به گزارش ایرنا، تالاب بینالمللی چغاخور و گندمان، علی آباد و سولقان و ۲ تالاب چال‌تر و چال خشک از جمله تالاب‌های چهارمحال و بختیاری است که به صورت زنجیروار از ضلع جنوبی شهرستان بروجن در امتداد کوه کلار به طرف غرب منطقه واقع شده است.
این تالاب‌ها به عنوان یک مجموعه بزرگ زیستی، برای پرندگان مهاجر و ماهیان و گونه‌های منحصر خاص استان است، که در سال‌های گذسته پناهگاهی برای بیش از ۱۶۰ هزار پرنده بوده است.
تالاب بین المللی چغاخور
تالاب بین المللی چغاخور با مساحت بیش از یکهزار و ۵۰۰ هکتار و منطقه شکار ممنوع پیرامون این تالاب با یکهزار هکتار یکی از مناطق بکر گردشگری انسانی و مکانی امن برای حضور پرندگان مهاجر و بومی است.
وسعت مرغزاری وسیعی که این تالاب را در برگرفته از اردیبهشت تا مهرماه هر سال که سطح وسعت آب در تالاب به دلیل کاهش بارندگی کمتر می شود، افزایش پیدا می‌کند.
در تالاب بینالمللی چغاخور ۵۸ گونه گیاهی و آبزی وجود دارد و در فصل بهار و تابستان حاشیه سبز و طبیعت اطراف این تالاب به عنوان یک مکان سیاحتی برای حضور گردشگران است.
پوشش گیاهی این تالاب از گونه‌های حاشیه‌ای،نم پسند و شناور و غوطه‌ور از جمله بید، مرغ پگن، پتامژتون، پلیگونیوم و ساز است.
مرغابی، انواع حواصیل، کولی، لک لک سفید، کشیم، مرغابی سانان، فلامینگو، باکلان، یلوه، اکراس، قو، سلیم، کاکانی‌ها و آبزیانی مانند ماهی کپور، ماهی گورخری و خزندگانی از جمله لاک پشت و چهارپایانی از جمله گراز، گرگ، روباه، شغال، خرگوش از گونه های بومی این تالاب بینالمللی است.
تالاب بینالمللی گندمان
تالاب بینالمللی گندمان با یکهزار و ۷۰ هکتار مساحت و ۲ هزار و ۲۱۹ متر ارتفاع از سطح دریا، بلندترین تالاب کشور است که در نزدیکی تالاب بین المللی چغاخور قرار گرفته و در فهرست ۱۰ تالاب برتر پرنده‌نگری ایران قرار دارد.
این تالاب در دفتر بینالمللی تحقیقات پرندگان آبزی لندن ثبت شده و یکی از مهمترین زیستگاه‌های ماهی گورخری به عنوان تنها ماهی آندمیک این استان به شمار می‌رود.
منابع تامین‌کننده آب این تالاب علاوه بر باران و برف، چشمه‌های حاشیه تالاب چون گل کوچک، گل بزرگ، مرادان و نصیرآباد و رودخانه آقبلاغ است.
پوشش گیاهی این تالاب گونه‌های حاشیه‌ای و نم پسند از جمله درختان بید، مرغ، جگن، نی، لوئی، آلاله آبی، زنبق، نخل مرداب، بزواش، هزار نی ، بارهنگ آبی، عدسک آبی، سه کوله خیز، اسپارگانیوم است.
گونه جانوری غالب این تالاب پرندگان است و ۱۵ گونه بومی از جمله لک لک ها، چنگر، سنقر، شکاری ها در این تالاب به چشم می‌خورد.
در این تالاب انواع مارها و قورباغه‌ها و لاک پشت‌ها و پستاندارانی نظیر گراز، شغال، گرگ، خفاش، خرگوش، روباه و ماهی های گورخری، سفید، کولی و ماهی پوزه ای و سیاه ماهی مشاهده می‌شود.
این تالاب به عنوان زیست بوم اصلی پرندگان مهاجر نواحی سردسیر شمالی است که در اواخر فصل پاییز برای زمستان گذرانی به این تالاب مهاجرت می‌کنند.
