استان کرمانشاه از 19 سال پیش وارد یک دوره خشکسالی شده که 12 سال از آن بارندگی استان زیرمیانگین کشوری بوده است.
روند خشکسالی البته اتفاقی غیرقابل پیش بینی و غیرمنتظره نبوده و سال هاست که نمودار بارندگی ها هم در استان و هم کشور در سراشیبی قرار گرفته است.
به همین دلیل برنامه ششم توسعه کشور به سراغ اعمال محدودیت های جدی در مصرف آب بخش های صنعت، شرب و کشاورزی رفته؛ از جمله محدود کردن کشت محصولات آب بَر.
یکی از این محصولات برنج است که وزارت نیرو از سال 96 و به طور رسمی کشت زمستانه و بهاره آن را در همه استان ها غیر از مازندران و گیلان ممنوع کرده است.
این تصمیم در راستای طرح احیا و تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی مصوب سال 1393 در شورای عالی آب است که علاوه بر ساماندهی کشت محصولات، مسدود کردن چاههای غیرمجاز، نصب کنترل هوشمند روی چاههای مجاز و تغییر سیستم آبیاری قدیمی به فناوری های جدید از محورهای مهم آن است.
در گیلان و مازندران بخش زیادی از آب مصرفی برنج از بارندگی تامین می‌شود اما در سایر استان کشاورزان برای تامین آب موردنیاز محصولات آببر مجبورند سراغ منابع آب زیرزمینی و چاه‌ها و روان آبها بروند.
تولید هر کیلو برنج نیازمند حدود هشت هزار لیتر آب است یعنی هر هکتار 15 تا 25 هزار متر مکعب اما چون سود برنج بیشتر از محصولات دیگر است، طرفداران سرسختی دارد.
در بسیاری از استان ها البته خبری از کشت برنج نیست اما یکی از مناطقی که در کشت این محصول سابقه‌ای دیرینه دارد، استان کرمانشاه است؛ جایی که طبق ابلاغ وزارت نیرو کشاورزانش دیگر نباید برنج بکارند.
کشت برنج در استان کرمانشاه بیشتر در شهرستان های صحنه ، هرسین و گیلانغرب صورت می گیرد و میزان آن هم گسترده نیست.
حدود هزار و 700 هکتار زمین قابل کشت برنج در استان کرمانشاه وجود دارد که طی سال اخیر وسعت آن بشدت کم شده است.
** ممنوعیت سرسختانه کشت برنج
شرکت آب منطقه‌ای استان کرمانشاه 15 فروردین 97 طی اطلاعیه ای اعلام کرد که 'کشت برنج در استان خلاف الگوی کشت بوده و در صورت مشاهده با حکم مراجع قضایی معدوم و مسئولیت عواقب آن به عهده کشاورزان متخلف است.'
بنابر اعلام این شرکت 'کشت برنج به طور معمول در مناطقی با بارش سالانه بیش از 800 میلیمتر صورت می‌گیرد و استان کرمانشاه با بارش 311 میلیمتر محل مناسبی برای کشت‌های با نیاز آبی بالا نیست.'
همچنین به گفته محمودرضا شهلایی، معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه‌ای استان کرمانشاه 'کشت برنج با اقلیم استان سازگار نیست و منابع آبی استان را با تهدید جدی مواجه می‌کند اما متاسفانه کشاورزان به دلیل کسب سود، اقدام به کشت آن می‌کنند.'
در نتیجه این سیاست و حمایت دستگاه قضایی بود که دادستان های مراکز استان هم تاکید کردند، کشت برنج با استفاده از منابع آب های زیرزمینی ممنوع است و در صورت مشاهده با آن برخورد خواهد شد.
البته برخی از برنج کاران این هشدارها را جدی نگرفتند تا اینکه چندین موتور پمپ توقیف و خزانه های برنج تخریب شد و مسئولان نشان دادند که از ممنوعیت کشت برنج کوتاه نمی آیند.
