هرچند بحث خشکسالی در کشور پدیده جدیدی نیست اما نحوه نگاه و چگونگی به کارگیری اهرم های مقابله با آن می تواند نقش تعیین کننده ای بر قبول شکست یا چیرگی در این کارزار داشته باشد.
به گزارش ایرنا، 'چله بزرگ' ، 'چله کوچک' ، 'چار چار' ، 'سده' ، 'اهمن و بهمن'، 'سیاه بهار' و 'سرما پیرزن' کلمات زیبا و نوستالژیکی برای نسل قدیم به شمار می روند که هرچند امروزه کمتر به گوش می خورند و برای نسل های جوانتر معنای خاصی نمی دهند، اما حاکی از روزگارانی است که مردم مناطق سردسیر همانند چهارمحال و بختیاری شاهد زمستانهای سخت و بارش برف های چند متری بودند.
در فرهنگ قدیم زمستان به 2 بخش چله بزرگ و کوچک تقسیم می شد که چله بزرگ از اول دی ماه تا دهم بهمن ماه چهل روز کامل می شد و چله کوچک از (یازدهم تا پایان بهمن ماه) 20 روز کامل بود و به همین دلیل چون 20 روز کمتر از چله بزرگ داشت چله کوچک نامیده می شد و غروب آخرین روز چله بزرگ جشن سده برگزار می شد.
این 2 برادر (چله بزرگ و چله کوچک) طی هشت روز در کنار یکدیگر بودند که آن هشت روز را (چار چار) می نامند. پس از چار چار نوبت به اهمن و بهمن پسران ننه سرما می رسید که خودی نشان دهند به این صورت که 10 روز اول اسفند را اهمن و 10 روز دوم اسفند را بهمن می گفتند و طی این 20 روز ممکن بود آنقدر بارندگی باشد که این 2 برادر به 2 چله طعنه بزنند به طوری که قدیمی ها برای توصیف چنین وضعیتی این شعر را می خواندند: 'اهمن و بهمن، آرد کن صدمن، روغن بیار ده من، هیزم بکن خرمن، عهده همه با من'.
10 روز آخر اسفند نیز که 5 روز اول با عنوان سیاه بهار نام گرفته و در این ایام شب ها بارندگی فراوان بوده و روزها کشاورزان مشغول کشت و زراعت بوده اند و 5 روز دوم هم سرما پیرزن نامگذاری شده بود که در این روزها آسمان گاهی ابری گاهی آفتابی، گاهی همراه با باد و اکثر اوقات از آسمان تگرگ می بارید که قدیمی ها بر این باورند که گردنبند پیرزن پاره شده و مهره های آن به زمین می ریزد.
این باورها که در ادبیات عامه هم نفوذ کرده و با زندگی مردم عجین شده سالهاست که با مردم منطقه سردسیر و کوهستانی چهارمحال و بختیاری بیگانه شده و هرچند برخی از پدربزرگها و مادربزرگها همچنان تقویم فصل زمستان خود را بر مبنای چنین مناسباتی قرار می دهند اما دیگر نه از آن برف های چند متری خبری هست و نه از این باورهای عامیانه که ریشه در فرهنگ این مرز و بوم داشت.
چندین سال است که کاهش نزولات آسمانی و تغییر شکل بارش ها از برف به باران از یکسو و افزایش دمای هوا از سوی دیگر سبب کاهش منابع آبی این استان و پایین رفت سطح آب سفره های زیرزمینی شده به گونه ای که این استان، امسال نهمین سال پیاپی خشکسالی را تجربه کرده است.
به سبب اهمیت این موضوع، معاون توسعه و پیش بینی هواشناسی چهارمحال و بختیاری در پاسخ به چرایی وقوع این تحولات به خبرنگار ایرنا گفت: تغییر اقلیم یا به عبارت دیگر ناهنجاری های اقلیمی مهمترین عامل کاهش بارندگی ها و وقوع خشکسالی در استان است که به مدت 9 سال متوالی است که استان ما را با خود درگیر کرده است.
مهرداد قطره سامانی از کاهش 19 درصدی میانگین بارندگی های سال زراعی جاری استان در مقایسه با میانگین بلندمدت دوره مشابه (اول مهر تا 7 اسفند) خبر داد و گفت: میانگین بارشها در سال زراعی امسال 333 میلیمتر و ارتفاع برف 46 سانتی متر گزارش شده در حالی که میانگین بلندمدت بارش ها (متوسط بارش های استان طی 30 سال گذشته) 405 میلیمتر میلیمتر و ارتفاع برف 110 متر بوده است.
وی ادامه داد: ناهنجاری های اقلیمی در ایران سبب شده تا در برخی از استانهای کشور از جمله مناطق جنوبی شاهد بارش های نابهنگام و شدید و در برخی از دیگر از مناطق از جمله استان چهارمحال و بختیاری شاهد کاهش بارندگی ها و وقوع خشکسالی های متوالی باشیم.
