در دوره ای که خشکسالی های ممتد زاگرس مرکزی را فرا گرفته است، بی توجهی به مدیریت روان آب ها تبعات جبران ناپذیری را برای نسل های آینده بدنبال خواهد داشت.
ایران در منطقه خشک و نیمه خشک قرار دارد که با بارش های نامنظم مواجه است، تغییرات اقلیمی در سال های اخیر و اقدامات غیر کارشناسانه در گذشته موجب تشدید تغییرات در «نوع و میزان بارش» و «افزایش پدیده روان آب ها» شده که میزان تلفات آب را تا حد قابل توجهی بیشتر کرده است.
با توجه به تجربه موفق برخی از کشورها در مهار روان آب ها و بهره برداری از این منابع و از طرفی موقعیت راهبردی استان چهارمحال و بختیاری به عنوان حوضه آبریز در تامین آب استان های همجوار، روان آب ها در کانون توجه قرار گرفته است.
معضل خشکسالی های پی درپی در این استان توام با بروز سیل و خروج روان آب های حاصل از بارش، خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) مرکز چهارمحال و بختیاری را بر آن داشت تا با برگزاری میزگرد تخصصی در این حوزه با حضور کارشناسان به بررسی راهکارهای کارشناسی و شیوه های مدیریتی این پدیده بپردازد.
کارشناسان حوزه آب در میزگرد تخصصی ایرنا مرکز شهرکرد با عنوان
«مدیریت و مهار روان آب ها» علت افزایش شدت روان آب ها و راهکارهای مدیریت و بهره برداری از این منابع را مورد بحث و بررسی قرار دادند.
در این میزگرد حسن جهانبازی رئیس مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی، محمد قنبری رییس اداره کنترل سیلاب و آبخوانداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیرداری استان، خسرو کیانی معاون مدیریت بحران، میلاد خواستار کارشناس ارشد آب های سطحی و تخصیص شرکت آب منطقه ای، محمد گلمحمدی سامانی رئیس گروه حفاظت و بهره برداری از آب های سطحی چهارمحال و بختیاری و بصیره نادری کارشناس اداره فضای سبز شهرداری شهرکرد دیدگاه های خود را پیرامون مساله مهم تثبت و مهار روان آبها ارائه کردند.
**تعریف و کالبدشناسی روان آب ها
روان آب به آب هایی اطلاق می شود که براثر بارش ناگهانی یا ذوب برف در فرصتی کوتاه بر روی عرصه جاری شده و با شدت به سمت پایین دست، جاری شده که در اکثر مواقع نیز از دسترس خارج می شوند.
این نکته حائز اهمیت است که تنها در صورتی که میزان آب از نگه داشت سطحی حوزه بیشتر باشد، روان آب جاری می شود.
بارش هایی که در مدت زمان کوتاه و با شدت به وقوع می پیوندد، فرصت جذب و نفوذ در لایه های زمین را پیدا نکرده و از طریق آبراهه های کوچک بر روی دامنه ها جریان پیدا می کند. با پیوستن این آبراهه ها به یکدیگر، گاه سیلاب پدید می آید که علاوه بر ایجاد خسارت، بخش عمده ای از آب را به صورت تلفات از حوضه آبخیز خارج می کند که مدیریت این پدیده را حائز اهمیت کرده است.
**علل وقوع سیلاب در پی اقدامات غیراصولی
رئیس مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی چهارمحال و بختیاری، علت معضل تشدید غیرطبیعی روان آب ها را «تغییر اقلیم» و «اقدامات غیراصولی انسان ها» عنوان کرد و گفت: در گذشته بارش برف در استان حتی شهر شهرکرد که در محدوده خشک استان واقع شده است، بیشتر به صورت برف بود و تا یک دهه پیش نیز شاهد بارش چشمگیر برف بودیم.
حسن جهانبازی در این میزگرد افزود: ذوب شدن این برف به مرور زمان باعث نفوذ به اعماق زمین می شد و سفره های آب زیرزمینی را تغذیه می کرد، اما در حال حاضر این بارش ها علاوه بر کاهش محسوس، از برف به باران تغییر کرده است که با شدت زیاد و در مدت زمان کوتاه به وقوع می پیوندد و این عامل باعث می شود که فرصت جذب و نفوذ آن در زمین به وجود نیامده و در نتیجه موجب جاری شدن روان آب های سیل آسا و خسارت بار شود.
جهانبازی در ادامه گفت: با تخریب منابع طبیعی، پوشش گیاهی و جنگل ها به دلیل وابستگی زیاد مردم به عرصه های طبیعی، جذب و نفوذپذیری آب در بالادست نیز کاهش یافته است.
این محقق منابع طبیعی و کشاورزی افزود: حضور بیش از حد انسان و چرای بی رویه دام که موجب کوبیده شدن و از بین رفتن تخلخل خاک می شود، احتمال وقوع سیل را افزایش می دهد.
وی ساخت و سازهای غیراصولی در حاشیه رودخانه ها بدون توجه به آمارهای بلند مدت هواشناسی و یا طغیان رودها را از دیگر عوامل انسانی دانست.
جهانبازی تاکید کرد: حتی توجه به خشکه رودها که خود مسیل سیلاب هستند در زمان وقوع بارندگی ها حائز اهمیت است.
