آتشی که تابستان بر خرمن طبیعت می زند - عبدالله رحمانی*

آتش سوزی در مراتع ضمن از بین بردن بقایای گیاهی و جانوری و تغییر در ساختار بیولوژی خاک و اسیدی کردن آن زیان های جبران ناپذیری به طبیعت وارد می کند که برای ترمیم دوباره آن سال های زیادی زمان لازم است و در برخی موارد هیچگاه طبیعت به حالت اولیه خود بر نمی گردد.
بعد از هر آتش سوزی در مراتع و جنگل ها، ضمن رخت بستن حیات از طبیعت، چهره آن نیز آنچنان تیره و تار می شود و حتی نگاه رهگذاران را آزار می دهد.
پس از آتش سوزی در مراتع به دلیل از بین رفتن بقایای گیاهی، سوختن بذر گیاهان و اسیدی شدن خاک، با کاهش تراکم گیاهی جذب آب نیز کاهش یافته و با اولین بارش ها در فصل پاییز، سیلاب در این مناطق باعث فرسایش خاک می شود.
از مساحت 2 میلیون و 937 هزار هکتار استان کردستان، بیش از 60 درصد آن را مراتع و جنگل تشکیل می دهد که این امر بر اهمیت محافظت از مراتع و جنگل ها افزوده است.
با توجه به مرغوبیت خاک و شرایط آب و هوایی مراتع این استان یکی از غنی ترین مراتع کشور است و در مجموع یک هزار و 830 گونه گیاهی در آن رشد می کند.
سال گذشته 48 فقره حریق در مراتع کردستان اتفاق افتاد که در این آتش سوزی ها در مجموع به 282 هکتار مرتع خسارت وارد شد و در سه ماهه اول امسال نیز 35 هکتار از مراتع و 2 هکتار از جنگل های استان طعمه آتش شده و با توجه به پوشش گیاهی خوب پیش بینی می شود مهار آتش سوزی ها در مراتع استان در مقایسه با سال های قبل دشوارتر باشد.
ویژگی جغرافیای کردستان باعث شده در صورت آتش سوزی مراتع و جنگل ها، امکان دسترسی به محل وقوع حریق به دلیل کوهستانی بودن و نبود راه مناسب بسیار مشکل باشد.
در بخش جنگل نیز 374 هزار هکتار از مساحت استان را جنگل تشکیل می دهد، جنگل های این استان که جزو جنگل های زاگرس شمالی هستند در طول بیش از 50 هزار سال گذشته تشکیل شده و به لحاظ محافظت از منابع آب و خاک، تولید محصولات فرعی، ذخایر ژنتیکی، مصارف درمانی، توانایی های اکوتوریستی و ارزش های زندگی، دارای اهمیت زیادی است.
جنگل های استان کردستان که جزو جنگل های زاگرس شمالی است و در طول بیش از 50 هزار سال گذشته تشکیل شده و برای رشد و احیای هر اصله درخت بلوطی که دچار آتش سوزی می شود، حدود 50 سال زمان لازم است.
در جنگل های کردستان انواع درختان از جمله بلوط، مازو، گلابی، زبان ‏گنجشک(ون)، گردو، سیب وحشی، پسته وحشی، زالزالک، آلبالو، ازگیل، بادام تلخ، داغداغان، نارون، افرا و بید وحشی رشد کرده است.
در هر بار آتش سوزی در جنگل های استان بخشی از سرشانه ها و حتی تنه درختان طعمه حریق می شود و جنگل زیبایی و طراوت خود را از دست می دهد.
یکی از دیگر مباحثی که اهمیت منابع طبیعی کردستان را بیشتر می کند وجود مناطق حفاظت شده و شکار ممنوع است که از مساحت 29 هزار و 137 کیلومتر مربعی استان، 10 درصد در قالب مناطق حفاظت شده و شکار ممنوع تحت مدیریت حفاظت محیط زیست قرار دارد.
کردستان دارای چهار منطقه حفاظت شده شامل منطقه حفاظت شده بدر و پریشان قروه، منطقه حفاظت شده بیجار، منطقه حفاظت شده عبدالرزاق سقز، منطقه حفاظت شده شاهو و کوسالان سروآباد، یک پناهگاه حیات وحش و تالاب بین المللی دریاچه زریبار مریوان و 2 منطقه شکار ممنوع زرینه اوباتو و دشت بیلو در نزدیکی تالاب زریبار است.
در این مناطق حفاظت شده و شکار ممنوع استان کردستان 38 گونه پستاندار، 202 گونه پرنده، 63 گونه خزنده، 6 گونه دوزیست، 17 گونه ماهی و 240 گونه گیاهان دارویی وجود دارد.
در هر بار آتش سوزی در این مناطق علاوه بر از بین رفتن پوشش گیاهی، تعدادی از گونه های جانواران از بین می روند و یا زیستگاه خود را از دست می دهند و به ناچار مجبور به کوچ به سایر مناطق می شوند.
علاوه بر ارزش های زیست محیطی مراتع کردستان، در مجموع 67 هزار خانوار روستایی استان بهره بردار بخش مراتع هستند و بهره برداران کردستانی 6.5 درصد علوفه کشور را تولید می کنند.
20 درصد از مراتع استان کردستان جزو مراتع درجه یک (متراکم) است که در هر هکتار از مراتع درجه یک سالانه بیش از 450 کیلوگرم علوفه خشک تولید می شود و مابقی مراتع درجه 2 (نیمه متراکم) هستند.
با توجه به این اهمیت و پتانسیل موجود در مراتع و جنگل های کردستان می طلبد که مردم و مسئولان استان تمام توان خود را برای محافظت از این سرمایه گرانبها و با ارزش به کار بگیرند.
از طرفی دیگر جوامع محلی و انجمن های دوستدار طبیعت به دلیل نزدیکی و دسترسی آسانی که در مقایسه با یگان های حفاظت منابع طبیعی دارند، هنگام آتش سوزی ها می توانند در کمترین زمان ممکن برای خاموش کردند و مهار آن وارد عمل شوند.
لازم است که منابع طبیعی و آبخیزداری کردستان در بخش آموزش و تجهیز این جوامع محلی که زندگی و بقای آنها به حفظ منابع طبیعی وابسته است، بیشتر و کارآمدتر از گذشته وارد عمل شوند.
خبرنگار ایرنا مرکز سنندج