تالاب سولقان، علی‌آباد، چال‌تر و چال خشک از تالاب‌های فصلی استان چهارمحال وبختیاری است که بیشتر در فصل پاییز و زمستان در پی بارش‌های برف و باران آبگیری و مامنی برای پرندگان مهاجر و زادآوری پرندگان آبزی است.
تالاب‌های چال‌تر، چال خشک و علی‌آباد به صورت زنجیر وار از ضلع جنوبی شهرستان بروجن در امتداد کوه کلار به طرف غرب کشیده شده است.
تخصیص نیافتن حق‌آبه تهدیدی برای حیات تالاب
یک فعال زیست محیطی با اشاره به اهمیت تالاب‌ها به عنوان یک اکوسیستم طبیعی در کشور و چهارمحال وبختیاری گفت: تالاب‌ها از ارزش اکوسیستم و کارکرد بالای در حوزه‌های مختلف برخوردار هستند.
هومان خاکپور افزود: ارزش یک هکتار جنگل در مقابل یک هکتار زمین زراعتی ۱۰ برابر است در حالی که یک هکتار تالاب ۲۰ برابر یک هکتار جنگل ارزش دارد.
به گفته وی، تالاب‌ها در تغذیه آب‌های زیرزمینی و سفرهای زیرزمینی و همچنین توسعه بخش‌های مختلف از جمله صنعت و کشاورزی، تصفیه آبها نقش مهمی دارند که تخصیص نیافتن حق‌آبه به این اکوسیستم، به عنوان یک تهدید برای حیات تالاب است.
وی با تاکید بر نقش تالاب‌های در تصفیه آب افزود: هر یکهزار هکتار تالاب فاضلاب یک شهر یکصد هزار نفری را تصفیه می‌کند که این امر در تولید آب نقش مهمی دارد.
به گفته وی، تالاب‌ها به عنوان یک اکوسیستم متنوع و با ارزش در سطح جهان هستند، که به لحاظ پوشش گیاهی زیستگاه بسیاری از پرندگان بومی منطقه و مهاجر و همچنین حیوانات است.
خاکپور اظهار داشت: مهمترین عامل تهدید تنوع زیستی طبیعی از بین رفتن حیات تالاب است که این امر علاوه بر تخریب زیستگاه حیوانات و پرندگان، خود مکانی برای تولید ریزگرد، گرد و غبار محلی و تهدید برای سلامت انسان است.
وی افزود: تالاب‌ها از لحاظ اقتصادی و معیشتی از ارزش بالا برخوردارند و مهمترین محیط طبیعی و گردشگری هستند که نقش بالای در معیشت ، ایجاد تعادل بین آب و هوا و باعث کنترل گرمای ویژه منطقه و کاهش اختلاف بین دمای شب و روز در مناطق می‌شود.
این فعال زیست محیطی اظهار داشت: تالاب‌ها به لحاظ ارزش‌های طبیعی که دارند در سراسر جهان از ظریب حفاظتی بالا برخوردارند اما در کشور ما این ارزش مورد بی‌توجهی و کج سلیقگی‌ها قرار می‌گیرد.
وی مهمترین عامل تهدید تالاب را تامین حق‌آبه عنوان کرد و گفت:تالاب‌ها به لحاظ اینکه در انتهای حوضه آبخیز قرار دارند گاهی حق‌آبه طبیعی به این تالاب‌ها اختصاص داده نمی‌شود.
خاکپور تاکید کرد، ۳۰ تا ۶۰ درصد آب رودخانه‌ها باید به تالاب‌ها برسد اما بهره‌برداری بی‌رویه از رودخانه‌ها در حوزه کشاورزی و صنعت باعث کاهش میزان این حق‌آبه به تالاب می‌شود.
وی اظهار داشت: به دلیل بهره‌برداری بی‌رویه از آب رودخانه‌ها و همچنین ورود سموم و کود شیمیایی و پساب فاضلاب صنعتی و کشاورزی به تالاب یک محیط ناامن برای تالاب ایجاد می‌کند.
وی، نیافتن تخصیص حق‌آبه به برخی تالاب‌های کشور از جمله هورالعظیم و شادگان و همچنین ورود پساب و فاضلاب به تالاب میانکاله را به عنوان یک تهدید برای تالاب‌ها و همچنین حیات و زیستگاه پرندگان عنوان کرد.
