احمدرضا فیضی پور کارشناس مسئول مدیریت جهاد کشاورزی شهرستان آزادشهر در ماهنامه داخلی سازمان جهادکشاورزی گلستان نوشت: در نواحی روستایی مزارعی وجود دارند که با داشتن یک قابلیت خاص یا چشم انداز بسیار مناسب، ممکن است به عنوان مکانی برای گذران اوقات فراغت از سوی بازدیدکنندگان شهری یا غیربومی انتخاب شوند. گردشگرانِ گریزان از محیط های پرازدحام و متراکم شهری و در سیطره تکنولوژی به دنبال یافتن مکان های جدید برای تجربه های متفاوت گردشگری هستند و کشاورزان برای افزایش درآمد خود، ارائه خدمات گردشگری و گشودن فضای مزرعه بر روی بازدیدکنندگان را به عنوان یک تنوع در عملکرد مزرعه و منبع درآمد جدید می پذیرند.
گردشگران در تعطیلات از خدمات کشاورزان در مزرعه یا باغ بهره مند می شوند، اقامت شبانه در خانه کشاورزی یا سیاه چادر عشایر پیدا میکنند، محصولاتی که نیاز دارند را خودشان برداشت و یا حتی بخشی از تولید را تأمین مالی می کنند تا نیاز خانواده با نظارت خود آن ها تولید شود و در ازای بهره مندی از این خدمات، مبالغی به کشاورز پرداخت می کنند.
از آنجا که گردشگری کشاورزی، در محیط های روستایی انجام می شود که قطعاً نسبت به شهرها، هزینه های پایین تری دارند، امکان گردشگری نه تنها برای قشر مرفه، بلکه برای اقشار متوسط و بعضاً ضعیف جامعه نیز وجود دارد. از این رو کشور در بخش توریسم داخلی می تواند از جمعیت عظیم طبقه متوسط و ضعیف نیز کسب درآمد کند.
بطور کلی گردشگری کشاورزی یک شیوه محرک رکود اقتصادی در نواحی روستایی است که آثار آن عبارتند از گسترش بهره برداری از مزرعه، نوآوری در درآمدسازی و کسب درآمد مازاد، یافتن مصرف کنندگان جدید محصولات کشاورزی، افزایش آگاهی و استفاده از محصولات و خدمات محلی، درک و توجه بیشتر به اهمیت نگهداری زمین های مورد استفاده، کسب درآمد برای اعضای خانوار کشاورز و دیگر کسانی که در مزرعه کار نمی کنند، تشویق کشاورزان به ادامه کشاورزی، کمک به احیا و توسعه سنت ها، هنرها و صنایع محلی، افزایش و احیاء نمادهای محلی برای جلب توجه بازدیدکنندگان، پیشرفت و بهبود فرهنگ، نیازمندی به مدیریت محیطی سالم برای چشم انداز روستایی، تدارک فرصت برای مدیریت بحران های اقتصادی در زمینه کشاورزی، افزایش پایداری در طولانی مدت برای تجارت کشاورزی، افزایش درآمد و ارتقاء سطح زندگی ساکنان، حفظ بافت سنتی روستاها و جلوگیری از مهاجرت.
ابزارهایی برای رسیدن به این مهم نیاز است که اولین و مهم ترین آن ها، فرهنگ سازی در میان جوامع محلی و باغدار و کشاورز از یک سو و مسافران و گردشگران و همچنین مسئولان از دیگر سو است. فرهنگ سازی در میان جوامع محلی از این نظر مهم است که بدانند راه اندازی این نوع گردشگری به نفع آنهاست و به کاهش هزینه ها، درآمدزایی، اشتغال، شهرت، توسعه صنایع دستی و ...می انجامد.
