دعایی که خود یکی از مؤثرترین نیروهای نهضت اسلامی ایران در مبارزه با رژیم گذشته بود ثابت کرد که می توان فدایی امام و رهبری بود اما از امام و رهبری برای انتقام جویی و نفرت پراکنی و ایجاد دودستگی و مرزبندی بین طرفداران نظام استفاده نکرد. در نگاه دعایی مراد از انقلاب اسلامی همان بود که بنیانگذار انقلاب اسلامی در پی آن بود. یعنی انقلاب در فرهنگ و بینش، و دگرگونی در معنویت و اخلاق و تربیت، نه ترور و شورش و ناامنی.
به گزارش جماران؛ محمد علی خسروی در کانال تلگرامی خود نوشت:
به حق صحبت دیرین که هیچ محرمِ راز
به یارِ یک جهتِ حق گزارِ ما نرسد
چنان بِزی که اگر خاکِ ره شوی کس را
غبارِ خاطری از رهگذارِ ما نرسد
«حافظ»
شاید کسی نبود که اسلام را و یا نهضت اسلامی را و یا ایران را دوست بدارد و از شنیدن خبر درگذشت حجت الاسلام و المسمین سید محمود دعایی اندوهگین نشده باشد. او را همه دوست می داشتند چون او همه را دوست می داشت. او را همگان به صفت انسانیت می شناختند چون او همه را به خاطر انسانیتشان ارج می نهاد.
او حجت موجّه انقلاب اسلامی بود. «حجت» به معنی هر چیز یا هر کسی است که در مقام بحث و استدلال بتوان آن را وسیله احتجاج قرار داد و مطلب مورد ادعا را اثبات کرد. مانند شواهد و دلایل، و نیز مانند انسانهای برجسته ای که خداوند در روز جزا با آنان برای حقانیت راه خود استدلال می کند و بهانه را از دست خطاکاران می گیرد.
دعایی ثابت کرد که می توان مسؤولیت داشت و شش دوره نماینده مجلس شورای اسلامی بود اما خانه همان خانه و زندگی همان زندگی و با نهایت قناعت و ساده زیستی روزگار را گذراند. او در قیامت حجتی است علیه مسؤولانی که خوردند و بردند و توجیه کردند.
دعایی که خود یکی از مؤثرترین نیروهای نهضت اسلامی ایران در مبارزه با رژیم گذشته بود ثابت کرد که می توان فدایی امام و رهبری بود اما از امام و رهبری برای انتقام جویی و نفرت پراکنی و ایجاد دودستگی و مرزبندی بین طرفداران نظام استفاده نکرد.
در نگاه دعایی مراد از انقلاب اسلامی همان بود که بنیانگذار انقلاب اسلامی در پی آن بود. یعنی انقلاب در فرهنگ و بینش، و دگرگونی در معنویت و اخلاق و تربیت، نه ترور و شورش و ناامنی.
او که از با سابقه ترین انقلابیون و از نزدیک ترین حواریون امام در نجف و ایران بود با مشی و مرام خود ثابت کرد حلم و مدارا و احترام بیش از حمله و تشر و تهدید کارساز است و دستور العمل قرآن کریم برای جذب انسانها به سوی راستی و فلاح اثربخش تر و خط معیار است آنجا که خداوند سبحان رمز توفیقات پیامبر عزیز خود را چنین بیان فرموده است: [ لطفا همه آیه شریفه را به صورت کامل ملاحظه بفرمایید]« فَبِمَا رَحْمَةٍ مِّنَ اللّهِ لِنتَ لَهُمْ وَلَوْ کُنتَ فَظًّا غَلِیظَ الْقَلْبِ لاَنفَضُّواْ مِنْ حَوْلِکَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِی الأَمْرِ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَکَّلْ عَلَى اللّهِ إِنَّ اللّهَ یُحِبُّ الْمُتَوَکِّلِینَ (آل عمران / 159) ( ای پیامبر، رحمت خدا تو را با خلق، مهربان و خوش‌خوی گردانید، و اگر تندخو و سخت‌دل بودی، مردم از پیرامون تو متفرق می‌شدند، پس چون امت به نادانی درباره تو بد کنند از آنان درگذر و از خدا بر آن‌ها طلب آمرزش کن و برای دلجویی آنان در کار ها با آنان مشورت نما و چون بر کارى تصمیم گرفتی با توکل به خدا انجام ده که خدا آنان را که بر او اعتماد کنند دوست دارد و یاری می‌کند»
دعایی انقلابی بودن را در حفظ وحدت جامعه و تلاش برای باز کردن گره از مشکلات مردم و رفق و مدارا و همدلی بین مردم و عمل به آموزه های حیاتبخش اسلام می دانست و البته در صورت حمله دشمن، دفاع جانانه از حریم کشور و ملت و اسلام.