به گفته وی، تخریب این زیستگاه‌های با ارزش به دلیل تخصیص نیافتن حق‌آبه به عنوان یک بلا تبدیل می‌شود و کانونی برای گردو خاک محلی و منطقه‌ای می‌شود.
خاکپور افزود:سدسازی بر روی تالاب‌ها به عنوان یکی دیگر از عوامل تهدید این زیستگاه است، که سدسازی بی رویه د مسیر رودخانه باعث تخریب این زیستگاه می‌شود.
دشت‌هایی که تالاب بودند
این فعال زیست محیطی با اشاره به وجود ۲ تالاب مهم چغاخور و گندمان در استان افزود: برخی تالاب‌های استان از جمله علی آباد، سولقان، چاله‌تر و چاله خشک به صورت فصلی هستند.
وی اظهار داشت: در سالیان گذشته نیز تالاب شهرکرد، تالاب خانمیرزا وتالاب سفیددشت وجود داشت که به دلیل برخی بهره‌برداری‌ها و بی‌توجهی‌ها در طول سالیان متمادی این تالاب‌ها به دشت‌های حاصلخیز تبدیل شد و هم‌اکنون این ۳ دشت به عنوان کانون‌های گرد و غبار محلی تبدیل شده است.
خاکپور گفت: دخالت‌های بی‌جا در این تالاب‌ها و نیافتن تخصیص حق‌آبه باعث شده، که این تالاب‌ها از بین رفته و به زمین‌های زراعتی تبدیل شود، که بی‌توجهی محیط زیست به این دشت‌ها در زمینه احیا دوباره محیط تالابی باعث شده که این دشت‌ها هم‌اکنون به کانون گرد و غبار محلی تبدیل شود.
وی به احیا مجدد این تالاب‌ها تاکید کرد و گفت:با یک برنامه‌ریزی می‌توان محیط تالابی را احیا کرد که در گام نخست باید محیط‌زیست ، دولت و دستگاه‌های حاکمیتی بپذیرند، این محیط‌ها تالاب بوده است و برای احیا این محیط تالابی برنامه‌ریزی کنند.
این کارشناس منابع طبیعی استان افزایش ظریب حفاظت از این مناطق را ضعیف عنوان کرد و گفت: با افزایش ظریب حفاظت از این مناطق و تغییر الگوی کشت و اعمال ضوابط بین المللی حفاظت از تالاب‌ها می‌توان این تالاب‌ها را احیا کرد.
وی با تاکید بر اینکه انتقال آب به دشت‌های خانمیرزا و شهرکرد به عنوان یک مُسکن است، افزود: این انتقال آب در دراز مدت مشکلات زیادی را به دنبال خواهد داشت.
تامین حق‌آبه تالاب‌های چهارمحال وبختیاری نیازمند توجه بیشتر
خاکپور به وضعیت ۲ تالاب بینالمللی گندمان و چغاخور در استان اشاره کرد و گفت :تالاب چغاخور ثبت بینالمللی شده و تالاب گندمان نامزد ثبت است اما در سال ۱۳۵۲ این تالاب ثبت پرندگان شده است و جز ۱۰ تالاب برتر از نظر زیستگاه پرندگان است.
وی تخصیص نیافتن حق‌آبه مورد نیاز تالاب چغاخور و گندمان هم‌اکنون به عنوان یک تهدید برای این۲ تالاب دانست.
به گفته وی، در کشور ما تامین حق‌آبه تالاب از تامین حق‌آبه صنعت و کشاورزی در رده پایین‌تر قرار گرفته و باید محیط زیست در تامین حق‌آبه این ۲ تالاب تلاش بیشتری انجام دهد.
این فعال زیست محیطی به قرار گرفتن و جانمایی نادرست صنایع منطقه بروجن اشاره کرد و افزود: از حق‌آبه تالاب گندمان و چغاخور آب برای تامین صنعت این شهر برده می‌شود.
وی اظهار داشت: حق‌آبه تالاب گندمان و چغاخور از رودخانه آقبلاغ تامین می‌شود که با احداث بند (سد) بر روی این رودخانه در سال ۶۹آب از تالاب چغاخور سرزیر و تالاب گندمان را نیز پر می‌کرد، تامین حق‌آبه تالاب گندمان از طریق این رودخانه قطع شد و این امر در سالیان گذشته باعث تخریب تالاب گندمان و وقوع حوادث زیاد از جمله آتش سوزی‌های طولانی مدت در تالاب گندمان شد.
