به گزارش خبرنگار ایرنا، زمان آغاز این مدل از فرسایش نامشخص و بخشی از اتفاقات طبیعی زمین است اما دخالت بی اندازه در طبیعت و دست درازی به آن با تغییر پوشش گیاهی بر تعداد خندق های استان گلستان افزوده است.
فرسایش خندقی از جمله انواع فرسایش آبی و تشدید شونده ای است که بروز و گسترش آن موجب تغییرات بارز در زمین و پسرفت زمین ها می شود.
در میان فرآیندهای مختلف تخریب زمین، فرسایش خاک بزرگترین تهدید برای حفاظت از خاک و آب به حساب می آید.
فرسایش خاک در بیشتر نقاط جهان طی دهه های اخیر به دلیل فشار جمعیت بر منابع محدود که منجر به افزایش و استفاده مداوم از زمین کشاورزی شده ، شتاب بیشتری گرفته است.
از بین رفتن سالانه میلیونها تن خاک از مراتع و مزارع ایران واقعیت تلخی است که از فقر پوشش گیاهی و فرسایش عاید کشور میشود و برآورد شده که از 165 میلیون هکتار مساحت کل کشور، 125 میلیون هکتار آن تحت تاثیر انواع فرسایش با شدتهای مختلف است.
در این میان فرسایش خندقی از انواع فرسایش آبی است که از مهمترین چالش های تهدید کننده تهیه غذا، سلامت انسان ها و بوم نظام به شمار می آید و این پدیده در مناطقی که تغییرات کاربری اراضی و اقلیم در آنها وجود دارد، مشهودتر است.
خندق ها کانال عمیقی در جهت شیب هستند که به طور عمومی به وسیله ی رواناب به وجود می آیند و اغلب جریان دایمی ندارند و به عواملی مانند زمین شناسی، خاک، اقلیم، پوشش گیاهی و پستی و بلندی بستگی دارند.
این فرسایش بر اثر حمل خاک توسط آب های جاری و ایجاد آب راهه ها در اثر شدت جریان آب ایجاد می شود که در این فرسایش کانال های عبور آب بزرگتر از فرسایش شیاری بوده و قادر است تا 50 برابر رسوب بیشتر تولید کند.
پُرشدن مخازن سدها، کاهش ظرفیت انتقال آب راهه ها و تخریب اراضی کشاورزی در پایین از پیامدهای دیگر این نوع از فرسایش است.
در شکل گیری و گسترش فرسایش خندقی در استان گلستان عوامل شیب، متوسط ارتفاع، بارندگی سالانه، جهت دامنه ها، نوع واحد سنگی، نوع خاک، تراکم و تیپ گیاهی و کاربری اراضی بسیار موثر است.
کارشناس آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان در گفتگو با ایرنا از وجود بیش از 2 هزار و 400 خندق کوچک و بزرگ در مناطق شمال و شرق استان خبر داد و گفت: طول برخی از این خندق ها بیش از 200 عمق 50 و عمق بیش از 20 متر است و همچنان در حال افزایش هستند.
محمد عباسی اظهار داشت: کشورهای زیادی در دنیا با خندق و تبعات ناشی از آن درگیرند اما مقدار، اندازه و تاثیر بر اساس پوشش گیاهی، اقلیم، خاک و شیب زمین ها متفاوت است.
وی بیان کرد: این نوع از فرسایش قابلیت های اقتصادی خاک را از بین برده و حاصلخیزی آن را نابود می کند و در نهایت به بروز آسیب های اجتماعی مانند مهاجرت های گسترده می انجامد.
این کارشناس که مطالعات علمی خود را در مقاطع ارشد و دکترای دانشگاه با موضوع خندق های گلستان تحقیق داشته است، افزود: آغاز فرسایش های خندقی بر اثر دو عامل آبی و بادی است که در گذر زمان و بر اثر عوامل متعدد به ایجاد خندق های کوچک و بزرگ منجر می شود.