این رویه سفت و سخت ادامه داشت اما سخنان متفاوت استاندار کرمانشاه، شرایط را دچار ابهامات مختلفی کرده است.
** تغییر سیاست آبی در استانداری
هوشنگ بازوند 11 مرداد 97 در کارگروه آب، کشاورزی و منابع طبیعی استان در واکنش به ممنوعیت کشت برنج در استان گفت: آیا درست است سیاست آبی، استان هایی مانند یزد، کرمان و قم که خشک هستند با استان کرمانشاه که یکی از مزیت هایش آب است، یکی باشد.
بازوند دستورالعمل های وزارت نیرو در حوزه مدیریت آب در کشور را یکسان و کلی دانست و گفت: این وزارتخانه برای هر استان و حوزه آبخیزداری باید دستورالعمل جداگانه و مخصوص به آن استان را با توجه به ظرفیتش داشته باشد.
وی آب را ثروت و ظرفیت خوبی برای اشتغال زایی و درآمدزایی کشاورزان استان دانست و اظهار داشت: چطور کشاورزان خوزستان می توانند 60 هزار هکتار برنج بکارند ولی برای کشاورزان کرمانشاه که در یکی از سرشاخه های تامین آب خوزستان هستند اعمال محدودیت می شود.
استاندار کرمانشاه اضافه کرد: نمی شود آب روان هدر برود و ما فقط نگاه کنیم و دیگران از آن برای اشتغالزایی و منافع خودشان استفاده کنند بلکه مدیران باید دستورالعمل های غیرکارشناسی شده و کلی وزارت نیرو را به سمت منافع استان سوق دهند.
او در ادامه پیشنهاد کرد که به کشاورزانی که آب سطحی مازاد دارند اجازه کشت محصولات پردرآمد داده شود و آنها را با روش بهینه مصرف آب و افزایش بهره وری محصولات آشنا کنیم.
مسئولان جهاد کشاورزی استان کرمانشاه هم اعتقاد دارند که نباید کشت برنج در استان ممنوع باشد.
** محدودیت کشت آری اما ممنوعیت نه
رئیس سازمان جهاد کشاورزی کرمانشاه برنج 'دیره' گیلانغرب را یکی از مرغوب ترین برنج های کشور دانست و اظهار داشت: اگر حتی یک هکتار هم شده باید این رقم برنج حفظ شود.
خسرو شهبازی در ادامه سطح کشت برنج در استان را در سال های گذشته 2 هزار و 700 هکتار ذکر کرد و افزود: این سطح در سال 96 به هزار و 100 هکتار رسید و در سال جاری به 418 هکتار کاهش یافته است.
او به سیاست محدودیت و ممنوعیت کشت برنج در کشور اشاره و اعلام کرد: این سیاست در برخی استان ها مانند خوزستان، ایلام، لرستان و فارس و حتی اصفهان رعایت نمی شود، آن وقت برای برخی نقاط کرمانشاه که آب روان اضافی دارند اعمال می شود و به همین دلیل باید اصلاح شود.
شهبازی با بیان اینکه ما محدودیت کشت برنج را قبول داریم ولی ممنوعیت آن را نمی پذیریم، بیان داشت: ما تنها می توانیم کشت برنج را ترویج نکنیم و این کار را هم نمی کنیم.
وی تاکید کرد: هر هکتار برنج سالیانه 50 میلیون تومان سود نصیب کشاورزان می کند و این سود خوب جایگزین محصول جدید را با مشکل مواجهه می کند.
پیش از این هم عباس کشاورز، معاون وزیر جهاد کشاورزی در امور زراعت گفته بود: ما نمی‌توانیم به کشاورز بگوییم چه محصولی بکار و یا کشت نکن اما اینکه آب به کشت یک محصولی که ممنوعیت دارد، اختصاص نمی‌یابد، خود عاملی می‌شود که کشاورز آن محصول را کشت نکند.
به اعتقاد او، کشت برنج جز در گیلان و مازندران نه به صلاح کشور است و نه آبی برای آن داریم.