پساب‌های کشاورزی و زباله تهدیدهای دیگر تالاب‌ها
این فعال زیست محیطی از دیگر مشکلات تالاب چغاخور را پساب‌های کشاورزی و صنعتی عنوان کرد و گفت: این پساب‌ها مملو از کود شیمیایی و سموم است که تهدیدی برای این تالاب‌ها و گونه‌های جانوری، پرندگان و گونه‌های اندمیک است.
وی رسوبات را از دیگر تهدیدهای تالاب‌های استان عنوان کرد و گفت: در بارندگی‌ها ، خاک شسته می‌شود و بستر تالاب را پر می‌کند که این امر باعث تخریب زیستگاه گیاهی و جانوری این تالاب می‌شود.
به گفته وی،زباله‌ها را از دیگر تهدیدهای این تالاب‌ها عنوان کرد و گفت: حجم زیادی از این زباله‌ها توسط گردشگران و جوامع محلی در این مناطق رهاسازی می‌شود.
وی اظهار داشت: درصدی از این زباله‌ها نیز در مسیر باد به این مکان‌ها آورده می‌شوند که باعث نازیبا شدن حاشیه تالاب و همچنین آلوده شدن محیط تالاب و تهدیدی برای گونه‌های جانوری و پرندگان است.
وضعیت بحرانی تالاب گندمان با مشارکت مردم احیاء شد
این فعال زیست محیطی در ادامه به وضعیت بحرانی تالاب گندمان در دهه ۸۰ سال در پی خشکسالی‌های اخیر و بهره‌برداری غیرقانونی برای کشاورزی و صنعت از حقابه این تالاب اشاره کرد و گفت: در چند سال گذشته ظریب حفاظت از این تالاب افزایش یافته است.
خاکپور افزود: وضعیت این تالاب در چند سال‌گذشته با مشارکت جوامع محلی و افزایش حفاظت از این محیط تالابی مطلوب شده است.
وی گفت: در دهه ۸۰ به دلیل برخی بی‌توجهی‌ها و همچنین کاهش حق‌آبه تالاب گندمان این تالاب به وضعیت بحرانی تبدیل شد، به گونه‌ای که در اواخر دهه ۸۰ در این تالاب ۴۰ شبانه روز حریق رخ داد.
وی اظهارداشت: از اوایل دهه ۹۰ با افزایش مشارکت جوامع محلی و فعالیت تشکل‌های مردم نهاد و افزایش ضریب حفاظت از این محیط، دوباره تالاب گندمان احیا و به مکانی برای حضور پرندگان تبدیل شد.
بهبود وضعیت تالاب‌ها نیازمند افزایش ضریب نظارت است
معاون فنی اداره کل حفاظت محیط زیست چهارمحال و بختیاری گفت: هم اکنون ۲ تالاب بینالمللی چغاخور و گندمان و تالاب‌ها فصلی علی‌آباد، سولقان، چال‌تر و چال خشک، قزل گل در استان وجود دارد.
محسن حبیبی افزود:در سال‌ها و دهه‌های گذشته تالاب‌های خانمیرزا، جونقان، دهنو نیز وجود داشت که به دلیل استفاده و بهره‌برداری غیرکارشناسی از جمله زهکشی و استفاده برای کشاورزی، این تالاب‌ها از بین رفته و بیشتر به اراضی کشاورزی تبدیل شده است.
وی با تاکید بر اینکه این اراضی دیگر اکوسیستم تالابی ندارند ، گفت:هم اکنون به عنوان دشت‌های ممنوعه و بحرانی نیز تبدیل شده است.
به گفته وی، تالاب‌ها در سطح کشور و استان چهارمحال وبختیاری تحت تاثیر فعالیت‌های کشاورزی در بالادست دچار تخریب می‌شوند که این فعالیت‌ها فرسایش خاک را افزایش داده و باعث می‌شود سموم استفاده شده کشاورزی وارد تالاب شود.
حبیبی افزود: فاضلاب‌های روستایی و شهری در بالادست تالاب‌ها از دیگر تهدیدها و مخاطرات محیط‌های تالابی است که بوسیله آب‌های سطحی و زیر سطحی باعث آلودگی آب تالاب می‌شود.