عباسی ادامه داد: تغییر رژیم بارش و تغییر الگو از باران های با شدت کوتاه به بارش های کوتاه اما با حجم بیشتر موجب پاشیده شدن ذرات خاک در لحظه برخورد قطرات آب شده و شروعی بر یک فرسایش بزرگ و وسیع تر است.
وی بیان کرد: در پی این گونه بارش ها، ذرات مستعد خاکدانه ها از سطح خاک جدا و به مناطق پایین دستی منتقل می شود که اگر نتوان در زمان مناسب جلوی این گونه فرسایش ها را گرفت، امکان ایجاد خندق های بزرگ و کوچک غیر ممکن نیست.
این کارشناس ذیربط اضافه کرد: استفاده از ادوات زراعی در مراحل اولیه فرسایش می تواند خاک را تسطیح و به شرایط اولیه برگرداند اما بی توجهی به این پدیده و نبود برنامه های جامع برای مدیریت خندق ها می تواند منجر به افزوده شدن بر تعداد و طول ، عرض و عمق این پدیده ها شود.
عباسی ادامه داد: یکی دیگر از عوامل ایجاد خندق ها، فرسایش های شیاری است که موجب به راه افتادن جریان روان آب و شستشوی خاک شده و بستر زمین را برای ایجاد یک پدیده جغرافیایی آسیب زننده فراهم می کند.
وی گفت: حذف پوشش گیاهی، تعلیف بیش از اندازه در مراتع ، جنگل زدایی و شخم اراضی شیب دار در جهت شیب با کمک به کانالیزه شدن جریان آب از جمله عوامل انسانی تشدید کننده ایجاد و گسترش خندق ها هستند که می تواند موجب جاری شدن بیشتر روان آب بیشتر، شسشتوی خاک های مستعد و در نتیجه بسترسازی برای ایجاد خندق ها شود.
کارشناس آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان بیان کرد: به جز عوامل روی زمینی، در زیرزمین هم بسترهایی برای ایجاد خندق ها وجود دارد که یکی از آن ها لایه های ایجاد کننده است.
عباسی اظهار داشت: آهکی بودن پوسته خاک به عنوان فرسایس پذیر و قابل حمل ترین نوع خاک در کنار تکثر عوامل انسانی تخریب کننده روی زمین، موجب از بین رفتن استحکام سطح خاک شده و با ریزش یکباره به ایجاد خندقی بزرگ منجر خواهد شد.
وی افزود: اجرای طرح های بندخاکی با هدف تثبیت خاک و جلوگیری از گسترش حرکت خندق ها از جمله راهکارهای موثر برای کاهش خسارت های این پدیده است.
وی ادامه داد: برخی خندق ها در گلستان منجر به دوپاره شدن یک روستا، قطع راه ارتباطی یک روستا با اراضی کشاورزی و خسارت های مشابه دیگر شده که اگر برنامه ای برای مهار این خندق ها وجود نداشته باشد، تبعات اجتماعی ناشی از هدر رفتن زمین های حاصلخیز کشاورزی مناطق گوناگون استان را تحت تاثیر قرار خواهد داد.
عباسی گفت: اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان از سال های گذشته و با هدف کاهش این خسارت ها اقدام به ایجاد بندهای خاکی به عنوان موثرترین عامل جلوگیری از حرکت و رشد خندق ها در مناطق گوناگون استان کرد که نتایج مثبت حاصل از آن به افزایش بازدهی زمین ها و اراضی کشاورزی منجر شد.
وی گفت: اقدام به موقع برای تثبیت خندق ها با احداث سازه ها و یا بندهای خاکی، امکان بازگشت خاک و بهره برداری دوباره از آن را امکان پذیر خواهد کرد.
کارشناس آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان افزود: با شرایط جدید اقلیمی و تغییر الگوی بارش ها اگر فعالیت ها و تخریب انسانی طبیعت را مدیریت نکنیم با ایجاد خندق های بزرگ و عمیق، مرحله بحرانی پیش رو خواهیم شد.
عباسی بیان کرد: حدود یک سوم از مساحت استان گلستان معادل 700 هزار هکتار به دلیل شرایط طبیعی و تخریب های انسانی صورت گرفته در طبیعت پتانسیل ایجاد خندق را دارد که با اجرای طرح های پیشگیرانه مانند بوته کاری و مقاومت سازی خاک با توسعه پوشش گیاهی تلاش می کنیم این آسیب به حداقل برسد.
