مروری بر منابع آب تجدید پذیر استان گلستان

ایران دارای 6 حوضه آبریز به نام های دریای خزر، دریاچه ارومیه، خلیج فارس و دریای عمان، فلات مرکزی ایران، هامون و قره قوم است. استان گلستان با مساحتی بالغ بر 20438 کیلومتر مربع در جنوب شرقی دریای خزر در بخشی از حوضه آبریز دریای خزر واقع شده است و حدود 1.3 درصد از مساحت کشور و 11.7 درصد از مساحت حوضه آبریز دریای خزر را تشکیل داده و شامل حوضه های آبریز اترک سفلی، گرگانرود، قره سو، شرق خلیج گرگان و نکارود علیا می باشد.
 
از آنجا که این استان دارای دو اقلیم کاملا متفاوت است به نحوی که جنوب استان منطقه ای کوهستانی و مرتفع با سطحی پوشیده از جنگل های متراکم و شمال استان منطقه ای بیابانی و پست با دمای کاملا متفاوت با جنوب می باشد، لذا در میزان بارندگی، تبخیر، نفوذ، رواناب و سایر فاکتورهای هیدرولوژی تفاوت عمده و اساسی مشاهده می شود.

میزان بارندگی متوسط سالانه در جنوب استان 700 میلی متر، در شمال استان 200 میلی متر و میانگین آن در استان 450 میلی متر است که نسبت به متوسط بارندگی در کشور 80 در صد بیشتر است. بیشترین بارندگی در انتهای زمستان و ابتدای بهار و کمترین بارندگی در تابستان به وقوع می پیوندد. مقدار تبخیر متوسط سالانه در شمال استان 2000 میلی متر و در جنوب استان 800 میلی متر است.

وسعت حوضه های آبریز استان متفاوت بوده به نحوی که بزرگترین حوضه در استان، حوضه آبریز گرگانرود با 9560 کیلومتر مربع، سپس حوضه آبریز اترک سفلی با 8600 کیلومتر مربع و رده سوم حوضه آبریز قره سو با 1610 کیلومتر مربع هستند. حوضه آبریز شرق خلیج گرگان با 340 کیلومتر مربع و حوضه آبریز نکارود علیا با 330 کیلومتر مربع رده های بعدی را اشغال  می کنند.

رواناب حاصله از بارندگی در رودخانه هاو نیز تغذیه آبخوان ها ی زیر زمینی مجموعا به عنوان پتانسیل آب تجدید شونده استان محسوب می شود و مطالبی که در منابع استانی آمده است، دلالت بر پتانسیل تجدید شونده سالانه آب استان در حدود 2500 میلیون متر مکعب می کند. این حجم آب 1.9 درصد از پتانسیل تجدید شونده سالانه آب کشور را در بر می گیرد و شامل دو بخش آبهای سطحی و آبهای زیرزمینی می شود. کل پتانسیل آب تجدید شونده استان گلستان 2500 میلیون متر مکعب است که 50.3 درصد آن زیرزمینی و 49.7 درصد آن سطحی است.

میزان کل پتانسیل آب  حوضه های مختلف با توجه به عوامل مختلف، متفاوت است.
در حوضه آبریز گرگانرود 1828 میلیون متر مکعب، در حوضه آبریز اترک سفلی 302 میلیون متر مکعب، در حوضه آبریز قره سو 270 میلیون متر مکعب، در حوضه آبریز شرق خلیج گرگان 70  میلیون متر مکعب و در حوضه آبریز نکارود علیا  15 میلیون متر مکعب آب سطحی و زیرزمینی دارد.
    
الف) پتانسیل آب سطحی

از میزان کل پتانسیل آب استان، 49.7 درصد آن یعنی 1235 میلیون متر مکعب دررودخانه ها جریان دارد. میزان پتانسیل آب سطحی حوضه های مختلف با توجه به شکل، اندازه، شرایط اقلیمی، پوشش گیاهی و سایر موارد متفاوت است. به طور متوسط و در سالهای نرمال، در حوضه آبریز گرگانرود 828 میلیون متر مکعب، در حوضه آبریز اترک سفلی(سهم ایران) 257 میلیون متر مکعب، در حوضه آبریز قره سو 100 میلیون متر مکعب، در حوضه آبریز شرق خلیج گرگان40 میلیون متر مکعب و در حوضه آبریز نکارود علیا (سهم گلستان) 10 میلیون متر مکعب آب سطحی جریان دارد.