به گفته وی، اجرایی ناصحیح مدیریت پسماندها در حوزه تالابی تنوع زیستی و کیفیت آب تالاب را به مخاطره انداخته که این امر نیاز به اجرای صحیح طرح مدیریت پسماند است.
وی اظهار داشت: رهاسازی زباله‌ها در حاشیه تالاب‌ها نیز تهدید دیگر برای این محیط‌های با ارزش است.
حبیبی افزود: برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی از طریق حفر چاه‌ها و کاهش میزان آب سفره‌های زیر زمینی باعث افت سطح ایستایی تالاب شده و بر کیفیت آب تالاب تاثیرگذار است.
وی تغییر کاربری در حوزه بالادست تالاب و استفاده از چشمه‌ها و قنات‌ها برای آبیاری باغات را زمینه‌ساز کاهش آمار طبیعی آب تالاب عنوان کرد و گفت: آب چشمه‌ها و قنات‌ها در حاشیه تالاب تامین کننده آب تالاب است که استفاده بی‌رویه از این آبها و تغییر کاربری در محیط این رودخانه‌ها و قنات‌ها باعث کاهش حق‌آبه تالاب می‌شود.
معاون فنی اداره کل حفاظت محیط زیست چهارمحال وبختیاری گفت: نبود مدیریت صحیح خاک، در بالادست از جمله شخم و شیار در جهت شیب زمین،ورود دام مازاد در مراتع حوزه تالابی باعث از بین رفتن ساختمان خاک و افزایش فرسایش خاک و همچنین ایجاد رسوب در تالاب می‌شود که این امر نیز در تخریب محیط تالابی موثر است.
وی اظهار داشت: آتش‌سوزی در محیط تالابی نیز بر گونه‌ها گیاهی و جانوری تالاب آسیب رسانده و باعث تخریب این گونه‌ها می‌شود که با حراست و از تالاب و همچنین رعایت حق‌آبه به تالاب می‌توان با زنده نگهداشتن تالاب زمینه بروز آتش‌سوزی را کاهش داد.
حبیبی افزود: اجرای پروژه‌ها غیرکارشناسی انتقال آب و همچنین پروژه‌های عمرانی بدون در نظر گرفتن قوانین زیست محیطی ضربه مهلکی به تالاب‌ها وارد می‌کند به گونه‌ای که در تالاب گندمان و چغاخور حق‌آبه این دو تالاب نخست به بخش صنعت و بعد به تالاب اختصاص داده می‌شود.
معاون فنی اداره کل حفاظت محیط زیست چهارمحال وبختیاری با اشاره به وضعیت تالاب‌های مناسب تالاب‌های استان افزود: اجرای ۳۰ طرح در حوزه حفظ و حراست از تالاب با فعالیت متخصصان علمی، کشاورزی و صنعت و همچنین جوامع محلی باعث افزایش ضریب حفاظت و بهبود وضعیت تالاب‌ها در سال‌های گذشته شده است.
وی تصریح کرد، اجرای سیستم آنلاین پایش میزان آلودگی آب در ۲ تالاب بینالمللی چغاخور و گندمان و برنامه‌ریزی برای حفاظت و احیاء تالاب از مهمترین برنامه‌های این اداره کل برای احیاء تالاب‌های استان است.
حبیبی افزود:تهیه بانک اطلاعاتی جامع در خصوص تنوع زیستی و جانوری تالاب و احداث سیستم مانیتورینگ و حفاظت آنلاین با دوربین مدار بسته در این ۲ تالاب بینالمللی در دست اجراست.
وی پیگیری مستمر برای تامین حق‌آبه تالاب از طریق تعامل با وزارت نیرو ، ارتقاء سطح معیشت جامعه محلی حاشیه تالاب با اجرای طرحهای معیشت پایدار روستایی به منظور کاهش وابستگی به تالاب از دیگر برنامه‌های در دست اجرای برای حفاظت و حراست بیشتر تالاب‌های استان دانست.