معاون فنی و آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان هم به ایرنا گفت: امکان اجرای طرح های پیشگیرانه برای بیش از 2 هزار خندق گلستان با اعتبارات کنونی وجود ندارد اما تلاش می کنیم با اولویت بندی و ساخت سازه های مناسب در حاشیه مناطق مسکونی از بروز خسارت این پدیده ها به جوامع انسانی و اراضی کشاورزی جلوگیری کنیم.
عبدالرحیم لطفی اظهار داشت: احداث بندهای خاکی در گلستان برای مهار خندق ها از سال 1378 آغاز شد که تاکنون 172 عدد از این سازه ها در مناطق گوناگون ساخته شد.
وی بیان کرد: امسال هم عملیات ساخت 8 سد خاکی برای مهار خندق ها در گلستان آغاز شده که در صورت تزریق بیشتر اعتبارات امکان ساخت حداقل 15 بندخاکی دیگر نیز وجود دارد.
معاون فنی و آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان افزود: در کنار اجرای این طرح های عمرانی، بوته کاری و توسعه پوشش گیاهی در مناطق بالادستی هم در اولویت قرار دارد که توسعه آن می تواند منجر به تثبیت هر چه بیشتر خاک و کاهش امکان ایجاد خندق ها در پایین دست شود.
همچنین استاد دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان به خبرنگار ایرنا گفت: خندق ها عوارض طبیعی زمین ناشی از تخریب طبیعت هستند که اگر در مراحل اولیه مدیریت نشوند، کنترل خسارت های آن در آینده به صرف هزینه های بسیار زیاد و ساخت سازه های متعدد احتیاج دارد.
محسن حسینعلی زاده اظهار داشت: همه خندق های کوچک قابلیت و پتانسیل تبدیل شدن به خندق های بزرگ را دارند و در صورت بی توجهی به عارضه هایی با شکاف فراوان و عمیق زمین و دارای امکان آسیب زدن جدی به خاک های حاصلخیز تبدیل خواهند شد.
وی بیان کرد: خندق های بزرگ که تعدادی از آن ها در شرق استان گلستان ایجاد شده است قابل کنترل نبوده و راهی جز ساخت سدهای خاکی برای مهار و تثبیت خاک آن وجود ندارد.
استاد دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان افزود: اگر در مراحل اولیه به خندق های کوچک بی توجهی شده و زمینه برای تبدیل آن ها به عوارض طبیعی بزرگتر فراهم شود، فقط صرف هزینه های فراوان و ساخت بندهای متعدد خاکی است که می تواند گلستان را از تبدیل شدن به منطقه ای با خندق های متعدد نجات دهد.
حسینعلی زاده ادامه داد: خندق های کوچک که برنامه ای برای مهار و کنترل آن ها وجود نداشته باشد با هر بارش شدید باران و به راه افتادن جریان آب آرام آرام به خندق های بزرگ تر تبدیل شده و با گسترده شدن بیشتر شکاف ، امکان کنترل آن دشوار می شود.
وی گفت: تغییر در پوشش گیاهی، بوته کنی و از بین بردن جنگل ها از عوامل اصلی ایجاد خندق است که توسعه پوشش گیاهی به نسبت ظرفیت مناطق می تواند از ایجاد خندق های جدید و یا گسترش خندق های کوچک جلوگیری کند.
در همین پیوند و با جمع بندی داده های دستگاههای ذیربط گلستان تخصیص هر چه بیشتر اعتبار برای ساخت بندهای خاکی در کنار اجرای طرح های تثبیت کننده خاک مانند درخت کاری، عوامل موثری است که از فرسایش خاک به عنوان یک سرمایه ارزشمد مولد و درآمدآفرین جلوگیری خواهد کرد.
برخورداری پتانسیل تبدیل 700 هزار هکتار از اراضی گلستان به خندق های کوچک و بزرگ نگران کننده و نیازمند برنامه ریزی جامع تر برای کاهش حداکثری خسارت های ناشی از این پدیده جغرافیایی است.