سایر ابزارهای مهم در توسعه اگروتوریسم که باید مد نظر کشاورزان و مسئولین باشد، تنوع بخشی خصوصاً در مورد محصولات باغی، توسعه گلخانه هاو محصولات گلخانه ای، اطلاع رسانی دقیق جهت جذب گردشگر و تدوین برنامه های مناسب جهت ایجاد یا توسعه مناظر زیبا که گردشکر را مجذوب خود نماید، توجه به راه های ارتباطی مطلوب با دسترسی آسان به مناطق گردشگری و زمین های کشاورزی و باغات، فراهم کردن امکانات و زیرساخت ها و خدمات اقامتی و رفاهی برای اقامت گردشگران، خدمات انتظامی برای فراهم کردن محیط امن و پیش بینی شده در سطح مطلوب، به نحوی که دغدغه ی ذهنی برای گردشگر ایجاد نگردد و بتواند به راحتی ضمن استفاده از جنبه های تفریحی و رفاهی منطقه، با رضایت کامل در بخش های مختلف هزینه نماید، انتخاب مزارع و باغات پایلوت و مناطقی که دارای نزدیکی بیشتری با عوامل طبیعی بوده و تکنولوژی ها و فناوری های نوین انسان در آنها دخالت کمتری داشته است با تنوع زیستی کشاورزی بالا و چشم اندازهای طبیعی غنی جهت تبلیغ و جذب گردشگر و مهمتر از همه، برنامه ریزی است.
بازسازی و تغییر کاربری بخشی از اماکن روستایی به مکانهایی که در آنها می توان برای یک یا دو روز یا حتی چند ساعت از طبیعت بهره برد و از محصولات بومی و اصیل روستا استفاده کرد، می تواند مرحلۀ اول ایجاد این صنعت باشد. این اماکن بدین ترتیب تبدیل به نوعی مهمانسرای خانگی می شوند که در آن مسافر (گردشگر) مانند عضوی از خانواده بوده و در صورت تمایل، می تواند در امور روزمرۀ روستا و فعالیت های آن شرکت کند.
هرچند تاکنون اقداماتی در برخی از استان ها و مناطق در جهت توسعه توریسم کشاورزی انجام گرفته است؛ نظیر برگزاری جشن برداشت زعفران درآزادشهر، خرمن در گرگان، زغال اخته در قزوین، لوبیا در اهر و ...، که در جلب نظر گردشگران داخلی تاحدی موفق بوده اند ولی به نظر می رسد کافی و مؤثر نبوده و گسترش فعالیت های اینچنینی و با هدف جذب گردشگران خارجی را می طلبد.
نبود تورهای تخصصی برای معرفی توریسم و توان روستایی نیز تأثیر مهمی در توسعه نیافتگی اگروتوریسم و توریسم روستایی دارد، کما اینکه در حال حاضر دفاتر مسافرتی ترجیح می دهند که بیشتر در حوزه جهانگردی فعالیت کنند تا ایرانگردی و اگروتوریسم.
استان گلستان به دلیل دارا بودن شرایط اقلیمی خاص، آب و هوای مناسب، خاک حاصلخیز، تنوع قومیتی شامل ترکمن ها، فارسی زبانان، سیستانی ها، بلوچ ها، ترک ها، مازندانی ها و قزاق ها) با آداب، رسوم و سنت های خاص هرکدام (نقاط باستانی بخصوص برج قابوس، مدرسه عمادیه، موزه گرگان، کاروانسرای قزلق، میل رادکان، پل های شاه عباسی، روستای فارسیان قانچی و ...، صنایع دستی منجمله ابریشم بافی، پشتی، جاجیم و قالیچه ترکمنی و غذاهای محلی نظیر کنجدی، بابتو، مارمرده، نان کاک، نان شیرمال و ...و بازارهای محلی و مرزی، ظرفی تهای فراوانی در زمینه گردشگری دارد. وجود آب و هوای متفاوت در مناطق مختلف استان و پراکندگی روستاها و زمین های کشاورزی در مناطق مختلف کوهستانی و جلگ های، ظرفی تهای فراوانی برای تولید انواع محصولات کشاورزی به وجود آورده است که این، خود عامل مهمی در جذب گردشگران طبیعت و توسعه گردشگری کشاورزی است.
