با استفاده از داده‌های متوسط ماهانه سطح آب زیرزمینی موجود در دسترس عموم در ۴۷۸ زیر حوضه و ۳۰ حوضه در ایران، محققان میزان از دست رفتن آب‌های زیرزمینی در سطح کشور ایران را از نظر کمی بررسی کردند. محققان تخمین می‌زنند که کل میزان آب‌های زیرزمینی از دست رفته در ایران طی این دوره با در نظر گرفتن نرخ تغییرات در مقیاس‌های حوضه و زیر حوضه ۷۴ کیلومتر مکعب باشد.
جی پلاس؛ اخیراً سه تن از محققان ایرانی به نام‌های "سمانه اشرفی"، "علی ناظمی" و "امیرآقاکوچک" مقاله‌ای نوشته‌اند که در مجله "نیچر" منتشر شده و در آن به بررسی حجم آب‌های زیرزمینی طی چند سال اخیر در ایران پرداخته‌اند که ما به طور خلاصه در این گزارش به آن پرداخته‌ایم.
ایسنا به نقل از نیچر نوشت: با استفاده از داده‌های متوسط ماهانه سطح آب زیرزمینی موجود در دسترس عموم در ۴۷۸ زیر حوضه و ۳۰ حوضه در ایران، محققان میزان از دست رفتن آب‌های زیرزمینی در سطح کشور ایران را از نظر کمی بررسی کردند. طی این مطالعه عناصر طبیعی و انسانی تأثیرگذار بر پویایی ذخیره آب‌های زیرزمینی طی دوره ۲۰۰۲-۲۰۱۵ در نظر گرفته و بررسی شده است.
محققان تخمین می‌زنند که کل میزان آب‌های زیرزمینی از دست رفته در ایران طی این دوره با در نظر گرفتن نرخ تغییرات در مقیاس‌های حوضه و زیر حوضه ۷۴ کیلومتر مکعب باشد. تأثیر تخلیه و ازدست رفتن ذخایر آب زیرزمینی ایران در حال حاضر تاثیر کاهش در ذخایر آب زیرزمینی با بیش برداشت بیش از حد در ۷۷ درصد سطح زمین ایران، رشد شوری خاک در کل کشور و افزایش فرکانس و میزان فرونشست زمین در ایران آشکار شده است.
در حالی که خشکسالی‌های هواشناسی/ هیدرولوژیکی به عنوان محرکی در افزایش سرعت تخلیه آب‌های زیرزمینی ذخیره شده در سطح کشور عمل می‌کنند، اما کاهش آب‌های زیرزمینی در مقیاس حوضه عمدتاً به دلیل برداشت گسترده آب توسط انسان ایجاد می‌شود.
آب‌های زیرزمینی با تأمین ۳۶ درصد آب آشامیدنی و ۴۲ درصد آب کشاورزی، منبع اصلی آب شیرین در سطح جهانی است. در طول وضعیت فعلی "آنتروپوسین" ذخایر آب زیرزمینی به دلیل فشارهای طبیعی و فشارهای انسانی تحت فشار زیادی قرار دارند. آنتروپوسین پیشنهادی برای آغاز یک عصر جدید است. دورانی که سرآغاز تأثیر عمده فعالیت‌های انسان بر اکوسیستم و ساختار زمین‌شناختی سیاره است.
به طور طبیعی آب‌های زیرزمینی به تنوع و تغییر در شرایط آب و هوایی حساس هستند. به عنوان مثال افزایش تبخیر به دلیل آب و هوای گرم باعث کاهش تغذیه آب‌های زیرزمینی می‌شود.