3091/2729
انتهای پیام فرسایش خندقی از جمله انواع فرسایش آبی و تشدید شونده ای است که بروز و گسترش آن موجب تغییرات بارز در زمین و پسرفت زمین ها می شود.
در میان فرآیندهای مختلف تخریب زمین، فرسایش خاک بزرگترین تهدید برای حفاظت از خاک و آب به حساب می آید.
فرسایش خاک در بیشتر نقاط جهان طی دهه های اخیر به دلیل فشار جمعیت بر منابع محدود که منجر به افزایش و استفاده مداوم از زمین کشاورزی شده ، شتاب بیشتری گرفته است.
از بین رفتن سالانه میلیونها تن خاک از مراتع و مزارع ایران واقعیت تلخی است که از فقر پوشش گیاهی و فرسایش عاید کشور میشود و برآورد شده که از 165 میلیون هکتار مساحت کل کشور، 125 میلیون هکتار آن تحت تاثیر انواع فرسایش با شدتهای مختلف است.
در این میان فرسایش خندقی از انواع فرسایش آبی است که از مهمترین چالش های تهدید کننده تهیه غذا، سلامت انسان ها و بوم نظام به شمار می آید و این پدیده در مناطقی که تغییرات کاربری اراضی و اقلیم در آنها وجود دارد، مشهودتر است.
خندق ها کانال عمیقی در جهت شیب هستند که به طور عمومی به وسیله ی رواناب به وجود می آیند و اغلب جریان دایمی ندارند و به عواملی مانند زمین شناسی، خاک، اقلیم، پوشش گیاهی و پستی و بلندی بستگی دارند.
این فرسایش بر اثر حمل خاک توسط آب های جاری و ایجاد آب راهه ها در اثر شدت جریان آب ایجاد می شود که در این فرسایش کانال های عبور آب بزرگتر از فرسایش شیاری بوده و قادر است تا 50 برابر رسوب بیشتر تولید کند.
پُرشدن مخازن سدها، کاهش ظرفیت انتقال آب راهه ها و تخریب اراضی کشاورزی در پایین از پیامدهای دیگر این نوع از فرسایش است.
در شکل گیری و گسترش فرسایش خندقی در استان گلستان عوامل شیب، متوسط ارتفاع، بارندگی سالانه، جهت دامنه ها، نوع واحد سنگی، نوع خاک، تراکم و تیپ گیاهی و کاربری اراضی بسیار موثر است.
کارشناس آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان در گفتگو با ایرنا از وجود بیش از 2 هزار و 400 خندق کوچک و بزرگ در مناطق شمال و شرق استان خبر داد و گفت: طول برخی از این خندق ها بیش از 200 عمق 50 و عمق بیش از 20 متر است و همچنان در حال افزایش هستند.
محمد عباسی اظهار داشت: کشورهای زیادی در دنیا با خندق و تبعات ناشی از آن درگیرند اما مقدار، اندازه و تاثیر بر اساس پوشش گیاهی، اقلیم، خاک و شیب زمین ها متفاوت است.
وی بیان کرد: این نوع از فرسایش قابلیت های اقتصادی خاک را از بین برده و حاصلخیزی آن را نابود می کند و در نهایت به بروز آسیب های اجتماعی مانند مهاجرت های گسترده می انجامد.
این کارشناس که مطالعات علمی خود را در مقاطع ارشد و دکترای دانشگاه با موضوع خندق های گلستان تحقیق داشته است، افزود: آغاز فرسایش های خندقی بر اثر دو عامل آبی و بادی است که در گذر زمان و بر اثر عوامل متعدد به ایجاد خندق های کوچک و بزرگ منجر می شود.
عباسی ادامه داد: تغییر رژیم بارش و تغییر الگو از باران های با شدت کوتاه به بارش های کوتاه اما با حجم بیشتر موجب پاشیده شدن ذرات خاک در لحظه برخورد قطرات آب شده و شروعی بر یک فرسایش بزرگ و وسیع تر است.