در استان گلستان بیش از 72 نوع محصول مهم زراعی و باغی همچون گندم، جو، سویا، کلزا، پنبه، ذرت، برنج، زیتون، هلو، زعفران، گیاهان دارویی و ... تولید می شود که در برخی از این محصولات، به لحاظ کمی و کیفی رتبه های بالا در کشور را در اختیار دارد. همچنین انتخاب 37 روستای هدف گردشگری در استان در سال 94 نشان می دهد که پتانسیل بسیار مناسبی در جذب گردشگران بومی و غیربومی و توسعه توریسم روستایی و از قبِلَ آن، گردشگری کشاورزی وجود دارد که باید حداکثر استفاده از آن به عمل آید.
در روستای وامنان شهرستان آزادشهر که خاستگاه زعفران در استان است، توسعه توریسم زعفران از طریق برگزاری جشنواره، همایش و نمایشگاه و با در نظرگرفتن سایر نیازمندی ها منجمله اقامتگاه، امنیت، راه روستایی، حمل ونقل و ...، می تواند منجر به وقوع اتفاقات خوشا یند در منطقه، شهرستان و استان در زمینه گردشگری و جذب گردشگران داخلی و حتی خارجی شود. در اقامت چندروزه گردشگران در این نواحی، ضمن آموزش عملی کاشت و داشت زعفران، در مزرعه اقدام به برداشت زعفران می کنند، در خانه های روستایی ساکن شده، اقدام به تمیز و خشک کردن زعفران نموده، غذاهای محلی مصرف کرده، در بازی ها، مسابقات، سرگرمی های محلی، مراسم عروسی وجشنواره ها شرکت کرده، از پیاده روی، سوارکاری و ماهیگیری لذت برده و نهایتا با جاذبه های سنتی و نقاط دیدنی روستا آشنا می شوند.
راهکارهایی برای رشد صنعت گردشگری کشاورزی به این شرح پیشنهاد می شود: فرهنگ سازی گردشگری کشاورزی در بین شهروندان و کشاورزان، انجام مطالعات و تحقیقات لازم برای تدوین طرح توسعه، برنامه ریزی، توسعه تدریجی و تنوع بخشی در تولیدات، توسعه زیرساخ تها و امکانات در جامعه میزبان، تأسیس دفاتر جذب توریسم در روستاها و روستاگردی و ایرانگردی درکنار جهانگردی، انجام اقدامات فرهنگی و زیباسازی محیط روستاها، انتشار کتابچه ها و بولتن های تبلیغی از اماکن و جاذبه های توریستی روستا، ایجاد بازاچه های محلی، موقت، کنار مزرعه ای و جاده ای) خصوصا در مناطق پرتردد (جهت عرضه بی واسطه محصولات کشاورزی به گردشگر، راه اندازی مهمان سراهای توریستی و محلی، برنامه هایی نظیر موسیقی و غیره، تولید و پخش برنامه های رادیویی و تلویزیونی از اماکن و مناظر زیبا و دلنشین روستاها، انتخاب و گزینش تعدادی از روستاهای شاخص و معرفی آن ها ) که وامنان آزادشهر دارای شاخص های موردنظر است (مجهز کردن آنها به امکانات و وسایل رفاهی و تفریحی و ترویج فرهنگ توریسم در آنها، برگزاری جشنواره های صنایع دستی، محصولات کشاورزی و آداب و رسوم، فراهم آوردن شرایط گردشگری و تفریح گردشگران در فضای باز مزرعه و ایجاد فرصت آموزش به گردشگران علاقمند به یادگیری اصول کشاورزی به صورت عملی و کاربردی و حمایت از این فعالیتها و در اختیار قرار دادن تسهیلات با بهره مناسب.