** استانداری سیاست آبی خود را مشخص کند
در واکنش به دفاع استاندار کرمانشاه از کشت برنج بود که مدیرعامل شرکت آب منطقه ای استان ، خواستار تعیین تکلیف سیاست های استانداری در امور آب شد و افزود: شورای سازگاری با کم آبی کشور، قدرت تصمیم گیری در حوزه آب استان ها را به استاندارها تفویض کرده است.
مروت قبادی ، با بیان اینکه دغدغه مدیران برای اشتغال کشاورزان و منبع درآمدی سرانه استان را درک می کنیم، در عین حال اظهار داشت: باید بیشتر مواظب ذخایر آبی استان باشیم و روی روش های آبیاری نوین و کاشت محصولات جایگزین و کم مصرف آب بیشتر تحقیق کنیم و یا میزان بهره وری و بهینه استفاده کردن از آب بیشتر در دستور کار قرار دهیم.
** پیشنهاد تعیین سهمیه کرمانشاه از کرخه
در نتیجه این تفاوت دیدگاه معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری کرمانشاه ، خواستار تعیین سهمیه آب استان از حوزه آبخیزداری کرخه شد و گفت: اگر تکلیف سهمیه آب های سطحی استان از این حوزه آبخیزداری روشن شود، مشکل ممنوعیت یا اعمال محدودیت برنج کاران در بستر رودخانه ها نیز حل خواهد شد.
مهرداد سالاری ، تعیین این سهمیه را نیازمند پیگیری جدی استاندار دانست و افزود: برای تعیین حد و حدود مصرف آب های روان استان، میزان برداشت از سفره های زیرزمینی و مصارف آب فضاهای سبز بوستان های شهری حتما باید شاخص ها و برنامه ویژه ای داشته باشیم تا بتوانیم مصرف آب را کنترل و مدیریت کنیم.
** وضعیت خروج آب های سطحی از کرمانشاه
به گفته کیاست امیریان، مدیرعامل سابق آب منطقه ای استان کرمانشاه این استان 'حدود 6 درصد از روان آب های کشور را دارد اما این روان آب ها در نقاط و زمان های غیر نیاز از جمله فصل های پاییز و زمستان از استان عبور می کنند.'
این در حالی است که در استان کرمانشاه انتقال نشاء برنج از محل خزانه به زمین اصلی در خرداد و تیر انجام و اواخر شهریور و مهر هم برداشت می شود؛ یعنی کشت برنج همزمان با فصل کم آبی و نیاز بالا به منابع آبی است.
به همین دلیل در فصل گرما سهم چندانی از رودخانه های رازآور، گاماسیاب، راوند، قره سو و مرگ در استان کرمانشاه به رودهای سیمره (ایلام و لرستان) و کرخه (خوزستان) نمی رسد.
البته اهالی لرستان و خوزستان از همین مقداری هم که نصیب شان می شود، به خوبی استفاده می کنند.
گرچه طبق مصوبه وزارت نیرو در استان لرستان و خوزستان هم کشت برنج ممنوع است اما همچنان تعدادی از کشاورزان بویژه در خوزستان مشغول کسب درآمد از این محصول هستند.
به گفته عبدالرضا بازدار، رئیس سازمان جهاد کشاورزی لرستان 'هرساله از میزان سطح محصولات آب‌بَر کاسته می شود به نحوی که کاشت برنج از هفت هزار هکتار گذشته به 2 هزار و 500 هکتار کاهش یافته است اما با این حال نمی توان به یکباره کشت برخی محصولات را ممنوع کرد.'
البته رضا میرزایی، مدیرعامل شرکت آب منطقه ای لرستان گفته است که 'کشت برنج در استان در سال جاری آبی نه تنها کاهش نیافته بلکه نسبت به سال های گذشته افزایش چشمگیری یافته است.'
در سال گذشته 25 هزار تن برنج از پنج هزار هکتار از مزارع لرستان برداشت شد.