وی بیان کرد: در پی این گونه بارش ها، ذرات مستعد خاکدانه ها از سطح خاک جدا و به مناطق پایین دستی منتقل می شود که اگر نتوان در زمان مناسب جلوی این گونه فرسایش ها را گرفت، امکان ایجاد خندق های بزرگ و کوچک غیر ممکن نیست.
این کارشناس ذیربط اضافه کرد: استفاده از ادوات زراعی در مراحل اولیه فرسایش می تواند خاک را تسطیح و به شرایط اولیه برگرداند اما بی توجهی به این پدیده و نبود برنامه های جامع برای مدیریت خندق ها می تواند منجر به افزوده شدن بر تعداد و طول ، عرض و عمق این پدیده ها شود.
عباسی ادامه داد: یکی دیگر از عوامل ایجاد خندق ها، فرسایش های شیاری است که موجب به راه افتادن جریان روان آب و شستشوی خاک شده و بستر زمین را برای ایجاد یک پدیده جغرافیایی آسیب زننده فراهم می کند.
وی گفت: حذف پوشش گیاهی، تعلیف بیش از اندازه در مراتع ، جنگل زدایی و شخم اراضی شیب دار در جهت شیب با کمک به کانالیزه شدن جریان آب از جمله عوامل انسانی تشدید کننده ایجاد و گسترش خندق ها هستند که می تواند موجب جاری شدن بیشتر روان آب بیشتر، شسشتوی خاک های مستعد و در نتیجه بسترسازی برای ایجاد خندق ها شود.
کارشناس آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان بیان کرد: به جز عوامل روی زمینی، در زیرزمین هم بسترهایی برای ایجاد خندق ها وجود دارد که یکی از آن ها لایه های ایجاد کننده است.
عباسی اظهار داشت: آهکی بودن پوسته خاک به عنوان فرسایس پذیر و قابل حمل ترین نوع خاک در کنار تکثر عوامل انسانی تخریب کننده روی زمین، موجب از بین رفتن استحکام سطح خاک شده و با ریزش یکباره به ایجاد خندقی بزرگ منجر خواهد شد.
وی افزود: اجرای طرح های بندخاکی با هدف تثبیت خاک و جلوگیری از گسترش حرکت خندق ها از جمله راهکارهای موثر برای کاهش خسارت های این پدیده است.
وی ادامه داد: برخی خندق ها در گلستان منجر به دوپاره شدن یک روستا، قطع راه ارتباطی یک روستا با اراضی کشاورزی و خسارت های مشابه دیگر شده که اگر برنامه ای برای مهار این خندق ها وجود نداشته باشد، تبعات اجتماعی ناشی از هدر رفتن زمین های حاصلخیز کشاورزی مناطق گوناگون استان را تحت تاثیر قرار خواهد داد.
عباسی گفت: اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان از سال های گذشته و با هدف کاهش این خسارت ها اقدام به ایجاد بندهای خاکی به عنوان موثرترین عامل جلوگیری از حرکت و رشد خندق ها در مناطق گوناگون استان کرد که نتایج مثبت حاصل از آن به افزایش بازدهی زمین ها و اراضی کشاورزی منجر شد.
وی گفت: اقدام به موقع برای تثبیت خندق ها با احداث سازه ها و یا بندهای خاکی، امکان بازگشت خاک و بهره برداری دوباره از آن را امکان پذیر خواهد کرد.
کارشناس آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان افزود: با شرایط جدید اقلیمی و تغییر الگوی بارش ها اگر فعالیت ها و تخریب انسانی طبیعت را مدیریت نکنیم با ایجاد خندق های بزرگ و عمیق، مرحله بحرانی پیش رو خواهیم شد.
عباسی بیان کرد: حدود یک سوم از مساحت استان گلستان معادل 700 هزار هکتار به دلیل شرایط طبیعی و تخریب های انسانی صورت گرفته در طبیعت پتانسیل ایجاد خندق را دارد که با اجرای طرح های پیشگیرانه مانند بوته کاری و مقاومت سازی خاک با توسعه پوشش گیاهی تلاش می کنیم این آسیب به حداقل برسد.