به نظر می رسد تعامل بین دستگاه های متولی نظیر محیط زیست، میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، شهرداری، جهادکشاورزی و سایر ارگانهای ذیربط ) بسته به مورد(و با مدیریت واحد نظیر استانداری و فرمانداری ها باید بیشتر باشد تا شاهد ایجاد تحولی عظیم در توسعه پایدار استان خصوصا در بخش گردشگری و کشاورزی باشیم.
6204/2729
انتهای پیام گردشگران در تعطیلات از خدمات کشاورزان در مزرعه یا باغ بهره مند می شوند، اقامت شبانه در خانه کشاورزی یا سیاه چادر عشایر پیدا میکنند، محصولاتی که نیاز دارند را خودشان برداشت و یا حتی بخشی از تولید را تأمین مالی می کنند تا نیاز خانواده با نظارت خود آن ها تولید شود و در ازای بهره مندی از این خدمات، مبالغی به کشاورز پرداخت می کنند.
از آنجا که گردشگری کشاورزی، در محیط های روستایی انجام می شود که قطعاً نسبت به شهرها، هزینه های پایین تری دارند، امکان گردشگری نه تنها برای قشر مرفه، بلکه برای اقشار متوسط و بعضاً ضعیف جامعه نیز وجود دارد. از این رو کشور در بخش توریسم داخلی می تواند از جمعیت عظیم طبقه متوسط و ضعیف نیز کسب درآمد کند.
بطور کلی گردشگری کشاورزی یک شیوه محرک رکود اقتصادی در نواحی روستایی است که آثار آن عبارتند از گسترش بهره برداری از مزرعه، نوآوری در درآمدسازی و کسب درآمد مازاد، یافتن مصرف کنندگان جدید محصولات کشاورزی، افزایش آگاهی و استفاده از محصولات و خدمات محلی، درک و توجه بیشتر به اهمیت نگهداری زمین های مورد استفاده، کسب درآمد برای اعضای خانوار کشاورز و دیگر کسانی که در مزرعه کار نمی کنند، تشویق کشاورزان به ادامه کشاورزی، کمک به احیا و توسعه سنت ها، هنرها و صنایع محلی، افزایش و احیاء نمادهای محلی برای جلب توجه بازدیدکنندگان، پیشرفت و بهبود فرهنگ، نیازمندی به مدیریت محیطی سالم برای چشم انداز روستایی، تدارک فرصت برای مدیریت بحران های اقتصادی در زمینه کشاورزی، افزایش پایداری در طولانی مدت برای تجارت کشاورزی، افزایش درآمد و ارتقاء سطح زندگی ساکنان، حفظ بافت سنتی روستاها و جلوگیری از مهاجرت.
ابزارهایی برای رسیدن به این مهم نیاز است که اولین و مهم ترین آن ها، فرهنگ سازی در میان جوامع محلی و باغدار و کشاورز از یک سو و مسافران و گردشگران و همچنین مسئولان از دیگر سو است. فرهنگ سازی در میان جوامع محلی از این نظر مهم است که بدانند راه اندازی این نوع گردشگری به نفع آنهاست و به کاهش هزینه ها، درآمدزایی، اشتغال، شهرت، توسعه صنایع دستی و ...می انجامد.
