چند هفته اخیر بود که به دنبال حرف‌های معاون شهرسازی و معماری شهرداری تهران مبنی بر توقف ساخت مال‌های مزاحم، بررسی ظرفیت ساختوساز مال‌ها مورد توجه قرار گرفت. مال‌هایی که ساختوساز نجومی آنها صدای خیلی‌ها را درآورده است؛ از شهروندان تا مغازه‌داران و فروشندگان و حالا بازاری‌ها.
به گزارش جی پلاس، اینجا صدا به صدا نمی‌رسد؛ اما نه صدای مشتری‌ها. صدای شکایت فروشنده و مغازه‌دارها از نظمی که دیگر نیست؛ نظمی که مال‌ها بهمشان زده و می‌خواهند بازار تهران را تمام کنند. «مردم فکر می کنن تو بازار کالای ارزون می‌خرن و تو این مال‌هایی که شهرداری ساخته کالای با کیفیت. این تصور خیلی غلطه. نزدیک به ۹۰ درصد لوازم آرایشی بهداشتی‌ای که تو پاساژهای بزرگ فروخته می‌شه، کالاهاییه که از بازار تهران تامین می‌شه. خود ما در صنف آرایشی بهداشتی بالای ۳ تا ۴ مشتری در پاساژ کوروش یا ارگ و پالادیوم داریم.»
بازار، فودکورت و سینما و ویترین‌های طراحی‌شده ندارد. تفریحش صف بلند رستوران مسلم و پنجره‌های رستوران است که از طبقه بالا، خیابان زنده 15 خرداد را ببینی و آب‌میوه‌فروشی‌های راسته بازار. «یک درشکه و اسب گذاشتن اون وسط که مردم رو از اول بازار ببره آخرش و برشون گردونه؛ که هر دفعه رد می‌شه مردمِ پیاده، آستین لباس‌هاشون رو بگیرن جلوی بینی‌شون؛ اسمش شده تفریح و امکانات.» با این حال بازار، هنوز و همچنان مشتری‌هایی دارد که پا به مال‌ها و پاساژهای بزرگ تهران بازنکرده باشند و اعتبار خریدشان همان مغازه‌های قدیمی باشد؛ اما فروشنده‌ها ناراضی‌اند.
«یک ادکلن معروف رو از ما می‌خرن ۱۵۰ هزار تومن تو مغازه خودشون تو پاساژ می‌فروشن ۳۰۰ هزار تومن و با فاکتورهای فتوشاپی به مشتری نشون می‌دن که ما اینو مستقیم از شرکت گرفتیم. همون ادکلن رو اگر دوستان ما تو بازار بگن ۱۸۰ هزار تومن مردم فکر می‌کنن اصل نیست.» اینجا صدا به صدا نمی‌رسد؛ اما نه صدای مشتری‌ها. صدای شکایت فروشنده و مغازه‌دارها از نظمی که دیگر نیست.
چند هفته اخیر بود که به دنبال حرف‌های معاون شهرسازی و معماری شهرداری تهران مبنی بر توقف ساخت مال‌های مزاحم، بررسی ظرفیت ساختوساز مال‌ها مورد توجه قرار گرفت. مال‌هایی که ساختوساز نجومی آنها صدای خیلی‌ها را درآورده است؛ از شهروندان تا مغازه‌داران و فروشندگان و حالا بازاری‌ها. فروشندگان صنف‌های مختلفی چون لباس‌فروش‌ها و لوازم آرایشی بهداشتی که به هر نحوی پاساژها و مال‌های شهر را ابزاری برای زمین خوردن بازارشان می‌دانند و می‌گویند از وقتی این مال‌ها زیاد شده همه گمان می‌کنند که ما جنس بی‌کیفیت به مشتری می‌دهیم و این پاساژها جنس اصل و باکیفیت. تصوری که به‌نظر می‌رسد از ظاهر پاساژها و مغازه‌ها و غلبه نگاه سرمایه‌داری ریشه می‌گیرد؛ در غیر اینصورت ساخت 27 مال تنها در 3 منطقه تهران علاوه بر ابزاری برای درآمدزایی چه توجیه دیگری می‌تواند داشته باشد؟ بازاری‌ها بیشترین ضربه را از ساختوساز بی‌رویه مال‌ها خورده‌اند و روایت‌گر مشکلاتشان شده‌اند تا شاید جلوی آن گرفته شود.