** انتقاد از کم کاری جهاد کشاورزی
مدیران جهاد کشاورزی استان کرمانشاه معتقدند که آب مورد نیاز برنج در گیلانغرب و صحنه از آب های روان منطقه 'گلین' و رودخانه 'گاماسیاب' تامین می شود و کمتر از 10 درصد برنج کاران سراغ چاه ها می روند.
آنان تاکید دارند که عزم مقابله با کشت برنج باید به سمت محدود کردن کشت های آب‌بَری مانند هندوانه و ذرت برود زیرا آب مصرفی برنج در استان کمتر از سایر محصولات آب‌بَر است.
البته برنج تنها محصول آب بَری نیست که در استان کرمانشاه کشت می شود بلکه همچنان کاشتن ذرت، هندوانه، چغندر قند، سیب زمینی و... در میان کشاورزان استان رونق دارد.
هرچند جهاد کشاورزی کرمانشاه معمولا به کشاورزان توصیه کرده که محصولات آب‌بَر کشت نکنند اما منتقدان بر این باورند که این سازمان در تشویق و ترغیب عملی کشاورزان به استفاده از روش کشت بدون شخم، کشت گلخانه ای و کشت محصولات پرسود و کم‌مصرف باغی و زراعی مانند زعفران، کلزا، لوبیا و... به عنوان جایگزین محصولات آب‌بَر به خوبی عمل نکرده است وگرنه نباید ذرت، چغندر، هندوانه و برنج در این حجم زیاد کشت می شد.
مصرف آب در محصول کلزا سه تا چهار برابر کمتر از برنج است و در عین حال صرفه اقتصادی هم دارد.
اکنون باید دید که استانداری کرمانشاه چه برنامه ای برای ساماندهی کشت برنج در استان ارائه می کند و تکلیف برنج کاران و منابع آبی استان چه می شود.
** اجاره زمین ها و تخلیه منابع آبی
نکته قابل تامل این است که در موارد زیادی، زمین داران کرمانشاهی زمین خود را به کشاورزان سایر استان ها از جمله لرستان، اصفهان و همدان اجاره می دهند و آنان هم بی‌توجه به سیاست‌های آبی، اقدام به کشت محصولات آب‌بَر می کنند و بیشتر آب مصرفی خود را از دل چاه‌ها بیرون می کشند.
در واقع هم سود حاصل از این کشت ها از استان خارج می شود و هم بخش قابل توجهی از منابع آبی زیرزمینی استان هدر می رود.
هم اکنون سالانه یک میلیارد و 300 میلیون متر مکعب آب وارد منابع زیرزمینی ما می شود و در مقابل یک میلیارد و 400 میلیون متر مکعب از این منابع برداشت می کنیم به عبارت دیگر سالانه 100 میلیون مترمکعب اضافه برداشت داریم.
در نتیجه این وضعیت سطح آب زیرزمینی در همه دشت های استان کاهش یافته و توسعه و بهره برداری از آبخوان 13 دشت از 23 دشت استان که حدود 40 تا 45 درصد از سطح کل دشت ها را در بر می گیرند؛ ممنوع است.
در استان کرمانشاه حدود 17 هزار حلقه چاه وجود دارد که پنج هزار حلقه آن غیرمجاز است؛ نه تنها هیچ محاسبه دقیقی از برداشت آب از چاه های غیرمجاز وجود ندارد که هنوز هم کنتور هوشمند بر روی بسیاری از چاه های مجاز نصب نشده و همین موضوع امکان تخلف و اضافه برداشت را برای کشاورزان متخلف آسان کرده است.
استان کرمانشاه با حدود 2 میلیون نفر جمعیت، 950 هزار هکتار زمین کشاورزی و باغ دارد که 350 هزار هکتار آن آبی است.
بیش از 90 درصد آب استان کرمانشاه در بخش کشاورزی مصرف می شود که حدود نیمی از آن با روش های نادرست آبیاری و کشت محصولات آببر به هدر می‌رود.