آری سید محمود دعایی حجت موجّه انقلاب اسلامی بود و به تعبیر زیبای لسان الغیب حافظ شیرازی که اشعارش تفسیر انسان و انسانیت در همه روزگاران است:
خیال روی تو در هر طریق همره ماست
نسیم موی تو پیوند جان آگه ماست
به رغم مدعیانی که منع عشق کنند
جمال چهره تو حجت موجّه ماست
به حاجب در خلوت سرای خاص بگو
فلان ز گوشه نشینان خاک درگه ماست
به صورت از نظر ما اگر چه محجوب است
همیشه در نظر خاطر مرفّه ماست
گویند درخت را از میوه اش باید شناخت « الثمره تُنبئ عن الشجره» میوه سالم از سلامت درخت خبر می دهد. سید محمود دعایی نمونه ای برجسته ازسبک تربیت صحیح دینی و میوه ای شیرین از درخت پربار مکتب اخلاقی و سیاسی امام خمینی بود.
در باره او چه می توان گفت جز اینکه او توانست با خُلق محمدیِ خود صدها فرهیخته اهل فرهنگ و قلم و اندیشه را که در هجوم بی امان تحجر به گوشه عزلت رانده شده بودند از انزوا به در آورد و با پاسداشت حرمت و حقوق آنان، جامعه را با رنگین کمان اندیشه های متنوع دینی و ملی به سرزندگی و نشاط فرا بخواند.
دعایی بر اساس فرمایش امام جعفر صادق(ع) : « کونوا دعاه للناس بغیر السنتکم / مردم را با غیر زبان تان به رستگاری هدایت کنید» به جای نصیحت و توصیه و سخنرانی و خطابه و مقاله و کتاب، در«رفتار و عمل» مبلغ ارزشهای الهی و انسانی بود و در این راه چه خوب هم به مقاصد و آرمانهای بلند دست یافت، هنیئا له، حیات ابدی و همنشینی با خوبان گوارایش باد.
با حسن سلوک و ادب و احترام در برابر انسانها و پرهیز از نفاق و ریاکاری وکینه توزی، زخم های عمیق روحی بسیاری از انسانهای رنجیده را التیام بخشید. او برای ناامیدان امید و برای بی پناهان پناه بود. در خدمت به خلق خدا لحظه ای تردید به خود راه نمی¬داد و به توفیقات زیادی در حل مشکلات مردم و دستگیری از ناتوانان دست یافت. او با صرف هزینه فراوان از آبرو و موقعیت خود، پشتیبان مطمئنی برای اهالی فرهنگ وادب و دانش و هنر بود.
در روزگاری که عده ای حق زندگی را برای مخالفان فکری خود نمی خواستند و حتی پس از مرگِ آنان نیز از خواندن نماز بر جنازه شان دریغ می ورزیدند دعایی یکه تاز میدان شهامت و حریت با کمال افتخار بر جنازه هر اهل قبله ای نماز گذارد و آبرویی برای روحانیت و تشیع و اسلام گردید. و خوشا بر کسانی که با دعا و نماز این سید پاک طینت و ملکوتی سیرت از جهان خاکی بدرقه شدند.
سید محمود دعایی چشم از جهان فرو بست ولی با سلوک بی تکلف خود خط بطلان بر تفرعن خود ساخته اربابان قدرت کشید و نفوذ معنوی او در دلها ثابت کرد که آنچه می ماند:
صداقت در مهربانی
اخلاص در خدمت
و خاکساری در کرسی قدرت است.
و آنچه رفتنی است:
مهرورزی های دروغین
خدمت رسانی های با منت
و فخر فروشی در برابر افتادگان و بندگان خداست.
در آخرین لحظات نگارش این یادداشت مطلع شدم که فرزندی دیگر از سلاله پیامبر اکرم(ص) و صالحی دیگر از صالحان کشور جایگزین مرحوم حجت الاسلام و المسلمین دعایی شده است . این خبر مایه آرامش دل و سکون خاطر گردید. اما آنچه مهمتر از انتخاب جناب آقای دکتر سید عباس صالحی بود نکات بسیار مهم و روشنگرانه مقام معظم رهبری در متن حکم بود. اشاراتی هوشمندانه که بخشی از واقعیتهای جامعه متکثر ایران را نشان می داد، حقایقی که در نظر برخی ساده دلان سالها مکتوم مانده بود و لله الحمد.
نقش دعایی در تاریخ فرهنگ و مطبوعات ایران نقشی ماندگار، بی بدیل، تحول آفرین و الگوساز است.
بار الها ! روح پاکش را با اجداد طاهرینش محشور فرما و راه و روش او را الگوی جویندگان حق و طالبان فضیلت قرار ده، بِمنّک و کَرمِک.