1 - حوضه آبریز گرگانرود ازشمال به حوضه آبریز اترک سفلی در استان گلستان، از جنوب به حوضه آبریز اصلی ایران مرکزی در استان سمنان، از جنوب غرب به حوضه آبریز قره سو در استان گلستان و از غرب به دریای خزر محدود می شود. حوضه آبریز گرگانرود شامل 15 زیرحوضه از شرق به غرب به نام های: ساری سو، زاو، آجی سو، دوغ، اوغان، قلی تپه، نرماب- چلی چای، خرمارود، قوری چای، سیاه جوی، زرین گل، کبود وال، محمد آباد، جعفرآباد، قرن آباد و سایر سرشاخه ها، زهاب ها و مسیلهای کوچک می باشد.

2 - حوضه آبریز قره سو از شمال و شرق به حوضه آبریز گرگانرود، از جنوب به حوضه آبریز نکارود و از غرب به حوضه آبریز خلیج گرگان و نیز دریای خزر محدود می شود و در روستای قره سو به این دریا تخلیه می گردد. زیر حوضه (سرشاخه) های حوضه آبریز قره سو از شرق به غرب عبارتند از: گرمابدشت، نومل، باغ گلبن، زیارت، طول چشمه، توشن، انجیراب، شصت کلا، کفشگیری، نوچمن، شموشک، نامن، میاندره، ایلوار، بالا جاده، پلنگ کرس، غاز محله و زوار دشت.

3 -  حوضه آبریز شرق خلیج گرگان از شمال به خلیج گرگان، از غرب به بخش غربی حوضه  آبریزخلیج گرگان، از جنوب به حوضه آبریز نکارود و از شرق به حوضه آبریز قره سو محدود می شود. زیر حوضه (سرشاخه) های حوضه آبریز شرق خلیج گرگان از شرق به غرب عبارتند از: سرکلاته(کارکنده)، باغو، سرمحله، کوه صحرا، گز - وطنا، مزنگ و نوکنده.

4 - حوضه آبریز اترک سفلی از شمال به کشور ترکمنستان، از جنوب به حوضه آبریز گرگانرود، از شرق به استان خراسان شمالی و از غرب به دریای خزر محدود می شود.

5 - حوضه آبریز نکارود علیا از شمال به حوضه های آبریز قره سو و خلیج گرگان و از جنوب به حوضه آبریز ایران مرکزی محدود است. سرشاخه های چهارباغ، شاهکوه، رینو، باریک آب، ترودبار، پایین رودبارو گلدین دره مجموعا" آبراهه اصلی که به نام رود رادکان نامیده می شود را تشکیل داده و در حدود روستای کنداب از استان گلستان خارج می شود.

ب) پتانسیل آب زیر زمینی

از میزان کل پتانسیل آب استان، 50.3 درصد آن یعنی 1250 میلیون متر مکعب در آبخوانهای زیر زمینی تجمع یافته است. میزان پتانسیل آب زیر زمینی در حوضه های آبریز مختلف با توجه به عواملی همچون جنس و قابلیت نفوذ سازندهای زمین و میزان تغذیه آبخوانها متفاوت است. به طور متوسط و در سالهای نرمال، در حوضه آبریز گرگانرود 1000 میلیون متر مکعب، در حوضه آبریز اترک سفلی45 میلیون متر مکعب، در حوضه آبریز قره سو 170 میلیون متر مکعب، در حوضه آبریز شرق خلیج گرگان 30 میلیون متر مکعب و در حوضه آبریز نکارود علیا 5 میلیون متر مکعب آب زیرزمینی سالانه در آبخوانها تجدید می شود از نظر تقسیم بندی دیگر، 4 دشت شامل گرگان-گنبد، بهشهر- بندرگز، داشلی برون-گمیشان، مراوه تپه ، 4 آبخوان عمده استان را تشکیل می دهند.

سید محسن حسینی (برساووش)، کارشناس مسائل آب
انتهای پیام