7444/8066
گزارش از عبدالله الماسی
انتهای پیام روند خشکسالی البته اتفاقی غیرقابل پیش بینی و غیرمنتظره نبوده و سال هاست که نمودار بارندگی ها هم در استان و هم کشور در سراشیبی قرار گرفته است.
به همین دلیل برنامه ششم توسعه کشور به سراغ اعمال محدودیت های جدی در مصرف آب بخش های صنعت، شرب و کشاورزی رفته؛ از جمله محدود کردن کشت محصولات آب بَر.
یکی از این محصولات برنج است که وزارت نیرو از سال 96 و به طور رسمی کشت زمستانه و بهاره آن را در همه استان ها غیر از مازندران و گیلان ممنوع کرده است.
این تصمیم در راستای طرح احیا و تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی مصوب سال 1393 در شورای عالی آب است که علاوه بر ساماندهی کشت محصولات، مسدود کردن چاههای غیرمجاز، نصب کنترل هوشمند روی چاههای مجاز و تغییر سیستم آبیاری قدیمی به فناوری های جدید از محورهای مهم آن است.
در گیلان و مازندران بخش زیادی از آب مصرفی برنج از بارندگی تامین می‌شود اما در سایر استان کشاورزان برای تامین آب موردنیاز محصولات آببر مجبورند سراغ منابع آب زیرزمینی و چاه‌ها و روان آبها بروند.
تولید هر کیلو برنج نیازمند حدود هشت هزار لیتر آب است یعنی هر هکتار 15 تا 25 هزار متر مکعب اما چون سود برنج بیشتر از محصولات دیگر است، طرفداران سرسختی دارد.
در بسیاری از استان ها البته خبری از کشت برنج نیست اما یکی از مناطقی که در کشت این محصول سابقه‌ای دیرینه دارد، استان کرمانشاه است؛ جایی که طبق ابلاغ وزارت نیرو کشاورزانش دیگر نباید برنج بکارند.
کشت برنج در استان کرمانشاه بیشتر در شهرستان های صحنه ، هرسین و گیلانغرب صورت می گیرد و میزان آن هم گسترده نیست.
حدود هزار و 700 هکتار زمین قابل کشت برنج در استان کرمانشاه وجود دارد که طی سال اخیر وسعت آن بشدت کم شده است.
** ممنوعیت سرسختانه کشت برنج
شرکت آب منطقه‌ای استان کرمانشاه 15 فروردین 97 طی اطلاعیه ای اعلام کرد که 'کشت برنج در استان خلاف الگوی کشت بوده و در صورت مشاهده با حکم مراجع قضایی معدوم و مسئولیت عواقب آن به عهده کشاورزان متخلف است.'
بنابر اعلام این شرکت 'کشت برنج به طور معمول در مناطقی با بارش سالانه بیش از 800 میلیمتر صورت می‌گیرد و استان کرمانشاه با بارش 311 میلیمتر محل مناسبی برای کشت‌های با نیاز آبی بالا نیست.'
همچنین به گفته محمودرضا شهلایی، معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه‌ای استان کرمانشاه 'کشت برنج با اقلیم استان سازگار نیست و منابع آبی استان را با تهدید جدی مواجه می‌کند اما متاسفانه کشاورزان به دلیل کسب سود، اقدام به کشت آن می‌کنند.'
در نتیجه این سیاست و حمایت دستگاه قضایی بود که دادستان های مراکز استان هم تاکید کردند، کشت برنج با استفاده از منابع آب های زیرزمینی ممنوع است و در صورت مشاهده با آن برخورد خواهد شد.
البته برخی از برنج کاران این هشدارها را جدی نگرفتند تا اینکه چندین موتور پمپ توقیف و خزانه های برنج تخریب شد و مسئولان نشان دادند که از ممنوعیت کشت برنج کوتاه نمی آیند.
این رویه سفت و سخت ادامه داشت اما سخنان متفاوت استاندار کرمانشاه، شرایط را دچار ابهامات مختلفی کرده است.