معاون فنی و آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان هم به ایرنا گفت: امکان اجرای طرح های پیشگیرانه برای بیش از 2 هزار خندق گلستان با اعتبارات کنونی وجود ندارد اما تلاش می کنیم با اولویت بندی و ساخت سازه های مناسب در حاشیه مناطق مسکونی از بروز خسارت این پدیده ها به جوامع انسانی و اراضی کشاورزی جلوگیری کنیم.
عبدالرحیم لطفی اظهار داشت: احداث بندهای خاکی در گلستان برای مهار خندق ها از سال 1378 آغاز شد که تاکنون 172 عدد از این سازه ها در مناطق گوناگون ساخته شد.
وی بیان کرد: امسال هم عملیات ساخت 8 سد خاکی برای مهار خندق ها در گلستان آغاز شده که در صورت تزریق بیشتر اعتبارات امکان ساخت حداقل 15 بندخاکی دیگر نیز وجود دارد.
معاون فنی و آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان افزود: در کنار اجرای این طرح های عمرانی، بوته کاری و توسعه پوشش گیاهی در مناطق بالادستی هم در اولویت قرار دارد که توسعه آن می تواند منجر به تثبیت هر چه بیشتر خاک و کاهش امکان ایجاد خندق ها در پایین دست شود.
همچنین استاد دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان به خبرنگار ایرنا گفت: خندق ها عوارض طبیعی زمین ناشی از تخریب طبیعت هستند که اگر در مراحل اولیه مدیریت نشوند، کنترل خسارت های آن در آینده به صرف هزینه های بسیار زیاد و ساخت سازه های متعدد احتیاج دارد.
محسن حسینعلی زاده اظهار داشت: همه خندق های کوچک قابلیت و پتانسیل تبدیل شدن به خندق های بزرگ را دارند و در صورت بی توجهی به عارضه هایی با شکاف فراوان و عمیق زمین و دارای امکان آسیب زدن جدی به خاک های حاصلخیز تبدیل خواهند شد.
وی بیان کرد: خندق های بزرگ که تعدادی از آن ها در شرق استان گلستان ایجاد شده است قابل کنترل نبوده و راهی جز ساخت سدهای خاکی برای مهار و تثبیت خاک آن وجود ندارد.
استاد دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان افزود: اگر در مراحل اولیه به خندق های کوچک بی توجهی شده و زمینه برای تبدیل آن ها به عوارض طبیعی بزرگتر فراهم شود، فقط صرف هزینه های فراوان و ساخت بندهای متعدد خاکی است که می تواند گلستان را از تبدیل شدن به منطقه ای با خندق های متعدد نجات دهد.
حسینعلی زاده ادامه داد: خندق های کوچک که برنامه ای برای مهار و کنترل آن ها وجود نداشته باشد با هر بارش شدید باران و به راه افتادن جریان آب آرام آرام به خندق های بزرگ تر تبدیل شده و با گسترده شدن بیشتر شکاف ، امکان کنترل آن دشوار می شود.
وی گفت: تغییر در پوشش گیاهی، بوته کنی و از بین بردن جنگل ها از عوامل اصلی ایجاد خندق است که توسعه پوشش گیاهی به نسبت ظرفیت مناطق می تواند از ایجاد خندق های جدید و یا گسترش خندق های کوچک جلوگیری کند.
در همین پیوند و با جمع بندی داده های دستگاههای ذیربط گلستان تخصیص هر چه بیشتر اعتبار برای ساخت بندهای خاکی در کنار اجرای طرح های تثبیت کننده خاک مانند درخت کاری، عوامل موثری است که از فرسایش خاک به عنوان یک سرمایه ارزشمد مولد و درآمدآفرین جلوگیری خواهد کرد.
برخورداری پتانسیل تبدیل 700 هزار هکتار از اراضی گلستان به خندق های کوچک و بزرگ نگران کننده و نیازمند برنامه ریزی جامع تر برای کاهش حداکثری خسارت های ناشی از این پدیده جغرافیایی است.
3091/2729
کپی شد