جهانبازی تصریح کرد: مدیریت و مهار روان آب ها تنها مختص عرصه های طبیعی نیست، بلکه «آبخیزداری شهری»، علمی است که در سراسر دنیا مورد توجه قرار گرفته است.
این کارشناس منابع طبیعی و مطالعات کشاورزی در ادامه گفت: مدیریت منابع آبی و فضای سبز شهری در مدیریت مصرف آب نقش مهمی ایفا می کند که لازم است در طراحی شهری راهکارهایی در این راستا منظور شود.
وی تاکید کرد: تغییرات اقلیمی جدی است و بارش ها قابل پیش بینی نیستند، بنابراین باید این توانمندی وجود داشته باشد که در صورت افزایش بارش ها در طول یکسال آبی، آنها را مهار و در صورتی که با کاهش بارش ها مواجه شدیم، راهکار مناسب را از پیش تعیین کرده باشیم که در حقیقت سازگار شدن با شرایط است.
جهانبازی خاطرنشان کرد: بازنگری اساسی در ساختار شهری و توجه به مسائل مدیریت شهری و ساخت و سازها با رویکرد مهار روان آب ها و مدیریت مصرف باید در دستور کار قرار بگیرد، از طرفی توسعه فضای سبز با گیاهان بومی و نیاز آبی کم لازمه امروز شهرهای کم بارش است.
این پژوهشگر منابع طبیعی و علوم کشاورزی ضمن اشاره به تجربه موفق مدیریت سیل و آبخوان داری در 'گریبایگان فسا' با راهکارهای طبیعی و ایجاد حوضچه های آب خاطرنشان کرد: کمک به آبخیزداری و آبخوان داری تضمین کننده حیات و تامین آب نسل های آینده می باشد که بهتر است تا جای ممکن این کار به صورت بیولوژیکی و همراه با تقویت پوشش گیاهی در بالادست ها صورت بگیرد، هرچند در مواردی نیز استفاده از سازه ها و راهکارهای مکانیکی اجتناب ناپذیر است.
جهانبازی ادامه داد: سازگاری با شرایط به وجود آمده و کمک به احیای طبیعت در گرو تغییر در نحوه و میزان مصرف آب می باشد که نیازمند اعمال تغییراتی در الگوی کار و مشاغل مرتبط در این حوزه است، بنابراین راهکارهای جایگزین تامین معیشت مردم، متناسب و همخوان با شرایط محیط و تخصص افراد نیز باید در نظر گرفته شود.
وی همچنین تغییرات اساسی در الگوهای رایج کشاورزی و ترویج کشت و پرورش ارقام اصلاحی سازگار با شرایط آبی کم و پربازده و یا گیاهان دارویی بومی را لازمه رسیدن به این اهداف عنوان کرد.
رئیس مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان گفت: با توجه به اینکه عمده بارش های چهارمحال و بختیاری در فصل غیر رویشی است، بهتر است آب های حاصل از بارش از طریق کانال ها و آبراهه ها به سامانه های آبخیز به منظور استفاده در فصل های رویشی و کشت و کار هدایت شوند که با کاهش بهره برداری از منابع آبی زیرزمینی همراه است.
**ضرورت نگه داشت آب برای نفوذ به لایه های زیرزمینی
کارشناس ارشد آب های سطحی و تخصیص شرکت آب منطقه ای چهارمحال و بختیاری نیز در رابطه با عوامل بروز پدیده روان آب ها گفت: میزان نفوذ پذیری خاک، چاله و عوارض موجود در سطح زمین و میزان جذب برگ آب یا همان آب جذب شده توسط پوشش های گیاهی سه عامل مهم تعیین کننده در نگه داشت سطحی حوزه هستند.
میلاد خواستار در این میزگرد افزود: هر چقدر این عوامل افزایش پیدا کنند میزان روان آب ها کاهش یافته و نفوذ به منابع زیرزمینی آب با رشد قابل توجهی مواجه خواهد شد.
وی در ادامه افزود: از دیگر عوامل موثر بر شدت جریان روان آب ها نیز شیب حوزه، مدت و شدت بارش و فاصله زمانی میان 2 بارش متوالی است.
خواستار در خصوص راهکارهای مهار و مدیریت روان آب ها گفت: رویکردهای جدید مهار سیلاب و روان آب ها از منظر زیست محیطی در حوزه شهری و غیر شهری تقسیم بندی می شود که می تواند این مدیریت به صورت سازه ای یا غیر سازه ای صورت پذیرد و بکارگیری شیوه های غیرسازه ای که موجب دخل و تصرف در شرایط زیست محیطی منطقه نیز نمی شوند، در اولویت است.
کارشناس ارشد آب های سطحی و تخصیص شرکت آب منطقه ای در خصوص شرایط و ظرفیت های چهارمحال و بختیاری در مهار روان آب ها گفت: شرایط توپوگرافی و کوهستانی بودن استان و سرچشمه بودن و توجه به حقابه حوزه های پایین دست، محدودیت های بسیاری را برای نگه داشت این آب ها در این استان ایجاد می کند.