** تغییر سیاست آبی در استانداری
هوشنگ بازوند 11 مرداد 97 در کارگروه آب، کشاورزی و منابع طبیعی استان در واکنش به ممنوعیت کشت برنج در استان گفت: آیا درست است سیاست آبی، استان هایی مانند یزد، کرمان و قم که خشک هستند با استان کرمانشاه که یکی از مزیت هایش آب است، یکی باشد.
بازوند دستورالعمل های وزارت نیرو در حوزه مدیریت آب در کشور را یکسان و کلی دانست و گفت: این وزارتخانه برای هر استان و حوزه آبخیزداری باید دستورالعمل جداگانه و مخصوص به آن استان را با توجه به ظرفیتش داشته باشد.
وی آب را ثروت و ظرفیت خوبی برای اشتغال زایی و درآمدزایی کشاورزان استان دانست و اظهار داشت: چطور کشاورزان خوزستان می توانند 60 هزار هکتار برنج بکارند ولی برای کشاورزان کرمانشاه که در یکی از سرشاخه های تامین آب خوزستان هستند اعمال محدودیت می شود.
استاندار کرمانشاه اضافه کرد: نمی شود آب روان هدر برود و ما فقط نگاه کنیم و دیگران از آن برای اشتغالزایی و منافع خودشان استفاده کنند بلکه مدیران باید دستورالعمل های غیرکارشناسی شده و کلی وزارت نیرو را به سمت منافع استان سوق دهند.
او در ادامه پیشنهاد کرد که به کشاورزانی که آب سطحی مازاد دارند اجازه کشت محصولات پردرآمد داده شود و آنها را با روش بهینه مصرف آب و افزایش بهره وری محصولات آشنا کنیم.
مسئولان جهاد کشاورزی استان کرمانشاه هم اعتقاد دارند که نباید کشت برنج در استان ممنوع باشد.
** محدودیت کشت آری اما ممنوعیت نه
رئیس سازمان جهاد کشاورزی کرمانشاه برنج 'دیره' گیلانغرب را یکی از مرغوب ترین برنج های کشور دانست و اظهار داشت: اگر حتی یک هکتار هم شده باید این رقم برنج حفظ شود.
خسرو شهبازی در ادامه سطح کشت برنج در استان را در سال های گذشته 2 هزار و 700 هکتار ذکر کرد و افزود: این سطح در سال 96 به هزار و 100 هکتار رسید و در سال جاری به 418 هکتار کاهش یافته است.
او به سیاست محدودیت و ممنوعیت کشت برنج در کشور اشاره و اعلام کرد: این سیاست در برخی استان ها مانند خوزستان، ایلام، لرستان و فارس و حتی اصفهان رعایت نمی شود، آن وقت برای برخی نقاط کرمانشاه که آب روان اضافی دارند اعمال می شود و به همین دلیل باید اصلاح شود.
شهبازی با بیان اینکه ما محدودیت کشت برنج را قبول داریم ولی ممنوعیت آن را نمی پذیریم، بیان داشت: ما تنها می توانیم کشت برنج را ترویج نکنیم و این کار را هم نمی کنیم.
وی تاکید کرد: هر هکتار برنج سالیانه 50 میلیون تومان سود نصیب کشاورزان می کند و این سود خوب جایگزین محصول جدید را با مشکل مواجهه می کند.
پیش از این هم عباس کشاورز، معاون وزیر جهاد کشاورزی در امور زراعت گفته بود: ما نمی‌توانیم به کشاورز بگوییم چه محصولی بکار و یا کشت نکن اما اینکه آب به کشت یک محصولی که ممنوعیت دارد، اختصاص نمی‌یابد، خود عاملی می‌شود که کشاورز آن محصول را کشت نکند.
به اعتقاد او، کشت برنج جز در گیلان و مازندران نه به صلاح کشور است و نه آبی برای آن داریم.
