برابر داده های آماری؛ حداقل کمبود آب استان گلستان به چهار میلیارد متر مکعب بالغ می گردد که باید برای تامین آن برنامه ریزی، فرهنگ سازی، تامین اعتبار و عملیات اجرایی سنگینی را پیگیری کرد و یکی از راهکارها استفاده از آب های شور و لب شور موجود و نیز ظرفیت دریای خزر است.
استفاده از حدود ۲۰۰۰ میلیون متر مکعب از پتانسیل آب های سطحی و زیر زمینی استان در بخش کشاورزی و ۱۰۰ میلیون متر مکعب در بخش آبزی پروری قادر به آبیاری ۳۰۰ هزار هکتار از اراضی استان می باشد و حدود ۳۷۰۰ هکتار نیز به عنوان ذخایر و مزارع آبزی پروری در نظر گرفته می شود، همچنین تصفیه و بازچرخانی حدود ۲۰۰ میلیون متر مکعب از آب مصرفی بخش های صنعت و شرب ۳۰ هزار هکتار دیگر از اراضی استان را آبیاری کند.
در صورت استفاده از روش های نوین آبیاری و با صرفه جویی در همین آب موجود می توان حدود ۱۰۰ هزار هکتار دیگر از اراضی گلستان را از نعمت آب برخوردار کرد. انتقال آب از حوضه های مجاور نیز می تواند به میزان ۳۰۰ میلیون متر مکعب پتانیسل استان را افزایش دهد که در صورت استفاده از شیوه های فعلی آبیاری حدود ۴۳ هزار هکتار و در صورت استفاده از روش های آبیاری مدرن حدود ۵۶ هزار هکتار از اراضی استان را به اراضی آبیاری شده پیوند خواهد داد.
جمع ارقام مورد اشاره؛ میزان آب قابل استفاده برای بخش کشاورزی را به مقدار ۲۵۰۰ میلیون مترمکعب نشان می دهد که در صورت استفاده از روش های مدرن آبیاری قادر است حدود ۴۶۰ هزار هکتار از اراضی استان گلستان را آبیاری کند.
بر اساس آمارهای موجود، استان گلستان دارای ۸۵۰ هزار هکتار اراضی قابل کشت است که در صورت انجام موارد فوق، هنوز حدود ۳۹۰ هزار هکتار از اراضی استان باید به صورت دیم کشت شود و یا اصولا" بدون کشت باقی بماند .
برای آبیاری ۳۹۰ هزار هکتار در صورت استفاده از روش های کنونی آبیاری به حدود ۲۷۰۰ میلیون متر مکعب آب دیگر احتیاج است.
وجود منابع بزرگی از زه آب های ناشی از آبیاری و زهکشی اراضی کشاورزی گلستان و از آن مهم تر، وجود نعمتی به نام دریای خزر در مجاورت استان گلستان، این امکان را فراهم می آورد که بتوان در خصوص استفاده از این منبع بزرگ آبی مطالعه و برنامه ریزی کرد. شوری آب دریای خزر حدود یک سوم آب های آزاد است و در شمار آب های نیمه شور محسوب می شود.
در خصوص استفاده از آب های نیمه شور و شور در ایران و دیگر کشورها تحقیقات فراوانی صورت گرفته و در مناطق زیادی نیز عملا از این نوع آب ها استفاده می شود.
تاکنون ۱۰ هزار گیاه که در مناطق گرمسیری رشد می کنند و با آب شور آبیاری می شوند، شناخته شده که ۲۰ گونه آن دارای ارزش صنعتی است.
در کشور اریتره گیاه سالیکورنیا که یک گیاه شورزی روغنی است با آب دریا آبیاری می شود. در چابهار واقع در جنوب ایران قرار است آب دریا پس از گردش در استخرهای پرورش میگو تصفیه شده و در حوضچه های جداگانه ای برای آبیاری مزارع کشت مارچوبه و درخت حرّا مورد استفاده قرار گیرد. در این حوضچه ها، سخت پوست آرتمیا نیز به راحتی رشد می کند.
در نتایج تحقیقی به منظور بررسی تاثیر استفاده از زهاب بر عملکرد و اجزای عملکرد دانه گندم (رقم چمران) آمده است که اگر هدف استفاده دراز مدت از آب زهکش باشد، کاربرد تا ۵۰% زهاب به روش اختلاط با آب تازه در اولویت اول یا ۲۵% زهاب به روش تناوب در اولویت دوم می تواند به عنوان بهترین روش استفاده بهینه از زهاب در نظر گرفته شود.