خواستار خاطرنشان کرد: متاسفانه مشکل استان چهارمحال و بختیاری نبود ' اندرکنش ' (تحلیل دینامیک خاک و سازه ) آب های سطحی و زیرزمینی است، زیرا با توجه به خصوصیت فیزیوگرافی حوزه ها، بیشتر آبخوان ها با عمق آبرفت پایین در دشت ها قرار گرفته و بیشترین سیلاب ها در رودخانه بازفت، ارمند و کوهرنگ به وقوع می پیوندد که فاقد آبخوان می باشد.
وی خاطرنشان کرد: دشت های بروجن، شهرکرد، خانمیرزا که فاقد رودخانه است با مشکلات جدی خشکسالی دست و پنجه نرم می کنند، از سوی دیگر چرای بی رویه و برداشت غیراصولی آب در این دشت ها نیز که با رویکردهای یک جانبه توسعه اشتغال صورت گرفته است، به این مساله دامن زده است و حتی اکنون خشک شدن دشت شهرکرد موجب شده که این دشت به یک منبع محلی تولید ریزگرد تبدیل شود.
خواستار، دغدغه مهم امروز کشور و بویژه استان را 'عدم مدیریت جامع منابع آب و مصرف' برشمرد و در ادامه مطرح کرد: روان آب خروجی در یک سال آبی استان در گذشته بالغ بر 5 میلیارد مترمکعب بود که در سال های اخیر به 3.5 میلیارد مترمکعب رسیده است. این آمار نشاندهنده کاهش 40 درصدی میزان روان آب های استان چهارمحال و بختیاری ناشی از کاهش بارش ها و افزایش مصرف طی سال های اخیر است.
این محقق و پژوهشگر حوزه آب گفت: یکی از مشکلات بزرگ بهره وری آب در استان برداشت 70 درصدی از منابع آب های زیرزمینی است، در صورتی که بخش عمده ای از آب های موجود استان را آب های جاری در سطح زمین تشکیل می دهد.
وی افزود: همانطور که پیشتر نیز اشاره شد بهترین شیوه مدیریت روان آب ها، پیشگیری از بروز آن و تقویت پوشش گیاهی در سرشاخه هاست.
به گفته وی، از طرفی با ایجاد برخی زیرساخت ها در کنار این راهکارهای طبیعی می توان به تقویت آب های زیرزمینی کمک نمود و مدیریت بر روان آب ها را افزایش داد، اما گاه ممانعت قانونی و لابی گری ها مانع از ایجاد چنین زیر ساخت هایی می شود.
خواستار گفت: برنامه ریزی جهت ساخت سدهای تاخیری به منظور تغذیه آبخوان ها و احداث شبکه سراسری که روان آب ها را به سدهای خشک استان هدایت کند، راهکار دیگری است که مصرف را به سمت آب های سطحی و کاهش استفاده از منابع زیرزمینی سوق خواهد داد.
این کارشناس مسئول مدیریت آب استان در ادامه راه حل برون رفت از مضلات مدیریتی آب را برخورداری از حکمرانی آب برای استان دانست که قابلیت برنامه ریزی برای میزان و نحوه بهره وری از آب را به دنبال داشته باشد.
**ضرورت آبخیرداری برای کنترل روان آب ها
رییس اداره کنترل سیلاب و آبخوانداری اداره کل منابع طبیعی چهارمحال و بختیاری نیز روان آب ها را سیر طبیعی و تضمین کننده تنفس حیات منطقه دانست که با عوامل مخل سال های اخیر از حالت طبیعی خارج شده و آن را بعضا به یک پدیده خسارت بار نیز تبدیل کرده است.
احمد قنبری در این میزگرد، روان آب ها را امتیازی برشمرد که به فوریت از دسترس خارج می شود، ضمن آنکه ذخیره و نفوذ این آب ها به سفره های آب های زیرزمینی راهکاری برای بهره برداری از این منابع است.
وی با اشاره به لازمه دستیابی مدیریت جامع در حوزه آب به اهمیت مشارکت مردم در دستیابی به این مهم بویژه در عرصه های طبیعی تاکید کرد و گفت: اداره منابع طبیعی استان عملیات سازه ای به منطور کنترل سیلاب در برخی نقاط استان انجام داده و همچنین اقدامات بیولوژیکی با هدف احیای مراتع در بالادست را در دست اقدام دارد.
به گفته وی، همچنین با تشویق اهالی به کشت و پرورش گیاهان مثمر و دارویی و ترویج کشاورزی با نیاز آبی کم و بازدهی اقتصادی بالا سعی کرده گامی در راستای حفظ منابع آبی بردارد.
قنبری تاکید کرد: هرچند مقابله با تغییرات اقلیمی ممکن نیست اما جلوگیری از عوامل انسانی تشدید کننده روان آب ها، باید مورد توجه قرار گیرد.
رییس اداره کنترل سیلاب و آبخوانداری اداره کل منابع طبیعی چهارمحال و بختیاری گفت: گستردگی این عوامل و درهم تنیدگی آنها با مسائل معیشتی مردم باعث شده تا رفع این موارد از عهده یک سازمان کوچک خارج شود و در حقیقت نیازمند مدیریت جامع از سوی یک نهاد قدرتمند کشوری باشد.