** استانداری سیاست آبی خود را مشخص کند
در واکنش به دفاع استاندار کرمانشاه از کشت برنج بود که مدیرعامل شرکت آب منطقه ای استان ، خواستار تعیین تکلیف سیاست های استانداری در امور آب شد و افزود: شورای سازگاری با کم آبی کشور، قدرت تصمیم گیری در حوزه آب استان ها را به استاندارها تفویض کرده است.
مروت قبادی ، با بیان اینکه دغدغه مدیران برای اشتغال کشاورزان و منبع درآمدی سرانه استان را درک می کنیم، در عین حال اظهار داشت: باید بیشتر مواظب ذخایر آبی استان باشیم و روی روش های آبیاری نوین و کاشت محصولات جایگزین و کم مصرف آب بیشتر تحقیق کنیم و یا میزان بهره وری و بهینه استفاده کردن از آب بیشتر در دستور کار قرار دهیم.
** پیشنهاد تعیین سهمیه کرمانشاه از کرخه
در نتیجه این تفاوت دیدگاه معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری کرمانشاه ، خواستار تعیین سهمیه آب استان از حوزه آبخیزداری کرخه شد و گفت: اگر تکلیف سهمیه آب های سطحی استان از این حوزه آبخیزداری روشن شود، مشکل ممنوعیت یا اعمال محدودیت برنج کاران در بستر رودخانه ها نیز حل خواهد شد.
مهرداد سالاری ، تعیین این سهمیه را نیازمند پیگیری جدی استاندار دانست و افزود: برای تعیین حد و حدود مصرف آب های روان استان، میزان برداشت از سفره های زیرزمینی و مصارف آب فضاهای سبز بوستان های شهری حتما باید شاخص ها و برنامه ویژه ای داشته باشیم تا بتوانیم مصرف آب را کنترل و مدیریت کنیم.
** وضعیت خروج آب های سطحی از کرمانشاه
به گفته کیاست امیریان، مدیرعامل سابق آب منطقه ای استان کرمانشاه این استان 'حدود 6 درصد از روان آب های کشور را دارد اما این روان آب ها در نقاط و زمان های غیر نیاز از جمله فصل های پاییز و زمستان از استان عبور می کنند.'
این در حالی است که در استان کرمانشاه انتقال نشاء برنج از محل خزانه به زمین اصلی در خرداد و تیر انجام و اواخر شهریور و مهر هم برداشت می شود؛ یعنی کشت برنج همزمان با فصل کم آبی و نیاز بالا به منابع آبی است.
به همین دلیل در فصل گرما سهم چندانی از رودخانه های رازآور، گاماسیاب، راوند، قره سو و مرگ در استان کرمانشاه به رودهای سیمره (ایلام و لرستان) و کرخه (خوزستان) نمی رسد.
البته اهالی لرستان و خوزستان از همین مقداری هم که نصیب شان می شود، به خوبی استفاده می کنند.
گرچه طبق مصوبه وزارت نیرو در استان لرستان و خوزستان هم کشت برنج ممنوع است اما همچنان تعدادی از کشاورزان بویژه در خوزستان مشغول کسب درآمد از این محصول هستند.
به گفته عبدالرضا بازدار، رئیس سازمان جهاد کشاورزی لرستان 'هرساله از میزان سطح محصولات آب‌بَر کاسته می شود به نحوی که کاشت برنج از هفت هزار هکتار گذشته به 2 هزار و 500 هکتار کاهش یافته است اما با این حال نمی توان به یکباره کشت برخی محصولات را ممنوع کرد.'
البته رضا میرزایی، مدیرعامل شرکت آب منطقه ای لرستان گفته است که 'کشت برنج در استان در سال جاری آبی نه تنها کاهش نیافته بلکه نسبت به سال های گذشته افزایش چشمگیری یافته است.'
در سال گذشته 25 هزار تن برنج از پنج هزار هکتار از مزارع لرستان برداشت شد.