مطالعه ای در خصوص افزایش کارآیی مصرف آب نیمه شور و شور بر روی ذرت و پنبه در کاشمر (خراسان رضوی) و ورامین (تهران) اجرا شده است. با استفاده از این روش ها عملکرد علوفه خشک ذرت ۷.۲ تن در هکتار و کارآیی مصرف آب ۱.۳۷ کیلوگرم علوفه خشک برمتر مکعب آب به دست آمد. درخصوص پنبه نیز میزان ۳.۶ تن وش پنبه در هکتار با کارآیی ۰.۳۷ کیلوگرم وش به ازای هر متر مکعب آب به دست آمده است.
تحقیقاتی در دانشگاه پیزای ایتالیا ثابت کرد که آب شور رقیق شده دریا می تواند باعث تولید بیشتر آنتی اکسیدان هایی مثل ویتامین E و C در تولید چند نوع گوجه فرنگی شود.
گیاه جاتروفا که دانه های آن دارای حدود ۴۰ درصد روغن است که به عنوان سوخت گیاهی کاربرد دارد می تواند بدون هیچ عملیات فراوری و حتی ترکیبی جانشین سوخت های فسیلی شده و در موتورهای دیزلی مصرف شود و تفاله های دانه های آن نیز پس از استخراج روغن قابل تخمیر بوده و می توان از آن الکل تولید نمود و نیز در سموم آفت کش طبیعی و تهیه کود گیاهی مورد استفاده قرار داد.
یک شرکت مشاور در مطالعات مربوط به زهکشی اراضی شمال استان گلستان، رویکردهای نوین توسعه کشت و صنعت های شورورزی محصولات متنوع زراعی، باغی، علوفه ای، دارویی، سوخت زیستی، محصولات دامی، پرورش آبزیان، تولید نمک و جلبک را پیش بینی کرده است و از جمله به گیاه شورپسند سالیکورنیا برای تولید روغن خوراکی و علوفه دام، گیاه آتریپلکس به عنوان علوفه مغذی برای دام، گونه های مختلف ماکرو جلبک ها و میکرو جلبک ها که دارای فرآورده های مفید مانند بتاکاروتین، کلروفیل، لیپید ( چربی و روغن)، انواع عناصر معدنی و ویتامین ها می باشد و در صنایع بهداشتی، دارویی، مکمل های غذایی برای انسان، آبزیان، دام و سوخت های زیستی کاربرد فرامان و بازار مصرف بسیار خوبی دارند، ماهی آب شور تیلاپیا، آرتمیا که از انواع مهم سخت پوستان بوده و به عنوان بهترین ماده غذایی برای پرورش میگو و ماهی کاربرد دارد، اکنون میگو وانامی در استان گلستان در حال تولید است.
امید می رود برای زیر کشت بردن حدود ۳۹۰ هزار هکتار از اراضی گلستان که بدون آب باقی می ماند، برنامه ریزی مناسب برای استفاده از آب های شور حاصل از زهکشی اراضی شمال استان که میزان آن به حدود ۸۰ میلیون متر مکعب بالغ خواهد شد و نیز احداث تاسیسات بزرگ پمپاژ در نقاط مختلف در سواحل دریا به میزان کل حدود ۲۰۰ متر مکعب بر ثانیه و پمپاژ آب در طول ۶ ماه فصل زراعی به مقدار ۲۰ ساعت در روز و انتقال حدود ۲۶۲۰ میلیون متر مکعب آب توسط کانال ها یا خطوط لوله به مزارع به عمل آید، که الزاما باید این مزارع در مناطقی طراحی شود که آب شور و نیمه شور استفاده شده نتواند به سفره های شیرین آب زیر زمینی نفوذ کرده و کیفیت آن ها را تحت تاءثیر قرار دهد، لذا تعیین محل مزارع حساسیت خاصی را طلب می کند ولی منطقه عمومی آن را می توان عمدتا در اراضی شمال گرگانرود و به ویژه در اراضی انتهایی حوضه آبریز اترک متصل به دریا در نظر گرفت.
سید محسن حسینی ( برساووش )، کارشناس مسائل آب