سایر ابزارهای مهم در توسعه اگروتوریسم که باید مد نظر کشاورزان و مسئولین باشد، تنوع بخشی خصوصاً در مورد محصولات باغی، توسعه گلخانه هاو محصولات گلخانه ای، اطلاع رسانی دقیق جهت جذب گردشگر و تدوین برنامه های مناسب جهت ایجاد یا توسعه مناظر زیبا که گردشکر را مجذوب خود نماید، توجه به راه های ارتباطی مطلوب با دسترسی آسان به مناطق گردشگری و زمین های کشاورزی و باغات، فراهم کردن امکانات و زیرساخت ها و خدمات اقامتی و رفاهی برای اقامت گردشگران، خدمات انتظامی برای فراهم کردن محیط امن و پیش بینی شده در سطح مطلوب، به نحوی که دغدغه ی ذهنی برای گردشگر ایجاد نگردد و بتواند به راحتی ضمن استفاده از جنبه های تفریحی و رفاهی منطقه، با رضایت کامل در بخش های مختلف هزینه نماید، انتخاب مزارع و باغات پایلوت و مناطقی که دارای نزدیکی بیشتری با عوامل طبیعی بوده و تکنولوژی ها و فناوری های نوین انسان در آنها دخالت کمتری داشته است با تنوع زیستی کشاورزی بالا و چشم اندازهای طبیعی غنی جهت تبلیغ و جذب گردشگر و مهمتر از همه، برنامه ریزی است.
بازسازی و تغییر کاربری بخشی از اماکن روستایی به مکانهایی که در آنها می توان برای یک یا دو روز یا حتی چند ساعت از طبیعت بهره برد و از محصولات بومی و اصیل روستا استفاده کرد، می تواند مرحلۀ اول ایجاد این صنعت باشد. این اماکن بدین ترتیب تبدیل به نوعی مهمانسرای خانگی می شوند که در آن مسافر (گردشگر) مانند عضوی از خانواده بوده و در صورت تمایل، می تواند در امور روزمرۀ روستا و فعالیت های آن شرکت کند.
هرچند تاکنون اقداماتی در برخی از استان ها و مناطق در جهت توسعه توریسم کشاورزی انجام گرفته است؛ نظیر برگزاری جشن برداشت زعفران درآزادشهر، خرمن در گرگان، زغال اخته در قزوین، لوبیا در اهر و ...، که در جلب نظر گردشگران داخلی تاحدی موفق بوده اند ولی به نظر می رسد کافی و مؤثر نبوده و گسترش فعالیت های اینچنینی و با هدف جذب گردشگران خارجی را می طلبد.
نبود تورهای تخصصی برای معرفی توریسم و توان روستایی نیز تأثیر مهمی در توسعه نیافتگی اگروتوریسم و توریسم روستایی دارد، کما اینکه در حال حاضر دفاتر مسافرتی ترجیح می دهند که بیشتر در حوزه جهانگردی فعالیت کنند تا ایرانگردی و اگروتوریسم.
استان گلستان به دلیل دارا بودن شرایط اقلیمی خاص، آب و هوای مناسب، خاک حاصلخیز، تنوع قومیتی شامل ترکمن ها، فارسی زبانان، سیستانی ها، بلوچ ها، ترک ها، مازندانی ها و قزاق ها) با آداب، رسوم و سنت های خاص هرکدام (نقاط باستانی بخصوص برج قابوس، مدرسه عمادیه، موزه گرگان، کاروانسرای قزلق، میل رادکان، پل های شاه عباسی، روستای فارسیان قانچی و ...، صنایع دستی منجمله ابریشم بافی، پشتی، جاجیم و قالیچه ترکمنی و غذاهای محلی نظیر کنجدی، بابتو، مارمرده، نان کاک، نان شیرمال و ...و بازارهای محلی و مرزی، ظرفی تهای فراوانی در زمینه گردشگری دارد. وجود آب و هوای متفاوت در مناطق مختلف استان و پراکندگی روستاها و زمین های کشاورزی در مناطق مختلف کوهستانی و جلگ های، ظرفی تهای فراوانی برای تولید انواع محصولات کشاورزی به وجود آورده است که این، خود عامل مهمی در جذب گردشگران طبیعت و توسعه گردشگری کشاورزی است.