** انتقاد از کم کاری جهاد کشاورزی
مدیران جهاد کشاورزی استان کرمانشاه معتقدند که آب مورد نیاز برنج در گیلانغرب و صحنه از آب های روان منطقه 'گلین' و رودخانه 'گاماسیاب' تامین می شود و کمتر از 10 درصد برنج کاران سراغ چاه ها می روند.
آنان تاکید دارند که عزم مقابله با کشت برنج باید به سمت محدود کردن کشت های آب‌بَری مانند هندوانه و ذرت برود زیرا آب مصرفی برنج در استان کمتر از سایر محصولات آب‌بَر است.
البته برنج تنها محصول آب بَری نیست که در استان کرمانشاه کشت می شود بلکه همچنان کاشتن ذرت، هندوانه، چغندر قند، سیب زمینی و... در میان کشاورزان استان رونق دارد.
هرچند جهاد کشاورزی کرمانشاه معمولا به کشاورزان توصیه کرده که محصولات آب‌بَر کشت نکنند اما منتقدان بر این باورند که این سازمان در تشویق و ترغیب عملی کشاورزان به استفاده از روش کشت بدون شخم، کشت گلخانه ای و کشت محصولات پرسود و کم‌مصرف باغی و زراعی مانند زعفران، کلزا، لوبیا و... به عنوان جایگزین محصولات آب‌بَر به خوبی عمل نکرده است وگرنه نباید ذرت، چغندر، هندوانه و برنج در این حجم زیاد کشت می شد.
مصرف آب در محصول کلزا سه تا چهار برابر کمتر از برنج است و در عین حال صرفه اقتصادی هم دارد.
اکنون باید دید که استانداری کرمانشاه چه برنامه ای برای ساماندهی کشت برنج در استان ارائه می کند و تکلیف برنج کاران و منابع آبی استان چه می شود.
** اجاره زمین ها و تخلیه منابع آبی
نکته قابل تامل این است که در موارد زیادی، زمین داران کرمانشاهی زمین خود را به کشاورزان سایر استان ها از جمله لرستان، اصفهان و همدان اجاره می دهند و آنان هم بی‌توجه به سیاست‌های آبی، اقدام به کشت محصولات آب‌بَر می کنند و بیشتر آب مصرفی خود را از دل چاه‌ها بیرون می کشند.
در واقع هم سود حاصل از این کشت ها از استان خارج می شود و هم بخش قابل توجهی از منابع آبی زیرزمینی استان هدر می رود.
هم اکنون سالانه یک میلیارد و 300 میلیون متر مکعب آب وارد منابع زیرزمینی ما می شود و در مقابل یک میلیارد و 400 میلیون متر مکعب از این منابع برداشت می کنیم به عبارت دیگر سالانه 100 میلیون مترمکعب اضافه برداشت داریم.
در نتیجه این وضعیت سطح آب زیرزمینی در همه دشت های استان کاهش یافته و توسعه و بهره برداری از آبخوان 13 دشت از 23 دشت استان که حدود 40 تا 45 درصد از سطح کل دشت ها را در بر می گیرند؛ ممنوع است.
در استان کرمانشاه حدود 17 هزار حلقه چاه وجود دارد که پنج هزار حلقه آن غیرمجاز است؛ نه تنها هیچ محاسبه دقیقی از برداشت آب از چاه های غیرمجاز وجود ندارد که هنوز هم کنتور هوشمند بر روی بسیاری از چاه های مجاز نصب نشده و همین موضوع امکان تخلف و اضافه برداشت را برای کشاورزان متخلف آسان کرده است.
استان کرمانشاه با حدود 2 میلیون نفر جمعیت، 950 هزار هکتار زمین کشاورزی و باغ دارد که 350 هزار هکتار آن آبی است.
بیش از 90 درصد آب استان کرمانشاه در بخش کشاورزی مصرف می شود که حدود نیمی از آن با روش های نادرست آبیاری و کشت محصولات آببر به هدر می‌رود.
7444/8066
گزارش از عبدالله الماسی
کپی شد
