کشاورزان جنوب کرمان گرده‌افشانی تارونه‌ها را در شرایط بحرانی بارش تگرگ و سیل، هجوم ملخ‌های صحرایی و کرونا آغاز کردند تارونه به گُلها و شکوفه‌های بهاری نخل می‌گویند، این گزارش شما را با شگفتی‌های درخت خرما و مصائب نخل‌داران بیشتر آشنا می‌کند.
جنوب استان کرمان علاوه بر کرونا، این روزها میزبان سیل بهاری هم است، پنج هزار میلیارد ریال خسارت در بخش کشاورزی، میلیون‌ها متر مکعب آب و هجوم ملخ‌های صحرایی عیدی بهار به این خطه بود. در چنین شرایطی، تارونه‌ها (اسپات‌های) ماده درختان خرما شکافته شده و کشاورزان می‌بایست حتما چهار روز بعد از باز شدن تارونه‌ها، اقدام به گرده‌افشانی کنند، اگرچه گرده‌افشانی به وسیله زنبورهای عسل و باد هم انجام می‌شود اما در این روش قطعیتی وجود ندارد و کار تلقیح باید به صورت بنیادی و با دستان انسان انجام شود چراکه گرده‌افشانی خرما یکی از حساس‌ترین کارهای نخل‌داری به شمار می‌رود که نقش بسیار مهمی در کیفیت محصول دارد.
اجازه دهید ابتدا از سیخ (خار) نخل برایتان بگویم تا بیشتر با این مخلوق خارق‌العاده و عجایب خلقت پروردگار آشنا شوید، خارهای نخل در دو حاشیه بیرونی دمبرگ‌ها قرار دارند و تعداد آنها بسته به رقم خرما از ۱۰ تا ۷۰ عدد متغیر است، این خارها می‌توانند به صورت منفرد و دسته‌های دو تایی یا سه تایی باشند تعداد و ترتیب قرار گرفتن آنها در طرفین برگ اصلی در تشخیص نوع خرما حائز اهمیت است، کشاورزان کهنه‌کار و افرادی که با نخل سر و کار دارند می‌گویند خارِ خرما زَهر دارد، اگر فقط نوک این سیخ به دست یا پای شما فرو رود، از شدت درد تصور می‌کنید آن قسمت از بدنتان در حال فلج شدن است، من نیز این لحظه را تجربه کردم و همیشه با خودم می‌گویم کشاورزان در فصل برداشت و گرده‌افشانی نخل‌ها چه مشقت‌هایی را باید تحمل کنند و آخر سر هم محصولشان را با کمترین قیمت خریداری می‌کنند.
آلرژی نخل‌ها
شاید به جرات بتوان گفت درخت خرما در هنگام گرده‌افشانی یکی از خطرناک‌ترین آلرژی‌ها را ایجاد می‌کند و من شخصا کشاورزانی را مشاهده کردم که وقتی بعد از انجام گرده‌افشانی از درخت پایین آمدند روی بدنشان از تاول‌های قرمز و برجسته به اندازه یک سکه ۵۰۰ تومانی پر شده بود. حالا فکر کنید اگر یکی از آن خارهای زهردار به این تاول‌ها اصابت کند چه دردی بدن کشاورز را فرا می‌گیرد، سرفه‌ها و عطسه‌های پی در پی همراه با بدن‌درد شدید، در شرایط کنونی شما بگویید این کشاورز دچار حساسیت و آلرژی شده یا به کرونا مبتلا شده است.
نخل‌ها پنیر دارند
از تلخی‌های نخل گفتیم، کمی هم از شیرینی‌هایش بگوییم، آیا می‌دانستید نخل‌ها پنیر دارند؟ در تنه نخل یک مغز ترد و سفیدرنگی با طعم شیرین وجود دارد که به آن "پنیر نخل" می‌گویند، پنیر نخل بسیار مفید و خوشمزه بوده و معمولا در همه فصل‌های سال به دست می‌آید اما در فصلی که بارندگی زیاد باشد شیرین‌تر است، بچه‌های جنوبی عاشق طعم این محصول هستند. پنیر نخل، تمامی خواص خرما را دارد یعنی سرشار از قند، مواد معدنی، ویتامین، کالری و آهن است.