**بیشترین روان آب ها در حوزه فاقد آبخوان
معاون مدیریت بحران استانداری چهارمحال و بختیار نیز با اشاره به حائز اهمیت بودن پیشگیری از بروز بحران و کنترل پدیده روان آب ها، تقویت ظرفیت آبخیزداری و آبخوان داری در عرصه های محیط زیستی را مهمترین عامل بازدارنده به وجود آمدن بحران هایی نظیر سیلاب های خسارت بار دانست.
خسرو کیانی در خصوص لازمه توجه به مدیریت جامع آب افزود: عملکرد مدیریت بحران به عنوان یک ارگان هماهنگ کننده تنها زمانی کارآمد خواهد شد که به یک مدیریت بین بخشی تبدیل شود.
وی در ادامه گفت: مهمترین وظیفه مدیریت بحران پیش بینی و پیشگیری از بحران با تعیین سطح خطرپذیری است و تلاش این سازمان بر این است که تا جای ممکن بحران رخ ندهد و یا در صورت رخداد، کمترین تلفات و خسارات ممکن را متحمل شویم.
**نگاه تخصصی به روان آب ها
رئیس گروه حفاظت و بهره برداری از آب های سطحی چهارمحال و بختیاری نیز اظهار داشت: در دهه های اخیر بحران وقوع سیلاب مطرح بوده که هر بار با نگرش و راهکارهای متفاوتی با آن برخورد شده است.
محمد گلمحمدی سامانی، بزرگترین معضل در این باره را «عدم نگاه تخصصی و جامع» به مسائل آب دانست و افزود: کنترل خسارت های ناشی از بحران سیل یا روان آب که به صورت آنی و لحظه ای رخ می دهد، به سمت مدیریت بحران سوق پیدا کرده است.
به گفته وی، همین مورد نیز ذهنیت نادرستی را در اذهان عمومی به وجود آورده است که مساله آب یک نوع «بحران» است، این در صورتی است که بحران، واژه ای است که به مواردی اطلاق می شود که با وارد عمل شدن ستاد بحران و دستگاه های ذیربط قابل حل باشد، اما مساله امروز آب و تبعات ناشی از عملکرد نادرست افراد طی سال های اخیر و نگاه بخشی به مدیریت آب است.
این کارشناس حفاظت و بهره برداری آب افزود: اقدامات جزیره ای و مقطعی ارگان ها و عدم مدیریت جامع و اصولی آب، مشکلاتی را پدید آورده است که بسیار فراتر از بحران می باشد.
وی با اشاره به تجربه اعطای مجوز به چاه های آب بدون در نظر گرفتن حریم و معافبت از پرداخت آب بها در برخی مناطق استان و تبعات آن تصریح کرد: چنین عواملی خشک شدن 'مرغ' شهرکرد و مرگ آبخوان ها در خانمیرزا را باعث شد و چنین عملکردهایی حاصل نگاه های یک جانبه به ایجاد اشتغال و بی توجه به نظریه ها و اخطارهای کارشناسان بود.
گلمحمدی سامانی تاکید کرد: افزایش منابع در دسترس آب که با مدیریت و راهکارهای مختلف حاصل می شود، نباید افزایش مصرف را به دنبال داشته باشد و تنها زمانی در این راه موفق خواهیم بود که «مدیریت و اشاعه الگوی صحیح مصرف آب» را نهادینه کنیم و این در صورتی است که حتی برخی از نهادهای دولتی نظیر شهرداری ها از حرکت در این مسیر سرباز زده و همکاری قابل توجهی از خود نشان نمی دهند.
وی با اشاره به اقدامات اخیر سازمان آب منطقه ای از جمله تعدیل پروانه های آب زیرزمینی، تغذیه مصنوعی دشت ها، افزایش گروه های گشت و بازرسی و نصب کنتورهای هوشمند، همکاری و توجه همه جانبه نهادها و مدیریت مصرف بهینه آب را خواستار شد.
گلمحمدی سامانی خاطرنشان کرد: آب یک مساله عمومی است و نیازمند توجه بیشتر به منابع انسانی و جامع شناسی مرتبط با حوزه آب است و نگرش لحظه ای و رویکرد عمرانی برای حل مشکلات آب کافی نیست.
این کارشناس حفاظت و بهره برداری از آب های سطحی اظهار داشت: تنها زمانی که برای جایگزینی اشتغال افرادی که در حوزه شیلات، دامپروری و کشاورزی فعالیت دارند، چاره ای اندیشیده شود، می توان وابستگی را از آب در این حوزه ها کاهش داد.
**برنامه فضای سبز شهری برای مدیریت آب های سطحی
کارشناس اداره فضای سبز شهرداری شهرکرد نیز گفت: فضای سبز مرکز استان به دنبال بهره گیری از روان آب های شهری است.
بصیره نادری در این میزگرد افزود: در زمینه آبخیرداری شهری نیز مدیریت فضای سبز شهرکرد برنامه های مختلفی را در آینده در دست اقدام دارد.
به گزارش ایرنا، چهارمحال و بختیاری به عنوان یک استان آبریز سرچشمه دو رود کارون و زاینده رود و بخشی از دز است که توجه به مساله آب در این استان برای فلات مرکزی و جنوبی ایران نیز حیاتی و ضروری است.
