمله می توان به طاق و طاق نماهای جناغی، تزئینات آجری خفته راسته در بالای ورودی ستون های آجری اشاره کرد.
از دیگر زیبایی های بصری این بنا میزان ارتفاع آن است، وجود سطوح شیبدار شیروانی ها، سفال و رنگ قرمز آن، وجود تراس ها، پوشش گیاهی، دسترسی به چشم انداز بافت از طریق تراس ها، همگی از زیبایی های دیگر بنا محسوب می شوند.
*** خانه فاطمی
خانه فاطمی تک بنای بزرگ با 47 اتاق در فضای اندرونی و بیرونی، حیاط خلوت، تالارها و عناصر معماری منحصر به فرد به جا مانده از دوره قاجار و پهلوی است.
بنای تاریخی فاطمی در کنار مدرسه عمادیه، خانه باقری و خانه امیرلطیفی در طرح پردیسان و یکی از خانه های قدیمی است که مالکیت آن در اختیار سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گلستان است.
*** خانه رضا قلی‌نژاد
خانه رضا قلی نژاد را می توان به عنوان یکی از زیباترین بناهای به جا مانده از اواخر دوره قاجار دانست.
این بنا در محله سرچشمه گرگان واقع شده که از شرق به امامزاده نور و از جنوب شرق از طریق معبری به مجموعه تقوی و باقری ارتباط دارد.
وسعت بنای تاریخی رضا قلی نژاد حدود 500 متر مربع و دارای 2 درب ورودی از معبر شرقی و جنوبی است.
*** خانه تقوی
این مجموعه از بناهای دوره قاجار که در مساحتی بیش از 2 هزار متر مربع ساخته شده و ساخت آن منسوب به حاج میرزا محمدتقی تقوی (تقی اف) است. این مجموعه تاریخی شامل بیش از 10 حیاط اصلی و فرعی بوده که حیاط های اصلی آن شامل حیاط های بیرونی اول و دوم، حیاط های اندرونی اول و دوم، حیاط مطبخ، حیاط سرطویله، هشتی ها و پشت حیاط ها و غیره توسط میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خریداری شده و کاربری اداری پیدا کرده است.
مصالح به کار رفته در این ساختمان گچ، خاک، آهک، آجر، خشت خام و چوب است، چوب‌های به کار رفته در ستون ها اغلب چوب درخت سرخدار و چوب های به کار رفته در درها اغلب چوب درخت ازدار (آزاد) است.
ساختمان ها اغلب دو طبقه هستند و کف طبقه دوم با چوب لمبه کوبی شده تا بار کمتری بر سقف طبقه تحتانی وارد شود.
این ساختمان ها اغلب یک متر بالاتر از سطح زمین ساخته شده و زیر آنها خالی است تا از نفوذ رطوبت به داخل بنا جلوگیری شود.
در داخل حیاط ها ایوان هایی طراحی شده که به آنها 'مهتابی' می گویند.
این ایوان ها از تابش مستقیم نور خورشید در امان بوده و محل خوبی برای نگهداری برخی آذوقه ها بود.
در داخل یکی از حیاط های بیرونی، جلوی نمای ورودی ساختمان در طبقه بالا، کنسولی طراحی شده که به بنا زیبایی و ابهت خاصی بخشیده است که اصطلاحاً به این گونه بناها ' کلاه فرنگی' گفته می شود.
این ساختمان محل تجمع تجار و سیاستمداران بزرگ منطقه بوده و حتی در چند دوره هم دفتر انتخابات نمایندگان تجار بوده است.
در برخی قسمت های بنا هم چوب های زیر 'شیر سر' ها با نقوش اسلیمی، اشعار فارسی به خط نستعلیق و آیات قرآن به خط نسخ تزیین شده اند، که علاوه بر زیبایی به بنا تیمن، تبرک و تقدس می داد و نقش نگاهدارنده و محافظ در مقابل بلایا را هم ایفاء می کرد.
داخل هر حیاط یک حوض طراحی شده که دسترسی ساکنین آن حیاط را به آب آسان می کرد، آب حوض ها هم توسط جوی های روبازی که از خارج بنا آب را به داخل هدایت می کردند تامین می شد.
*** خانه شیرنگی
در محله سرچشمه شهر گرگان خانه ای قرار دارد که خانه شیرنگی ها نامیده می شود.
مجموعه شیرنگی بنایی متعلق به دوره پهلوی اول بوده که مساحت آن 735 مترمربع و زیربنای آن 520 مترمربع است.
این خانه از ابتدا در بلندی ساخته شده و دارای دو طبقه است.
درب ورودی حیاط را آهنی دو لنگه بوده و دروازه دیوار دارای سقف سفالی شیب دار هستند.
در داخل حیاط یک آب رو قرار دارد که به خانه همسایه مجاور متصل است که قبلاً به صورت اشتراکی، آب همه را به داخل کوچه به مکان مخفی هدایت می کرد. حیاط بزرگ این مجموعه مستطیل شکل است که با درختان مرکبات زینت داده شده و در بنای این ساختمان مصالح ساختمانی از آجر، خشت، گچ و چوب به چشم می خورد که از آجر و خشت برای ساخت دیوار و از گچ برای تزیینات استفاده شده است.
علاوه بر این تزیینات از چوب برای ساخت در، پنجره ها و شیروانی بهره برده اند.
3014/2729
کپی شد