در این روزهای کرونایی اگر به دنبال خوردن گرمی‌جات هستید به نقل از با تجربه‌های جنوبی، عرق تارونه نخل را به شما پیشنهاد می‌کنم، طبع این محصول بسیار گرم بوده و برای سلامتی مفید است، قدیمی‌های منطقه توصیه می‌کنند این عرق روزی سه مرتبه به میزان یک قاشق غذاخوری در یک سوم فنجان آب، بعد از هر وعده غذایی میل شود.
نخل گیاهی چند ساله و دو پایه است یعنی گل‌های نر و ماده آن روی پایه‌های جداگانه قرار دارد و از نظر تولید خرما عمر اقتصادی این درخت حدود ۴۰ سال است، درخت خرما در منطقه جنوب کرمان بیشتر از طریق پاجوش تکثیر می‌شود و پاجوش‌ها معمولا پس از سه تا پنج سال از نخل مادر جدا و در زمین کاشته می‌شوند، درخت خرما از زمانی که پاجوش را در زمین می‌کاریم بیش از ۶ سال طول می‌کشد تا به ثمردهی برسد و این یعنی ۲ هزار و ۲۰۰ روز نگهداری و مراقبت در شرایطی که می‌دانید تا ۴۰ درصد تلفات هم در انتظارتان است.
تصور کنید بعد از این همه مراقبت و صرف هزینه‌های زیاد برای سمپاشی، خرید کود، هرس درختان و آبیاری، درست زمانی که باید حرکتِ آخر و کلیدی (گردافشانی) را انجام دهید به یکباره سر و کله ویروس کرونا هم پیدا شود، مسلما شرایط برای کشاورز بسیار سخت خواهد شد.
کشاورز به هر سختی و مشقتی و با اتخاذ تمامی تمهیدات بهداشتی، گردافشانی را آغاز می‌کند و دقیقا زمانی که می‌خواهد عرق پایان کارش را از پیشانی پاک کند، بارندگی شدید و درنهایت سیل، تخلستانش را درمی‌نوردد، شاید بگویید بارندگی و سیل چه ربطی به کشاورز دارد و او کارش را تمام کرده‌است، متاسفانه باید بگوییم این کشاورز باید مجددا درختان خود را گرده‌افشانی کند چون باران تمامی گرده‌های نَر را شسته و شاید عمل گردافشانی و تلقیح به درستی انجام نشده باشد.
نخل از جمله درختان راست قامتی است که ارتفاع آن تا ۲۰ متر و بیشتر هم می‌رسد، وقتی که آب فرآوان و سیل به نخلستانی که سال‌ها با معضل کم آبی مواجه بوده ورود کند خاک نرم شده و درخت استقامت خود را از دست می‌دهد و با ورزش یک باد نسبتا شدید، درخت از جا کنده شده و به قول محلی‌ها می‌غلطد، البته این اتفاق بیشتر برای نخل‌های بلند قامت رقم می‌خورد.نخل از جمله درختان راست قامتی است که ارتفاع آن تا ۲۰ متر و بیشتر هم می‌رسد، وقتی که آب فرآوان و سیل به نخلستانی که سال‌ها با معضل کم آبی مواجه بوده ورود کند خاک نرم شده و درخت استقامت خود را از دست می‌دهد و با ورزش یک باد نسبتا شدید، درخت از جا کنده شده و به قول محلی‌ها می‌غلطد، البته این اتفاق بیشتر برای نخل‌های بلند قامت رقم می‌خورد.