میزگرد از: پانته آ نیکزاد
2097/9244/6021
انتهای پیام ایران در منطقه خشک و نیمه خشک قرار دارد که با بارش های نامنظم مواجه است، تغییرات اقلیمی در سال های اخیر و اقدامات غیر کارشناسانه در گذشته موجب تشدید تغییرات در «نوع و میزان بارش» و «افزایش پدیده روان آب ها» شده که میزان تلفات آب را تا حد قابل توجهی بیشتر کرده است.
با توجه به تجربه موفق برخی از کشورها در مهار روان آب ها و بهره برداری از این منابع و از طرفی موقعیت راهبردی استان چهارمحال و بختیاری به عنوان حوضه آبریز در تامین آب استان های همجوار، روان آب ها در کانون توجه قرار گرفته است.
معضل خشکسالی های پی درپی در این استان توام با بروز سیل و خروج روان آب های حاصل از بارش، خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) مرکز چهارمحال و بختیاری را بر آن داشت تا با برگزاری میزگرد تخصصی در این حوزه با حضور کارشناسان به بررسی راهکارهای کارشناسی و شیوه های مدیریتی این پدیده بپردازد.
کارشناسان حوزه آب در میزگرد تخصصی ایرنا مرکز شهرکرد با عنوان
«مدیریت و مهار روان آب ها» علت افزایش شدت روان آب ها و راهکارهای مدیریت و بهره برداری از این منابع را مورد بحث و بررسی قرار دادند.
در این میزگرد حسن جهانبازی رئیس مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی، محمد قنبری رییس اداره کنترل سیلاب و آبخوانداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیرداری استان، خسرو کیانی معاون مدیریت بحران، میلاد خواستار کارشناس ارشد آب های سطحی و تخصیص شرکت آب منطقه ای، محمد گلمحمدی سامانی رئیس گروه حفاظت و بهره برداری از آب های سطحی چهارمحال و بختیاری و بصیره نادری کارشناس اداره فضای سبز شهرداری شهرکرد دیدگاه های خود را پیرامون مساله مهم تثبت و مهار روان آبها ارائه کردند.
**تعریف و کالبدشناسی روان آب ها
روان آب به آب هایی اطلاق می شود که براثر بارش ناگهانی یا ذوب برف در فرصتی کوتاه بر روی عرصه جاری شده و با شدت به سمت پایین دست، جاری شده که در اکثر مواقع نیز از دسترس خارج می شوند.
این نکته حائز اهمیت است که تنها در صورتی که میزان آب از نگه داشت سطحی حوزه بیشتر باشد، روان آب جاری می شود.
بارش هایی که در مدت زمان کوتاه و با شدت به وقوع می پیوندد، فرصت جذب و نفوذ در لایه های زمین را پیدا نکرده و از طریق آبراهه های کوچک بر روی دامنه ها جریان پیدا می کند. با پیوستن این آبراهه ها به یکدیگر، گاه سیلاب پدید می آید که علاوه بر ایجاد خسارت، بخش عمده ای از آب را به صورت تلفات از حوضه آبخیز خارج می کند که مدیریت این پدیده را حائز اهمیت کرده است.
**علل وقوع سیلاب در پی اقدامات غیراصولی
رئیس مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی چهارمحال و بختیاری، علت معضل تشدید غیرطبیعی روان آب ها را «تغییر اقلیم» و «اقدامات غیراصولی انسان ها» عنوان کرد و گفت: در گذشته بارش برف در استان حتی شهر شهرکرد که در محدوده خشک استان واقع شده است، بیشتر به صورت برف بود و تا یک دهه پیش نیز شاهد بارش چشمگیر برف بودیم.
حسن جهانبازی در این میزگرد افزود: ذوب شدن این برف به مرور زمان باعث نفوذ به اعماق زمین می شد و سفره های آب زیرزمینی را تغذیه می کرد، اما در حال حاضر این بارش ها علاوه بر کاهش محسوس، از برف به باران تغییر کرده است که با شدت زیاد و در مدت زمان کوتاه به وقوع می پیوندد و این عامل باعث می شود که فرصت جذب و نفوذ آن در زمین به وجود نیامده و در نتیجه موجب جاری شدن روان آب های سیل آسا و خسارت بار شود.
جهانبازی در ادامه گفت: با تخریب منابع طبیعی، پوشش گیاهی و جنگل ها به دلیل وابستگی زیاد مردم به عرصه های طبیعی، جذب و نفوذپذیری آب در بالادست نیز کاهش یافته است.
این محقق منابع طبیعی و کشاورزی افزود: حضور بیش از حد انسان و چرای بی رویه دام که موجب کوبیده شدن و از بین رفتن تخلخل خاک می شود، احتمال وقوع سیل را افزایش می دهد.
وی ساخت و سازهای غیراصولی در حاشیه رودخانه ها بدون توجه به آمارهای بلند مدت هواشناسی و یا طغیان رودها را از دیگر عوامل انسانی دانست.
جهانبازی تاکید کرد: حتی توجه به خشکه رودها که خود مسیل سیلاب هستند در زمان وقوع بارندگی ها حائز اهمیت است.
