شفیعی کدکنی استاد دانشگاه تهران نوشت: اگر محبوبیت و سلطنت هنری او را در طول این هشت قرن حاصل این امتیازات او بدانیم، به تمامی حقیقت اشاره نکرده‌ایم؛ زیرا یک نکته برجسته را از یاد برده‌ایم و آن این است که در هنر سعدی چیزی وجود دارد که دیگر بزرگان ما از آن کمتر بهره داشته اند و آن آزمونگری و تجربه گرایی سعدی است در آفاق پهناور حیات و ساحتهای مختلف زندگی اجتماعی و فردی؛ همان چیزی که او خود از آن به «معاملت داشتن » تعبیر می‌کند.
به گزارش جماران؛ محمدرضا شفیعی کدکنی استاد دانشگاه تهران در یادداشتی به مناسبت روز سعدی نوشت:
هیچ کس در این تردیدی ندارد که خداوند در سرشت سعدی جوهر شاعری را در حد نهایی آن به ودیعه نهاده بوده است.
هیچ کس در این تردیدی ندارد که سعدی در جانب اکتسابی هنر شعر نیز بر مجموعه میراث بزرگان ادب فارسی و عربی اشرافی شگرف داشته است.
هیچ کس در این امر نیز نمی‌تواند تردید کند که سعدی بر تمام معارف اسلامی از فقه و کلام و حدیث وتفسیر و تصوف و تاریخ و دیگر شاخه‌های فرهنگ وقوف کامل داشته است.
با این همه اگر محبوبیت و سلطنت هنری او را در طول این هشت قرن حاصل این امتیازات او بدانیم، به تمامی حقیقت اشاره نکرده‌ایم؛ زیرا یک نکته برجسته را از یاد برده‌ایم و آن این است که در هنر سعدی چیزی وجود دارد که دیگر بزرگان ما از آن کمتر بهره داشته اند و آن آزمونگری و تجربه گرایی سعدی است در آفاق پهناور حیات و ساحتهای مختلف زندگی اجتماعی و فردی؛ همان چیزی که او خود از آن به «معاملت داشتن » تعبیر می‌کند.
من می‌خواهم به یکی از گوشه‌های پوشیده مانده تجارب و معاملات گوناگون او در آفاق حیات اشاره کنم. به ابیاتی از این دست بنگرید:
جوانمرد اگر راست خواهی ولی‌ست
کرم پیشه شاه مردان علی‌ست
یا
جوانمردی و لطف است آدمیت
همین نقش هیولایی مپندار
یا
علم آدمیت است و جوانمردى و ادب
ور نى، ددى به صورت انسان مصوری
که بالاترین حد انسانیت را در این گونه ابیات به جوانمردان نسبت می‌دهد و خود تصریح دارد که آخرین حد سیر روحانی‌اش، پس از آن همه تحصیل در مدارس علوم اسلامی از قبیل نظامیه بغداد، پیوستن به جوانمردان بوده است:
نشستم با جوانمردان قلّاش
بشستم هرچه خواندم بر ادیبان