"محمود حیدری" از کشاورزان و نخل‌داران قدیمی قلعه‌گنج و حدود ۴۰ سال است که نخل‌داری می‌کند، او ۶۰ ساله، یک همسر و ۱۶ فرزند و نوه دارد.
حیدری از خشکسالی‌های دو دهه اخیر دل پُرخونی دارد و می‌گوید از نظر من وقتی یک درخت خرما می‌میرد (خشک می‌شود) انگار یک انسان جانش را از دست داده، محمود درست می‌گفت، شاید برای همین واحد شمارش نخل را نفر می‌گویند. همچون انسان حیاتش با قطع سر پایان می‌یابد.
این کشاورز کهنه‌کار باران را رحمت الهی می‌داند و از دعاهای زیاد خود و اهالی منطقه برای بارش باران برایم گفت، از او در خصوص بارش باران و ضررهایی که برای درختان خرما دارد سوال کردم اما حیدری اظهار داشت: باران‌های زمستانی هیچ ضرری برای نخل‌ها ندارد و تنها بارشی که برای این درختان مضر است، بارش بعد از گرده‌افشانی بوده و آن هم اگر ۱۰ ساعت از اتمام گرده‌افشانی باشد باز هم ضرری ندارد.
همینطور که به نوک درخت نگاه می‌کرد چوب‌دستی‌اش را به تنه آن زد و گفت: من با این نخل‌ها بزرگ شده‌ام و بیش از هزار بار از قد و بالای هرکدامشان بالا و پایین شده‌ام، اگر این درختان نبودند معلوم نبود من به چه سرنوشتی دچار می‌شدم. فقط خدا می‌داند. چوب‌دستی را روی شانه‌اش گذاشت و به قدم زدن در نخلستان ادامه دادیم.
حیدری تصریح کرد: عمل لقاح معمولا سریع انجام می‌شود اما اگر در مدت کوتاهی پس از گرده‌افشانی باران ببارد ناچاریم دوباره گرده‌افشانی را انجام دهیم چون بعد از این همه رسیدگی به درخت نمی‌توانیم ریسک کنیم، یک درصد احتمال می‌دهیم لقاح به خوبی انجام نشده باشد.
به گفته این کشاورز، در جنوب کرمان به عمل گرده‌افشانی تارونه‌های نخل، "بو دادن" می‌گویند و هزینه بو دِهی هر درخت با احتساب هرس کردن آن ۳۰ هزار تومان می‌شود و امسال قیمت هر تارونه نر از ۴۰ هزار تومان هم عبور کرده و درواقع با یک تارونه نر می‌توان چهار نخل ماده را بودهی و تلقیح کرد، در گذشته هر درخت نخل به طور متوسط هشت تا ۱۰ خوشه خرما داشت و هر خوشه هم حدود ۱۰ کیلو محصول می‌داد اما طی سال‌های اخیر این میزان با تغییراتی مواجه بوده است.
ناگفته نماند حیدری این نکته را هم یادآوری کرد که سال گذشته فصل بودِهی درختان خرما با سردی هوا مصادف شد و این اتفاق باعث شد نخل‌ها در فصل برداشت با وزش بادهای داغ، ریزش خرمای قابل توجهی داشته باشند.
در مصاحبه‌ای که با سعید برخوری رییس سازمان جهاد کشاورزی جنوب کرمان داشتیم، وی از خسارت ۳۰ درصدی محصول خرما در هفت شهرستان جنوبی استان کرمان طی سال گذشته خبر داد و گفت: انجام نگرفتن عملیات تلقیح، بارندگی در فصل گردافشانی، وزش تندبادهای داغ و تغییر اقلیم، عوامل اصلی خسارت به محصول خرمای منطقه جنوب کرمان است. (در گزارشی که سال گذشته با تیتر رطب‌هایی که فرش نخلستان شدند منتشر کردیم وضعیت خسارت‌های ناشی از بدتلقیحی نخل‌های جنوب کرمان تشریح شده است)
برخوری سطح زیر کشت خرمای این منطقه را ۳۰ هزار و ۷۴۴ هکتار عنوان کرد و اظهار داشت: کرمان با تولید ۲۵ درصد خرمای کشور رکورددار سطح زیر کشت خرما در ایران به شمار می‌رود و به طور میانگین سالانه بیش از ۵۰۰ هزار تن انواع مختلف این محصول در مناطق گرمسیر جنوب و شرق استان تولید می‌شود.