جهانبازی تصریح کرد: مدیریت و مهار روان آب ها تنها مختص عرصه های طبیعی نیست، بلکه «آبخیزداری شهری»، علمی است که در سراسر دنیا مورد توجه قرار گرفته است.
این کارشناس منابع طبیعی و مطالعات کشاورزی در ادامه گفت: مدیریت منابع آبی و فضای سبز شهری در مدیریت مصرف آب نقش مهمی ایفا می کند که لازم است در طراحی شهری راهکارهایی در این راستا منظور شود.
وی تاکید کرد: تغییرات اقلیمی جدی است و بارش ها قابل پیش بینی نیستند، بنابراین باید این توانمندی وجود داشته باشد که در صورت افزایش بارش ها در طول یکسال آبی، آنها را مهار و در صورتی که با کاهش بارش ها مواجه شدیم، راهکار مناسب را از پیش تعیین کرده باشیم که در حقیقت سازگار شدن با شرایط است.
جهانبازی خاطرنشان کرد: بازنگری اساسی در ساختار شهری و توجه به مسائل مدیریت شهری و ساخت و سازها با رویکرد مهار روان آب ها و مدیریت مصرف باید در دستور کار قرار بگیرد، از طرفی توسعه فضای سبز با گیاهان بومی و نیاز آبی کم لازمه امروز شهرهای کم بارش است.
این پژوهشگر منابع طبیعی و علوم کشاورزی ضمن اشاره به تجربه موفق مدیریت سیل و آبخوان داری در 'گریبایگان فسا' با راهکارهای طبیعی و ایجاد حوضچه های آب خاطرنشان کرد: کمک به آبخیزداری و آبخوان داری تضمین کننده حیات و تامین آب نسل های آینده می باشد که بهتر است تا جای ممکن این کار به صورت بیولوژیکی و همراه با تقویت پوشش گیاهی در بالادست ها صورت بگیرد، هرچند در مواردی نیز استفاده از سازه ها و راهکارهای مکانیکی اجتناب ناپذیر است.
جهانبازی ادامه داد: سازگاری با شرایط به وجود آمده و کمک به احیای طبیعت در گرو تغییر در نحوه و میزان مصرف آب می باشد که نیازمند اعمال تغییراتی در الگوی کار و مشاغل مرتبط در این حوزه است، بنابراین راهکارهای جایگزین تامین معیشت مردم، متناسب و همخوان با شرایط محیط و تخصص افراد نیز باید در نظر گرفته شود.
وی همچنین تغییرات اساسی در الگوهای رایج کشاورزی و ترویج کشت و پرورش ارقام اصلاحی سازگار با شرایط آبی کم و پربازده و یا گیاهان دارویی بومی را لازمه رسیدن به این اهداف عنوان کرد.
رئیس مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان گفت: با توجه به اینکه عمده بارش های چهارمحال و بختیاری در فصل غیر رویشی است، بهتر است آب های حاصل از بارش از طریق کانال ها و آبراهه ها به سامانه های آبخیز به منظور استفاده در فصل های رویشی و کشت و کار هدایت شوند که با کاهش بهره برداری از منابع آبی زیرزمینی همراه است.
**ضرورت نگه داشت آب برای نفوذ به لایه های زیرزمینی
کارشناس ارشد آب های سطحی و تخصیص شرکت آب منطقه ای چهارمحال و بختیاری نیز در رابطه با عوامل بروز پدیده روان آب ها گفت: میزان نفوذ پذیری خاک، چاله و عوارض موجود در سطح زمین و میزان جذب برگ آب یا همان آب جذب شده توسط پوشش های گیاهی سه عامل مهم تعیین کننده در نگه داشت سطحی حوزه هستند.
میلاد خواستار در این میزگرد افزود: هر چقدر این عوامل افزایش پیدا کنند میزان روان آب ها کاهش یافته و نفوذ به منابع زیرزمینی آب با رشد قابل توجهی مواجه خواهد شد.
وی در ادامه افزود: از دیگر عوامل موثر بر شدت جریان روان آب ها نیز شیب حوزه، مدت و شدت بارش و فاصله زمانی میان 2 بارش متوالی است.
خواستار در خصوص راهکارهای مهار و مدیریت روان آب ها گفت: رویکردهای جدید مهار سیلاب و روان آب ها از منظر زیست محیطی در حوزه شهری و غیر شهری تقسیم بندی می شود که می تواند این مدیریت به صورت سازه ای یا غیر سازه ای صورت پذیرد و بکارگیری شیوه های غیرسازه ای که موجب دخل و تصرف در شرایط زیست محیطی منطقه نیز نمی شوند، در اولویت است.
کارشناس ارشد آب های سطحی و تخصیص شرکت آب منطقه ای در خصوص شرایط و ظرفیت های چهارمحال و بختیاری در مهار روان آب ها گفت: شرایط توپوگرافی و کوهستانی بودن استان و سرچشمه بودن و توجه به حقابه حوزه های پایین دست، محدودیت های بسیاری را برای نگه داشت این آب ها در این استان ایجاد می کند.