در استان گلستان بیش از 72 نوع محصول مهم زراعی و باغی همچون گندم، جو، سویا، کلزا، پنبه، ذرت، برنج، زیتون، هلو، زعفران، گیاهان دارویی و ... تولید می شود که در برخی از این محصولات، به لحاظ کمی و کیفی رتبه های بالا در کشور را در اختیار دارد. همچنین انتخاب 37 روستای هدف گردشگری در استان در سال 94 نشان می دهد که پتانسیل بسیار مناسبی در جذب گردشگران بومی و غیربومی و توسعه توریسم روستایی و از قبِلَ آن، گردشگری کشاورزی وجود دارد که باید حداکثر استفاده از آن به عمل آید.
در روستای وامنان شهرستان آزادشهر که خاستگاه زعفران در استان است، توسعه توریسم زعفران از طریق برگزاری جشنواره، همایش و نمایشگاه و با در نظرگرفتن سایر نیازمندی ها منجمله اقامتگاه، امنیت، راه روستایی، حمل ونقل و ...، می تواند منجر به وقوع اتفاقات خوشا یند در منطقه، شهرستان و استان در زمینه گردشگری و جذب گردشگران داخلی و حتی خارجی شود. در اقامت چندروزه گردشگران در این نواحی، ضمن آموزش عملی کاشت و داشت زعفران، در مزرعه اقدام به برداشت زعفران می کنند، در خانه های روستایی ساکن شده، اقدام به تمیز و خشک کردن زعفران نموده، غذاهای محلی مصرف کرده، در بازی ها، مسابقات، سرگرمی های محلی، مراسم عروسی وجشنواره ها شرکت کرده، از پیاده روی، سوارکاری و ماهیگیری لذت برده و نهایتا با جاذبه های سنتی و نقاط دیدنی روستا آشنا می شوند.
راهکارهایی برای رشد صنعت گردشگری کشاورزی به این شرح پیشنهاد می شود: فرهنگ سازی گردشگری کشاورزی در بین شهروندان و کشاورزان، انجام مطالعات و تحقیقات لازم برای تدوین طرح توسعه، برنامه ریزی، توسعه تدریجی و تنوع بخشی در تولیدات، توسعه زیرساخ تها و امکانات در جامعه میزبان، تأسیس دفاتر جذب توریسم در روستاها و روستاگردی و ایرانگردی درکنار جهانگردی، انجام اقدامات فرهنگی و زیباسازی محیط روستاها، انتشار کتابچه ها و بولتن های تبلیغی از اماکن و جاذبه های توریستی روستا، ایجاد بازاچه های محلی، موقت، کنار مزرعه ای و جاده ای) خصوصا در مناطق پرتردد (جهت عرضه بی واسطه محصولات کشاورزی به گردشگر، راه اندازی مهمان سراهای توریستی و محلی، برنامه هایی نظیر موسیقی و غیره، تولید و پخش برنامه های رادیویی و تلویزیونی از اماکن و مناظر زیبا و دلنشین روستاها، انتخاب و گزینش تعدادی از روستاهای شاخص و معرفی آن ها ) که وامنان آزادشهر دارای شاخص های موردنظر است (مجهز کردن آنها به امکانات و وسایل رفاهی و تفریحی و ترویج فرهنگ توریسم در آنها، برگزاری جشنواره های صنایع دستی، محصولات کشاورزی و آداب و رسوم، فراهم آوردن شرایط گردشگری و تفریح گردشگران در فضای باز مزرعه و ایجاد فرصت آموزش به گردشگران علاقمند به یادگیری اصول کشاورزی به صورت عملی و کاربردی و حمایت از این فعالیتها و در اختیار قرار دادن تسهیلات با بهره مناسب.
به نظر می رسد تعامل بین دستگاه های متولی نظیر محیط زیست، میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، شهرداری، جهادکشاورزی و سایر ارگانهای ذیربط ) بسته به مورد(و با مدیریت واحد نظیر استانداری و فرمانداری ها باید بیشتر باشد تا شاهد ایجاد تحولی عظیم در توسعه پایدار استان خصوصا در بخش گردشگری و کشاورزی باشیم.
6204/2729
کپی شد
