آتش سوزی در جنگل های گلستان اتفاق جدیدی نیست اما تفاوت حریق امسال با سال های قبل به ثبت جهانی شدن جنگل های هیرکانی (واقع در استانهای گلستان، گیلان و مازندران) و به تبع آن دقت نظر بیشتر ناظران بین المللی بر سرنوشت این میراث ۴۰ میلیون ساله است.
در ۱۴ تیرماه امسال جنگل های "پارک ملی گلستان"، جنگل ابر، افراتخته و جهان‌نما استان گلستان به عنوان بخشی از جنگل های هیرکانی ایران در چهل و سومین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو در باکو آذربایجان ثبت جهانی شد که این اتفاق علاوه بر آنکه وظایف و مسوولیت مدیران ذیربط را در قبال این حوزه باستان شناسی و گیاه شناسی زنده بیشتر کرد، فرصتی را در اختیار افراد ذی مدخل قرار می‌دهد تا بتوان از آن برای پاسداشت بهتر جنگل ها استفاده کنند.
جنگلهای هیرکانی از غنی ترین اکوسیستم های جهان محسوب می شود بطوری‌که بیش از ۲۹۶ گونه پرنده و در حدود ۶۰۰ گونه پستاندار، ۶۷ گونه ماهی، ۲۹ گونه خزنده و ۱۵۰ گونه درختی و بوته ای بومی مانند درختان انجیلی و شمشاد در این جنگل ها وجود داشته و زندگی می کنند.
آتش جنگل های گلستان با مشارکت تشکل های مردم نهاد و همکاری دستگاه ها، ماموران حفاظتی منابع طبیعی و آبخیزداری و عوامل محیط زیست کنترل و مهار شد.
هرچند این آتش سوزی ها در قالب زیر اشکوب (علفزار) و یا سطحی بوده و از توسعه و عمق یافتن آن و آسیب به تنه و تاج درختان جلوگیری شد اما بروز همزمان در مناطق مختلف استان بار دیگر ضرورت بهره مندی از توان و ظرفیت نهادهای بین المللی برای حفظ این میراث طبیعی را برجسته کرد.
ایجاد تیم های منسجم مهار آتش با مشارکت دستگاه های متولی در گلستان می تواند راهکار میان مدتی برای مدیریت بهینه جنگل های هیرکانی باشد اما باید پذیرفت حفظ میراث طبیعی نیازمند مشارکت و بهره مندی از همه ظرفیت های موجود داخلی و خارجی است.
تغییرات اقلیمی، مشکلات ناشی از تحریم، محدودیت بودجه جاری، پرداخت نامنظم دستمزد نیروهای حفاظتی و کاهش نظارت در اثر مشکلات اقتصادی در کنار حضور گسترده دامداران، شکارچیان و کوهنوردان در جنگل های هیرکانی ضریب آسیب پذیری این عرصه ها را بیشتر کرده و همه این مباحث به عنوان عامل اخلال در مدیریت، زمینه آتش سوزی گاه و بی گاه را فراهم آورده است.
تعامل و تبادل تجربیات جهانی بویژه برای ارتقای سطح کارشناسی، اعزام کارشناس و سایر کمک‌های مالی و فنی از مزایای مهم یونسکو برای کمک به حفظ میراث های ثبت جهانی شده است که مدیران گلستان می توانند برای مدیریت موثر آتش در جنگل های هیرکانی از آن استفاده بیشتری ببرند.
انعکاس چالش های فراروی مدیریت جنگل های هیرکانی، شناخت و تعهد سایر کشورها را در قبال حفظ این میراث طبیعی و فرهنگی برای نسل های آینده تشدید خواهد کرد.
معرفی حرفه‌ای و شایسته جنگل های هیرکانی به زبان‌های مختلف در کشورهای جهان از جمله نتایج مثبت و مهمی است که ثبت جنگل های هیرکانی بدنبال داشته و می تواند در جذب اعتبارت نهادهای غیر دولتی خارجی موثر باشد.
تهیه شیوه نامه اختصاصی برای حفاظت از جنگلهای هیرکانی با تمرکز بر برنامه ریزی، کنترل و نظارت بر فعالیت ها، تقویت امکانات و تجهیزات مقابله، تدارک دوره های آموزشی تخصصی و عمومی، استفاده از ظرفیت رسانه ها و بهره گیری بیشتر از مشارکت مردم و دستگاه ها و ارایه آن به یونسکو، سهم موثری در اختصاص اعتبارات و تجهیزات مناسب برای حفاظت از جنگل های هیرکانی به همراه می آورد.
در زمان حاضر مهار آتش سوزی جنگل ها متکی به نیروهای مردمی و امدادی است و باوجود دستاوردهای بسیار در زمینه مخابراتی و الکترونیک، فناوری پایش در جنگل ها توسعه نیافته و همچنان در قالب یک فرم سنتی در حال انجام است که این مولفه توان حفاظت از جنگل های هیرکانی به عنوان دومین اثر طبیعی ثبت شده در یوسنکو را ندارد.
عامل انسانی گاه از روی عمد و گاه غیر عمد به عنوان اصلی ترین عنصر آتش سوزی در جنگل ها محسوب می شود؛ هر چند برای کاهش آسیب های ناشی از حریق در جنگل های هیرکانی نیازمند آموزش و فرهنگ سازی در بین جوامع پیرامونی هستیم اما باید پذیرفت وقتی توانستیم این اندوخته چند میلیون ساله را در فهرست آثار طبیعی جهان ثبت کنیم باید بتوانیم از ظرفیت و فرصت های این امتیاز به خوبی بهره مند شویم چرا که قرار دادن این جنگل ها در فهرست ثبت شده جهان و رعایت الزامات و محدودیت های بهره برداری، به خودی خود دستاوردی نخواهد داشت.
علی قاسمعلی، کارشناس محیط زیست