قطره سامانی، تغییر در ساختار گازهای موجود در جو را عامل تغییرات اقلیمی در کشور دانست و گفت: تغییر در ساختار گازهای موجود در جو از جمله گاز Co2 سبب افزایش دما، آب شدن یخچالهای طبیعی، تبخیر آب های جاری شده و در نهایت وقوع ناهنجاری های اقلیمی شده است.
معاون توسعه و پیش بینی هواشناسی چهارمحال و بختیاری خاطرنشان کرد: دخالت های بشر در محیط زیست سهم بسزایی در آزاد شدن گاز co2 و تغییرات اقلیمی داشته که در مقابل بشر این چنین با انتقام بی رحمانه طبیعت مواجه شده است.
اما یک محقق و پژوهشگر تاریخ، وقوع خشکسالی در ایران و به ویژه استان چهارمحال و بختیاری را امری مسبوق به سابقه می داند و عنوان می کند اسناد تاریخی موجود از وقوع یک خشکسالی عمیق و با شدت در حدود 1400 سال پیش در چهارمحال و بختیاری خبر می دهند که بر اثر آن کل استان بر اثر خشکسالی سوخته است.
بابک زمانی پور در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: بشر همواره در طول تاریخ با خشکسالی مواجه بوده و همانطور که ما قصه هایی در رابطه با زمستانهای سخت منطقه در دست داریم، افسانه ها و داستانهایی در مورد خشکسالی نیز از گذشته برجای مانده است.
وی ادامه داد: نبود درختان کهنسال حتی در مناطق بختیاری نشین و وجود آب انبارها و قنات های متعدد نشان از آن دارد که در روزگاران قدیم نیز مردم منطقه با مشکل خشکسالی و کم آبی مواجه بوده اند.
زمانی پور، نوع نگاه و نحوه برخورد بشر با خشکسالی را از مهمترین عوامل مهار این پدیده دانست و تصریح کرد: گذشتگان به خوبی می دانستند که چگونه باید با خشکسالی مواجه شوند اما امروزه کمیت ما در نحوه مدیریت آب لنگ می زند و نه تنها با موضوع به درستی برخورد نشده بلکه برخورد ناصحیح منجر به تشدید بحران نیز شده است.
این پژوهشگر مسائل تاریخ افزود: درست است که امروزه بشر پیشرفت کرده و وجود آب انبار دیگر محلی از اعراب ندارد و آب انبارهای مدرن از جمله سدها ساخته شده که از دسترس مردم ما خارج است اما می توان با ایجاد حوضچه هایی در مزارع کشاورزی آب جاری را مهار کرد.
زمانی پور بر الگوگیری از فرهنگ و تدبیر مردمان گذشته در مواجه با شرایط خشکسالی تاکید کرد و گفت: ایرانیان در گذشته با خشکسالی کنار می آمدند و با شیوه های مدیریتی خود آن را مهار می کردند به طور مثال در استانهای کویری از جمله یزد و کاشان با وجود خشکی و بی آبی شاهد تمدن های چندهزارساله هستیم که این نشان از به کارگیری تدابیر متناسب با شرایط خشکسالی بوده است.
وی خاطرنشان کرد: ضروری است تا ضمن بهره گیری از راهکارهای جدید، از فرهنگ و تجربه پیشینیان در مهار خشکسالی بهره گیری کرده و در نحوه آبیاری زمین های کشاورزی و کاشت درختان در بلوارها و خیابان ها متناسب با شرایط اقلیمی اقدام کرد و برای جلوگیری از تبخیر آب و گرمای هوا به نوع معماری و ساختمان سازی شهرها و روستاها دقت نظر بیشتری داشت.
ممنوعه شدن هشت دشت از 11 دشت استان و افت شدید سفره های آب زیرزمینی، فرونشست زمین در دشتهای استان، خشک شدن 58 درصد از آب چشمه ها، قنات ها و چاه ها، شکل گیری چشمه های گرد وخاک و گسترش پدیده بیابان زایی، خشکیدگی 70 هزار هکتار از جنگل ها و 200 هزار هکتار از مراتع، تبخیر بخشی از آب ذخیره شده در پشت سدهای استان، ایجاد تنش آبی در تعدادی از شهرها و آبرسانی سیار به جمعیت وسیعی از مناطق روستایی از مهمترین پیامدهای وقوع خشکسالی و کم آبی در استان چهارمحال و بختیاری است که به عقیده بسیاری از کارشناسان مدیریت صحیح منابع آب و جلوگیری از مداخله بشر در طبیعت از جمله ایجاد تونل های انتقال آب می تواند در توقف این روند نقش بسزایی داشته باشد.