خواستار خاطرنشان کرد: متاسفانه مشکل استان چهارمحال و بختیاری نبود ' اندرکنش ' (تحلیل دینامیک خاک و سازه ) آب های سطحی و زیرزمینی است، زیرا با توجه به خصوصیت فیزیوگرافی حوزه ها، بیشتر آبخوان ها با عمق آبرفت پایین در دشت ها قرار گرفته و بیشترین سیلاب ها در رودخانه بازفت، ارمند و کوهرنگ به وقوع می پیوندد که فاقد آبخوان می باشد.
وی خاطرنشان کرد: دشت های بروجن، شهرکرد، خانمیرزا که فاقد رودخانه است با مشکلات جدی خشکسالی دست و پنجه نرم می کنند، از سوی دیگر چرای بی رویه و برداشت غیراصولی آب در این دشت ها نیز که با رویکردهای یک جانبه توسعه اشتغال صورت گرفته است، به این مساله دامن زده است و حتی اکنون خشک شدن دشت شهرکرد موجب شده که این دشت به یک منبع محلی تولید ریزگرد تبدیل شود.
خواستار، دغدغه مهم امروز کشور و بویژه استان را 'عدم مدیریت جامع منابع آب و مصرف' برشمرد و در ادامه مطرح کرد: روان آب خروجی در یک سال آبی استان در گذشته بالغ بر 5 میلیارد مترمکعب بود که در سال های اخیر به 3.5 میلیارد مترمکعب رسیده است. این آمار نشاندهنده کاهش 40 درصدی میزان روان آب های استان چهارمحال و بختیاری ناشی از کاهش بارش ها و افزایش مصرف طی سال های اخیر است.
این محقق و پژوهشگر حوزه آب گفت: یکی از مشکلات بزرگ بهره وری آب در استان برداشت 70 درصدی از منابع آب های زیرزمینی است، در صورتی که بخش عمده ای از آب های موجود استان را آب های جاری در سطح زمین تشکیل می دهد.
وی افزود: همانطور که پیشتر نیز اشاره شد بهترین شیوه مدیریت روان آب ها، پیشگیری از بروز آن و تقویت پوشش گیاهی در سرشاخه هاست.
به گفته وی، از طرفی با ایجاد برخی زیرساخت ها در کنار این راهکارهای طبیعی می توان به تقویت آب های زیرزمینی کمک نمود و مدیریت بر روان آب ها را افزایش داد، اما گاه ممانعت قانونی و لابی گری ها مانع از ایجاد چنین زیر ساخت هایی می شود.
خواستار گفت: برنامه ریزی جهت ساخت سدهای تاخیری به منظور تغذیه آبخوان ها و احداث شبکه سراسری که روان آب ها را به سدهای خشک استان هدایت کند، راهکار دیگری است که مصرف را به سمت آب های سطحی و کاهش استفاده از منابع زیرزمینی سوق خواهد داد.
این کارشناس مسئول مدیریت آب استان در ادامه راه حل برون رفت از مضلات مدیریتی آب را برخورداری از حکمرانی آب برای استان دانست که قابلیت برنامه ریزی برای میزان و نحوه بهره وری از آب را به دنبال داشته باشد.
**ضرورت آبخیرداری برای کنترل روان آب ها
رییس اداره کنترل سیلاب و آبخوانداری اداره کل منابع طبیعی چهارمحال و بختیاری نیز روان آب ها را سیر طبیعی و تضمین کننده تنفس حیات منطقه دانست که با عوامل مخل سال های اخیر از حالت طبیعی خارج شده و آن را بعضا به یک پدیده خسارت بار نیز تبدیل کرده است.
احمد قنبری در این میزگرد، روان آب ها را امتیازی برشمرد که به فوریت از دسترس خارج می شود، ضمن آنکه ذخیره و نفوذ این آب ها به سفره های آب های زیرزمینی راهکاری برای بهره برداری از این منابع است.
وی با اشاره به لازمه دستیابی مدیریت جامع در حوزه آب به اهمیت مشارکت مردم در دستیابی به این مهم بویژه در عرصه های طبیعی تاکید کرد و گفت: اداره منابع طبیعی استان عملیات سازه ای به منطور کنترل سیلاب در برخی نقاط استان انجام داده و همچنین اقدامات بیولوژیکی با هدف احیای مراتع در بالادست را در دست اقدام دارد.
به گفته وی، همچنین با تشویق اهالی به کشت و پرورش گیاهان مثمر و دارویی و ترویج کشاورزی با نیاز آبی کم و بازدهی اقتصادی بالا سعی کرده گامی در راستای حفظ منابع آبی بردارد.
قنبری تاکید کرد: هرچند مقابله با تغییرات اقلیمی ممکن نیست اما جلوگیری از عوامل انسانی تشدید کننده روان آب ها، باید مورد توجه قرار گیرد.
رییس اداره کنترل سیلاب و آبخوانداری اداره کل منابع طبیعی چهارمحال و بختیاری گفت: گستردگی این عوامل و درهم تنیدگی آنها با مسائل معیشتی مردم باعث شده تا رفع این موارد از عهده یک سازمان کوچک خارج شود و در حقیقت نیازمند مدیریت جامع از سوی یک نهاد قدرتمند کشوری باشد.