وی با بیان اینکه تعداد چهار میلیون و ۶۱۶ هزار و ۱۰۰ نفر نخل در جنوب کرمان وجود دارد، بیان داشت: میزان تولید هر نخل ۵۰ کیلوگرم است اما بر اثر عارضه خشکیدگی خوشه و بدتلقیحی، آفات و بیماری‌ها این عدد حدود ۱۰ تا ۴۰ درصد نوسان دارد.
آری، بدتلقیحی و گرده‌افشانی ناموفق، سال گذشته بیش از ۲۷۰ میلیارد تومان خسارت به خرماداران جنوب کرمان وارد کرد و مجموعا ۱۰۰ هزار تن حصول خرمای استان نابود شد و خسارت‌های ناشی از این موضوع به قدری بود که نماینده‌های مردم این منطقه در مجلس شورای اسلامی خواستار ورود ستاد مدیریت بحران کشور شدند.
سال گذشته از مجموع ۲۹ هزار هکتار سطح بارور انواع خرمای منطقه جنوب کرمان بیش از ۲۰۸ هزار تن محصول تولید و روانه بازارهای داخلی و خارجی (کشورهای اروپایی، روسیه و افغانستان) شد.
همچنین جنوب استان کرمان به ویژه منطقه جازموریان یکی از شاه‌راه‌های ورود ملخ صحرایی به مرکز کشور است از این رو مسوولان جهاد کشاورزی تمهیدات لازم را برای جلوگیری از ورود این حشرات به مرکز کشور اتخاذ کرده‌اند ولی تفاوت مبارزه امسال با سال‌های گذشته، افزایش چندین برابری دسته‌های ملخ‌های صحرایی است که این مساله آینده مبارزه با ملخ را تیره کرده است.
طبق گزارش سازمان خوار و بار و کشاورزی ملل متحد (فائو) امسال هجوم ملخ‌ها نسبت به سال گذشته، افزایش سه برابری خواهد داشت از این رو مسوولان باید توجه جدی به این منطقه به عنوان خط مقدم مبارزه با ملخ صحرایی داشته باشند چرا که رییس سازمان جهاد کشاورزی جنوب کرمان به صورت مداوم و مکرر از مستهلک بودن تجهیزات لجستیکی ابراز نگرانی کرده لذا برای جلوگیری از ورود ملخ‌ها به سایر مناطق کشور باید تدابیر لازم، برنامه‌ریزی و پیش‌بینی شود تا همچون سال گذشته از میدان نبرد با ملخ‌ها پیروز بیرون بیاییم.
سعید برخوری با بیان اینکه پوشش گیاهی و رطوبت مناسب دشت وسیع جازموریان، این منطقه را به عنوان کانون اصلی تکثیر ملخ در جنوب کشور تبدیل کرده است، تصریح کرد: با توجه به افزایش جمعیت ملخ صحرایی طی روزهای اخیر، عملیات مبارزه با این آفت توسط اکیپ‌های سمپاشی با به کارگیری سمپاش‌های ULV پشت‌وانتی درمنطقه جازموریان در حال انجام است.
تاکنون در سطح ۵۰۰ هکتار از زمین‌های منطقه جازموریان مبارزه با ملخ‌های صحرایی انجام شده است.
تعداد مبتلایان به کرونا در استان کرمان به ۲۸۵ نفر رسیده است.