گزارشگر: خاطره حسین زاده**انتشاردهنده: جهانبخش صفری دهکردی
7363/6021
انتهای پیام به گزارش ایرنا، 'چله بزرگ' ، 'چله کوچک' ، 'چار چار' ، 'سده' ، 'اهمن و بهمن'، 'سیاه بهار' و 'سرما پیرزن' کلمات زیبا و نوستالژیکی برای نسل قدیم به شمار می روند که هرچند امروزه کمتر به گوش می خورند و برای نسل های جوانتر معنای خاصی نمی دهند، اما حاکی از روزگارانی است که مردم مناطق سردسیر همانند چهارمحال و بختیاری شاهد زمستانهای سخت و بارش برف های چند متری بودند.
در فرهنگ قدیم زمستان به 2 بخش چله بزرگ و کوچک تقسیم می شد که چله بزرگ از اول دی ماه تا دهم بهمن ماه چهل روز کامل می شد و چله کوچک از (یازدهم تا پایان بهمن ماه) 20 روز کامل بود و به همین دلیل چون 20 روز کمتر از چله بزرگ داشت چله کوچک نامیده می شد و غروب آخرین روز چله بزرگ جشن سده برگزار می شد.
این 2 برادر (چله بزرگ و چله کوچک) طی هشت روز در کنار یکدیگر بودند که آن هشت روز را (چار چار) می نامند. پس از چار چار نوبت به اهمن و بهمن پسران ننه سرما می رسید که خودی نشان دهند به این صورت که 10 روز اول اسفند را اهمن و 10 روز دوم اسفند را بهمن می گفتند و طی این 20 روز ممکن بود آنقدر بارندگی باشد که این 2 برادر به 2 چله طعنه بزنند به طوری که قدیمی ها برای توصیف چنین وضعیتی این شعر را می خواندند: 'اهمن و بهمن، آرد کن صدمن، روغن بیار ده من، هیزم بکن خرمن، عهده همه با من'.
10 روز آخر اسفند نیز که 5 روز اول با عنوان سیاه بهار نام گرفته و در این ایام شب ها بارندگی فراوان بوده و روزها کشاورزان مشغول کشت و زراعت بوده اند و 5 روز دوم هم سرما پیرزن نامگذاری شده بود که در این روزها آسمان گاهی ابری گاهی آفتابی، گاهی همراه با باد و اکثر اوقات از آسمان تگرگ می بارید که قدیمی ها بر این باورند که گردنبند پیرزن پاره شده و مهره های آن به زمین می ریزد.
این باورها که در ادبیات عامه هم نفوذ کرده و با زندگی مردم عجین شده سالهاست که با مردم منطقه سردسیر و کوهستانی چهارمحال و بختیاری بیگانه شده و هرچند برخی از پدربزرگها و مادربزرگها همچنان تقویم فصل زمستان خود را بر مبنای چنین مناسباتی قرار می دهند اما دیگر نه از آن برف های چند متری خبری هست و نه از این باورهای عامیانه که ریشه در فرهنگ این مرز و بوم داشت.
چندین سال است که کاهش نزولات آسمانی و تغییر شکل بارش ها از برف به باران از یکسو و افزایش دمای هوا از سوی دیگر سبب کاهش منابع آبی این استان و پایین رفت سطح آب سفره های زیرزمینی شده به گونه ای که این استان، امسال نهمین سال پیاپی خشکسالی را تجربه کرده است.
به سبب اهمیت این موضوع، معاون توسعه و پیش بینی هواشناسی چهارمحال و بختیاری در پاسخ به چرایی وقوع این تحولات به خبرنگار ایرنا گفت: تغییر اقلیم یا به عبارت دیگر ناهنجاری های اقلیمی مهمترین عامل کاهش بارندگی ها و وقوع خشکسالی در استان است که به مدت 9 سال متوالی است که استان ما را با خود درگیر کرده است.
مهرداد قطره سامانی از کاهش 19 درصدی میانگین بارندگی های سال زراعی جاری استان در مقایسه با میانگین بلندمدت دوره مشابه (اول مهر تا 7 اسفند) خبر داد و گفت: میانگین بارشها در سال زراعی امسال 333 میلیمتر و ارتفاع برف 46 سانتی متر گزارش شده در حالی که میانگین بلندمدت بارش ها (متوسط بارش های استان طی 30 سال گذشته) 405 میلیمتر میلیمتر و ارتفاع برف 110 متر بوده است.
وی ادامه داد: ناهنجاری های اقلیمی در ایران سبب شده تا در برخی از استانهای کشور از جمله مناطق جنوبی شاهد بارش های نابهنگام و شدید و در برخی از دیگر از مناطق از جمله استان چهارمحال و بختیاری شاهد کاهش بارندگی ها و وقوع خشکسالی های متوالی باشیم.