وی اظهار داشت: اجرای و تکمیل بندخاکی برای احیا تالاب گندمان و احیاء دوباره این تالاب در چند سال گذشته، لایروبی نهرها و رودخانه‌های منتهی به تالاب ، آموزش بهره‌برداران و جامعه محلی حاشیه‌نشین تالابی در خصوص کاهش مصرف سموم کشاورزی، مدیریت پسماند و کاهش وابستگی به محیط تالابی از دیگر برنامه‌های این اداره کل در راستای حفظ و حراست و افزایش ضریب امنیت و حراست تالاب‌های استان است.
حبیبی افزود: تدوین برنامه جامع مدیریت تالاب گندمان و چغاخور،تمدید منطقه شکار ممنوع تالاب چغاخور و تهیه فرم رامسر سایت برای تالاب گندمان به منظور معرفی این تالاب به عنوان تالاب بینالمللی از دیگر برنامه‌های حفاظتی از تالاب است.
وضعیت تالاب‌های استان مناسب است
مدیرکل حفاظت محیط زیست چهارمحال وبختیاری نیز با اشاره به وضعیت مطلوب ۲ تالاب چغاخور و گندمان استان افزود: با اجرای طرحهای مختلف در حوزه تالابی در بالادست و پایین دست تالاب و همچنین آموزش و حساس‌سازی جوامع محلی در خصوص ارزش محیط تالابی وضعیت تالاب‌های استان مناسب است.
شهرام احمدی در گفت و گو با اشاره به اهمیت تخصیص حق‌آبه محیط‌های تالابی افزود: حق‌آبه زیست محیطی تالاب‌های استان با همکاری پارک علم و فناوری مطالعه شده است.
وی اظهار داشت: این مطالعات به سازمان حفاظت محیط زیست ارائه شده تا ازطریق وزارت نیرو تخصیص این حق‌آبه پیگیری و اعمال شود.
به گفته وی، تهیه و تعیین حق‌آبه تالاب به‌صورت علمی و عملی از وظایف محیط زیست است که با اجرای طرحهای مطالعاتی این حقابه تعیین شده است.
وی افزود: وزارت نیرو نیز باید براساس منابع آبی و توانمندی‌های آبی در بالادست تالاب این حق‌آبه را تامین کند.
احمدی اظهار داشت: اختصاص حق‌آبه تالاب علاوه بر تامین حیات و اکوسیستم تالابی از آلودگی هوا، برخی مشکلات زیست محیطی، تخریب محیط تالابی و بروز آتش سوزی جلوگیری می‌کند.
وی گفت: به منظور نظارت و پایش بیشتر از محیط تالاب‌های استان نیز ۲ تالاب مهم استان به سیستم آنلاین پایش و دوربین‌های نظارتی و سیستم‌های نوین حفاظتی مجهز شده است.
احمدی به حساس‌سازی جوامع محلی و بهره‌برداران از محیط تالابی به منظور حفظ و حراست از تالاب اشاره کرد و گفت: پیگیری اختصاص حق‌آبه تالاب‌ها، احیای تالاب گندمان، ساخت مرکز اطفاء حریق، تجهیز تالاب به حفاظت‌های نوین، افزایش تجهیزات و امکانات در تالاب‌ها، تدوین و اجرای مدیریت زیست بومی تالاب چغاخور و گندمان از مهمترین برنامه‌های این اداره کل برای افزایش ضریب حفاظت از تالاب در چند سال گذشته است.
وی به خشک شدن و تخریب محیط تالابی تالاب گندمان در دهه ۸۰ اشاره کرد و گفت: این تالاب از ابتدای دهه ۹۰ با اختصاص دادن بیش از ۱۰ میلیارد ریال اعتبار، هدایت آب به سمت تالاب و همکاری جوامع محلی احیا شد به گونه‌ای که سالانه این تالاب محلی برای زمستان گذرانی بیش از ۱۵۰ هزار گونه پرنده است.
وی گفت: تغییر الگوی کشت کشاورزان از سنتی به نوین و هدایت آب‌های مازاد کشاورزی این منطقه به سمت تالاب گندمان و مشارکت کشاورزان تالاب گندمان از ابتدای دهه ۹۰ احیا شد.
روز جهانی تالاب در تاریخ ۲ فوریه ۱۹۷۱ در شهر رامسر ایران در کنوانسیون رامسر به امضا رسید و این روز برای نخستین بار در سال ۱۹۹۷ جشن گرفته شد.