بازار برای مردم امکانات رفاهی ندارد
صنف مربوط به لوازم‌آرایشی‌ها شاید کمتر از صنف لباس‌فروش‌ها ضرر کرده‌اند اما از ساختوساز بی‌رویه مال‌ها شکایت دارند. یکی از آنها می‌گوید: «ما تو بحث لوازم آرایش مشکل چندانی با نداریم. چرا که اوصولا کار ادکلن و لوازم آرایش کار مولتی برنده و مصرف‌کننده‌ها مجموعه خرید‌هاشون رو صرفا توی یک برند انجام نمیدن؛ اما اون چیزی که خیلی تو سال‌های اخیر ما رو به مشکل انداخته بحث‌های مالیاتیه. یه جوری که در مال هایی که شهرداری ایجاد می‌کنه خیلی بحث هست که مالیات‌هایی کمی ازشون می‌گیرن و اون مالیات‌هایی هم که می‌دن رقم‌هاییه که تو فاکتورهای مصرف‌کننده دریاف می‌کنند. اما تو بازار تهران همه مامورهای مالیاتی از همه چی مالیات می‌گیرن. این یک رقابت نابرابره؛ اینطور که برای بازار درشکه می‌ذارن تا مردم بیان خرید. هیچ امکانات رفاهی برای مردم نمی‌ذارن که بیان درست خرید کنن. حتی محدودیت‌های رفت و آمدی هم ایجاد می‌کنن؛ اما برای مال‌های شهرداری تو کوچه پس کوچه‌های مناطق تهران چنان امکاناتی ایجاد می‌کنن که همه بتونن راحت استفاده کنن.»
«می‌خوان ما رو زمین بزنن»
بیشترین شاکیان افزایش بی‌رویه ساختوساز مال‌ها، لباس‌فروش‌های بازار کویتی‌ها هستند. «ما عمده‌فروش لباس زنونه تو بازار کویتی‌های بازار تهران نرسیده به پله نوروزخوان هستیم. قبلا انقدر بازار خوبی داشتیم که مدتی عمده‌فروشی رو تعطیل کرده بودیم و فقط تک‌فروشی داشتیم؛ به‌خصوص شب‌های عید و اعیاد مذهبی که عروسی و جشن زیاد بود و لباس‌های زنونه خیلی فروش داشت. اما الان خیلی از فروش‌ها کم شده و خیلی از مشتری‌ها از همین پاساژهای بزرگ لباس‌های ترک می‌خرن. از برندهایی که خیلی‌ها می‌گن مالیات نمیدن و روزانه بالای 10 تا 20 میلیون دخل می‌زنند.
برخلاف سال‌های قبل که شب عید بیشترین فروش رو داشتیم، امسال از حالت معمول هم کمتر دخل زدیم و بعضی وقت‌ها فکر می‌کنم از قصد می‌خوان ما رو زمین بزنن.» فروشنده‌هایی که زمانی در بازار تهران بیشترین فروش و بهترین کاسبی را داشتند و حالا همپای مغازه‌دارهای مال‌های بزرگ تبدیل به ویترین شده‌اند. اقدامی که از هر دو جهت به ضرر مغازه‌دارها و فروشنده‌ها شده و سود آن تنها برای برخی برندهایی است که به‌صورت زنجیره‌ای فعالیت می‌کنند.
«لباس 100 تومنی رو 400 تومن می‌فروشن»
«ما خودمون یک بار خواستیم بریم تو یکی از پاساژهای تهران مغازه بگیریم؛ اجازه این مغازه‌ها اینقدر بالاست که هرکی هر جور حساب کنه باید یک جوری متوسل به هرکاری بشه تا بتونه درآمد داشته باشه.» هم‌صنفی‌ها جمع شده‌اند و هرکدام از بازار کسادی که مال‌ها برایشان درست کرده می‌گویند. صنف لباس‌فروش‌ها که بیشتر گلایه‌ها برای همین صنف است.
«جوری که مثلا بری تو بخش فروش لباس مردونه‌ها، کپی‌های مارک‌ها رو جمع کنی و به اسم مارک و با فاکتورسازی و برندسازی، پیرهن ۱۰۰ هزار تومنی رو 400 هزار تومن بفروشی. این پاساژها خیلی کار ما رو کساد کرده. شب عید امسال ما درآمد کمتری داشتیم. مثلا روز ولنتیاین ما مگس می‌پروندیم. کلا این پاساژها و مال‌ها کاری کرده که ضربه بزرگی به تک‌فروشی بخوره. مثلا طرف با خانواده‌ش می‌ره پاساژ، فیلم می‌بینه، شام هم می‌خوره، خرید هم می‌کنه. غافل از اینکه چیزهایی رو می‌خرن که ما تو بازار یا تو سطح مغازه‌های تهران بهترش رو می‌فروشیم. بعد تو صداوسیما از تولید ملی طرفداری می‌کنن.»