قطره سامانی، تغییر در ساختار گازهای موجود در جو را عامل تغییرات اقلیمی در کشور دانست و گفت: تغییر در ساختار گازهای موجود در جو از جمله گاز Co2 سبب افزایش دما، آب شدن یخچالهای طبیعی، تبخیر آب های جاری شده و در نهایت وقوع ناهنجاری های اقلیمی شده است.
معاون توسعه و پیش بینی هواشناسی چهارمحال و بختیاری خاطرنشان کرد: دخالت های بشر در محیط زیست سهم بسزایی در آزاد شدن گاز co2 و تغییرات اقلیمی داشته که در مقابل بشر این چنین با انتقام بی رحمانه طبیعت مواجه شده است.
اما یک محقق و پژوهشگر تاریخ، وقوع خشکسالی در ایران و به ویژه استان چهارمحال و بختیاری را امری مسبوق به سابقه می داند و عنوان می کند اسناد تاریخی موجود از وقوع یک خشکسالی عمیق و با شدت در حدود 1400 سال پیش در چهارمحال و بختیاری خبر می دهند که بر اثر آن کل استان بر اثر خشکسالی سوخته است.
بابک زمانی پور در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: بشر همواره در طول تاریخ با خشکسالی مواجه بوده و همانطور که ما قصه هایی در رابطه با زمستانهای سخت منطقه در دست داریم، افسانه ها و داستانهایی در مورد خشکسالی نیز از گذشته برجای مانده است.
وی ادامه داد: نبود درختان کهنسال حتی در مناطق بختیاری نشین و وجود آب انبارها و قنات های متعدد نشان از آن دارد که در روزگاران قدیم نیز مردم منطقه با مشکل خشکسالی و کم آبی مواجه بوده اند.
زمانی پور، نوع نگاه و نحوه برخورد بشر با خشکسالی را از مهمترین عوامل مهار این پدیده دانست و تصریح کرد: گذشتگان به خوبی می دانستند که چگونه باید با خشکسالی مواجه شوند اما امروزه کمیت ما در نحوه مدیریت آب لنگ می زند و نه تنها با موضوع به درستی برخورد نشده بلکه برخورد ناصحیح منجر به تشدید بحران نیز شده است.
این پژوهشگر مسائل تاریخ افزود: درست است که امروزه بشر پیشرفت کرده و وجود آب انبار دیگر محلی از اعراب ندارد و آب انبارهای مدرن از جمله سدها ساخته شده که از دسترس مردم ما خارج است اما می توان با ایجاد حوضچه هایی در مزارع کشاورزی آب جاری را مهار کرد.
زمانی پور بر الگوگیری از فرهنگ و تدبیر مردمان گذشته در مواجه با شرایط خشکسالی تاکید کرد و گفت: ایرانیان در گذشته با خشکسالی کنار می آمدند و با شیوه های مدیریتی خود آن را مهار می کردند به طور مثال در استانهای کویری از جمله یزد و کاشان با وجود خشکی و بی آبی شاهد تمدن های چندهزارساله هستیم که این نشان از به کارگیری تدابیر متناسب با شرایط خشکسالی بوده است.
وی خاطرنشان کرد: ضروری است تا ضمن بهره گیری از راهکارهای جدید، از فرهنگ و تجربه پیشینیان در مهار خشکسالی بهره گیری کرده و در نحوه آبیاری زمین های کشاورزی و کاشت درختان در بلوارها و خیابان ها متناسب با شرایط اقلیمی اقدام کرد و برای جلوگیری از تبخیر آب و گرمای هوا به نوع معماری و ساختمان سازی شهرها و روستاها دقت نظر بیشتری داشت.
ممنوعه شدن هشت دشت از 11 دشت استان و افت شدید سفره های آب زیرزمینی، فرونشست زمین در دشتهای استان، خشک شدن 58 درصد از آب چشمه ها، قنات ها و چاه ها، شکل گیری چشمه های گرد وخاک و گسترش پدیده بیابان زایی، خشکیدگی 70 هزار هکتار از جنگل ها و 200 هزار هکتار از مراتع، تبخیر بخشی از آب ذخیره شده در پشت سدهای استان، ایجاد تنش آبی در تعدادی از شهرها و آبرسانی سیار به جمعیت وسیعی از مناطق روستایی از مهمترین پیامدهای وقوع خشکسالی و کم آبی در استان چهارمحال و بختیاری است که به عقیده بسیاری از کارشناسان مدیریت صحیح منابع آب و جلوگیری از مداخله بشر در طبیعت از جمله ایجاد تونل های انتقال آب می تواند در توقف این روند نقش بسزایی داشته باشد.
گزارشگر: خاطره حسین زاده**انتشاردهنده: جهانبخش صفری دهکردی
7363/6021
کپی شد