**بیشترین روان آب ها در حوزه فاقد آبخوان
معاون مدیریت بحران استانداری چهارمحال و بختیار نیز با اشاره به حائز اهمیت بودن پیشگیری از بروز بحران و کنترل پدیده روان آب ها، تقویت ظرفیت آبخیزداری و آبخوان داری در عرصه های محیط زیستی را مهمترین عامل بازدارنده به وجود آمدن بحران هایی نظیر سیلاب های خسارت بار دانست.
خسرو کیانی در خصوص لازمه توجه به مدیریت جامع آب افزود: عملکرد مدیریت بحران به عنوان یک ارگان هماهنگ کننده تنها زمانی کارآمد خواهد شد که به یک مدیریت بین بخشی تبدیل شود.
وی در ادامه گفت: مهمترین وظیفه مدیریت بحران پیش بینی و پیشگیری از بحران با تعیین سطح خطرپذیری است و تلاش این سازمان بر این است که تا جای ممکن بحران رخ ندهد و یا در صورت رخداد، کمترین تلفات و خسارات ممکن را متحمل شویم.
**نگاه تخصصی به روان آب ها
رئیس گروه حفاظت و بهره برداری از آب های سطحی چهارمحال و بختیاری نیز اظهار داشت: در دهه های اخیر بحران وقوع سیلاب مطرح بوده که هر بار با نگرش و راهکارهای متفاوتی با آن برخورد شده است.
محمد گلمحمدی سامانی، بزرگترین معضل در این باره را «عدم نگاه تخصصی و جامع» به مسائل آب دانست و افزود: کنترل خسارت های ناشی از بحران سیل یا روان آب که به صورت آنی و لحظه ای رخ می دهد، به سمت مدیریت بحران سوق پیدا کرده است.
به گفته وی، همین مورد نیز ذهنیت نادرستی را در اذهان عمومی به وجود آورده است که مساله آب یک نوع «بحران» است، این در صورتی است که بحران، واژه ای است که به مواردی اطلاق می شود که با وارد عمل شدن ستاد بحران و دستگاه های ذیربط قابل حل باشد، اما مساله امروز آب و تبعات ناشی از عملکرد نادرست افراد طی سال های اخیر و نگاه بخشی به مدیریت آب است.
این کارشناس حفاظت و بهره برداری آب افزود: اقدامات جزیره ای و مقطعی ارگان ها و عدم مدیریت جامع و اصولی آب، مشکلاتی را پدید آورده است که بسیار فراتر از بحران می باشد.
وی با اشاره به تجربه اعطای مجوز به چاه های آب بدون در نظر گرفتن حریم و معافبت از پرداخت آب بها در برخی مناطق استان و تبعات آن تصریح کرد: چنین عواملی خشک شدن 'مرغ' شهرکرد و مرگ آبخوان ها در خانمیرزا را باعث شد و چنین عملکردهایی حاصل نگاه های یک جانبه به ایجاد اشتغال و بی توجه به نظریه ها و اخطارهای کارشناسان بود.
گلمحمدی سامانی تاکید کرد: افزایش منابع در دسترس آب که با مدیریت و راهکارهای مختلف حاصل می شود، نباید افزایش مصرف را به دنبال داشته باشد و تنها زمانی در این راه موفق خواهیم بود که «مدیریت و اشاعه الگوی صحیح مصرف آب» را نهادینه کنیم و این در صورتی است که حتی برخی از نهادهای دولتی نظیر شهرداری ها از حرکت در این مسیر سرباز زده و همکاری قابل توجهی از خود نشان نمی دهند.
وی با اشاره به اقدامات اخیر سازمان آب منطقه ای از جمله تعدیل پروانه های آب زیرزمینی، تغذیه مصنوعی دشت ها، افزایش گروه های گشت و بازرسی و نصب کنتورهای هوشمند، همکاری و توجه همه جانبه نهادها و مدیریت مصرف بهینه آب را خواستار شد.
گلمحمدی سامانی خاطرنشان کرد: آب یک مساله عمومی است و نیازمند توجه بیشتر به منابع انسانی و جامع شناسی مرتبط با حوزه آب است و نگرش لحظه ای و رویکرد عمرانی برای حل مشکلات آب کافی نیست.
این کارشناس حفاظت و بهره برداری از آب های سطحی اظهار داشت: تنها زمانی که برای جایگزینی اشتغال افرادی که در حوزه شیلات، دامپروری و کشاورزی فعالیت دارند، چاره ای اندیشیده شود، می توان وابستگی را از آب در این حوزه ها کاهش داد.
**برنامه فضای سبز شهری برای مدیریت آب های سطحی
کارشناس اداره فضای سبز شهرداری شهرکرد نیز گفت: فضای سبز مرکز استان به دنبال بهره گیری از روان آب های شهری است.
بصیره نادری در این میزگرد افزود: در زمینه آبخیرداری شهری نیز مدیریت فضای سبز شهرکرد برنامه های مختلفی را در آینده در دست اقدام دارد.
به گزارش ایرنا، چهارمحال و بختیاری به عنوان یک استان آبریز سرچشمه دو رود کارون و زاینده رود و بخشی از دز است که توجه به مساله آب در این استان برای فلات مرکزی و جنوبی ایران نیز حیاتی و ضروری است.
میزگرد از: پانته آ نیکزاد
2097/9244/6021
کپی شد