گلایه برخی از این فروشنده‌ها معطوف به برندهای ترک است؛ برندهایی که مال‌های شهر را در اختیار گرفته و به‌نوعی آنها را تصاحب کرده است. «خب این پاساژها برای تولیدات ترکیه درست شده و همه مارک‌های ترک خیلی خوب می‌فروشن و خیلی از تولیدات ما سر همین مارک‌های ترکی نابود شدن. پلاسکو نمونه بارزش بود که قبل از اینکه رو سر مردم خراب بشه از برندهای ترک نابود شد.»
دارند بازارهای سنتی را نابود می‌کنند
گلایه صنف لباس‌فروش‌ها تمامی ندارد. حرف مال و پاساژ که می‌شود انگار داغ دلشان تازه شده باشد، درد دل‌هایشان تمام نمی‌شود. «ما که صنف لباس زنونه هستیم تو این سال‌ها خیلی ضربه خوردیم. این پاساژها باعث شد عمده‌فروش و خرده‌فروش ضرر بدن. قبلا انحصار بازار دست عمده‌فروش‌ها بود اما الان هرکی خودش می‌ره ترکیه یا تایلند جنس میاره و تو این مغازه‌ها می‌فروشه. این پاساژها بیشترین سود رو برای برندهای ترک داشتن؛ الان تو هر پاساژی بری فقط برندهای ترک دارن خوب می‌فروشن. اگر تو ایران برای تولیدکننده‌ها برندسازی می‌کرد الان می‌تونستیم تولیدات خودمون رو هم صادر کنیم و به‌جای برندهای ترک، برندهای خودمون رو تو پاساژهای بزرگ بفروشیم. ضمن اینکه چیزی که ما رو اذیت می‌کنه مالیاته؛ با این حجم مالیاتی که ما می‌دیم هیچ امکاناتی بهمون نمیدن و بازار جذابیتش رو از دست داده و طبیعیه که مردم سر از پاساژها دربیارن. همه جای دنیا رو بازار سنتی تکیه می‌کنن، اینجا دارن نابودش می‌کنن.»
مال‌هایی که شهر را له می‌کنند
حمیدرضا غفارزاده، کارشناس مطالعات توسعه شهری در خصوص نقد ساختوساز بی‌رویه مال‌ها در تهران می‌گوید: «در امریکا تمام مال‌ها خارج از شهر ساخته شده است تا پارکینگ‌های بزرگ در آنها تعبیه شود و مشکل ترافیکی در شهر ایجاد نکند. در واقع مال‌ها یک پدیده امریکایی است و در اروپا مال‌ها به معنایی که در امریکا هست نمی‌بینیم؛ ولی به هر حال مانند هر تاسیس شهری دیگری باید برای ساخت یک مال تنش‌های شهری آن را بررسی کنیم و به صورت تخصصی مسائل زیست‌محیطی، ترافیک شهری، آرامش شهروندان و .. مشخص شود. البته یک فرد غیرمتخصص هم می‌داند که در محله زعفرانیه جای سه مال نیست و کوچه‌های باریک خیابان فرشته جای ساختن مال نیست. به عبارت دیگر با این ساخت‌و‌سازها در حال فروختن شهر هستند؛ زیرا شهر درآمد پایداری ندارد و در ازای فروش شهر می‌خواهند درآمدزایی کنند.»
او در ادامه با اشاره به اینکه به تعداد این مال‌ها به قدری زیاد شده که به جز یکی دو تا از آنها، بقیه هیچ درآمدی ندارند، می‌گوید: «بسیاری از مغازه‌های این مال‌ها فروش چندانی ندارند و هر ساله تنها اجاره سرقفلی آن بالا می‌روند و فروشنده‌ها تنها ضرر می‌کنند. مال‌ها باید با بافت شهری تطابق داشته باشد که در تهران این اتفاق نیفتاده و این مال‌ها در حال له کردن شهر هستند. این مال‌ها به بافت شهری آسیب می‌زند، ترافیک را زیاد می‌کند و آسایش روانی مردم را از آنها می‌گیرد و در نتیجه موجب افزایش خشونت می‌شود.»