علیرغم فشارهای موجود بر منابع آب زیرزمینی، آنها نقش مهمی در حفظ امنیت آب دارند. در حال حاضر یک سوم جمعیت جهان در مناطق تحت تنش آبی به ویژه در مناطق نیمه خشک و خشک آسیا، خاورمیانه و شمال آفریقا و همچنین کشورهای مدیترانه زندگی می‌کنند. در بسیاری از این مناطق آب زیرزمینی تنها منبع قابل اطمینان آب است. زیرا آب‌های سطحی به صورت فصلی یا دائمی وجود ندارند. از آنجا که تقاضای آب در این مناطق عمدتاً بر تولیدات مواد غذایی متمرکز است (به عنوان مثال ۸۵ درصد از آب در خاورمیانه به طور انحصاری برای آبیاری استفاده می‌شود) در دسترس بودن آب‌های زیرزمینی و امنیت غذایی به طور گسترده‌ای مرتبط و در هم آمیخته با امنیت ملی و منطقه‌ای هستند. در دسترس بودن منابع آب زیرزمینی در یک جهان گرمتر و پرجمعیت بسیار مهمتر می‌شود، زیرا منابع آب سطحی در اثر افزایش دما حتی بیشتر تخلیه می‌شوند.
بر اساس میانگین سطح آب زیرزمینی تخمین زده شده در مقیاس حوضه، طی سال‌های ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۵ حدود ۷۴ کیلومتر مکعب آب‌های زیرزمینی ایران تحلیل و از دست رفته است. این مقدار ۱.۶ برابر حجم آب دریاچه ارومیه در پُر آب‌ترین حالت (۴۶ کیلومتر مکعب در سال ۱۹۹۶) که بزرگترین دریاچه در خاورمیانه و ششمین دریاچه آب‌شور روی زمین است، بوده است.
اگرچه در طول دوره مطالعه، زیر حوضه‌های محدودی بوده‌اند که ذخیره آب زیرزمینی در آنها افزایش یافته، اما همه حوضه‌های اصلی درجاتی از تخلیه و تحلیل آب‌های زیرزمینی را تجربه کرده‌اند که نرخ آن از ۲۰ تا ۲۶۰۰ درصد کاهش در دوره ۱۴ ساله است.
بیشترین میزان تخلیه در حوضه دریاچه نمک مشاهده می‌شود که بیش از ۲۶درصد از جمعیت ایران را پشتیبانی می‌کند و ۲۰ کیلومتر مکعب در طی این ۱۴ سال تحلیل رفته است. این کاهش، ۸۱ درصد از کل تخلیه در دشت‌های مرتفع ایالات متحده، خالی‌ترین آبخوان در ایالات متحده در طی شدیدترین خشکسالی تاریخی ۱۹۷۶–۱۹۷۱ است.
حوضه طشک بختگان با پشتیبانی از ۳.۵ درصد از جمعیت ایران، بالاترین تغییر نسبی را در ذخیره آب زیرزمینی نشان می‌دهد که حدود ۲۶۰۰ درصد کاهش است. کمترین میزان تخلیه (۰.۰۱ کیلومتر مکعب) و کمترین تغییر نسبی در ذخیره آب‌های زیرزمینی (۲۰درصد) در حوضه هراز - قره‌سو در شمال کشور مشاهده می‌شود که ۴ درصد از کل جمعیت ایران را تأمین می‌کند. در مقیاس کشوری ذخایر آب زیرزمینی ایران با کاهش ۵.۲۵ کیلومتر مکعب در سال از سال ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۵ (با رشد کلی ۱۷۵۲ درصد) در ۱۴ سال مواجه بوده‌اند.
با توجه به این نمودار مشخص شده است که کاهش آب زیرزمینی در حوضه‌های پرجمعیت در غرب، جنوب غربی و شمال شرقی ایران (جایی که بزرگترین زمین‌های آبیاری گندم و جو ) است، بسیار شدیدتر است. به عنوان مثال حوضه کرخه (سبد غذایی ایران و محل ۹درصد از کل زمین‌های آبیاری ایران و ۱۱ درصد از کل تولید گندم کشور از سال ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۵ میزان تخلیه ۰.۰۸ کیلومتر مکعب در سال را تجربه کرده است. علاوه بر این آب‌های زیرزمینی منبع عمده‌ای برای نیازهای آب خانگی و آبیاری در حوضه کارون است که با سرعت ۰.۰۶ کیلومتر مکعب در سال از ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۵ تخلیه شده است. با توجه به سطح فعلی تخلیه آب‌های زیرزمینی و کمبود فزاینده منابع آب سطحی در هر دو حوضه، در سال‌های آینده نگرانی‌های عمده‌ای برای حفظ آب به منظور آبیاری زمین کشاورزی و استفاده از آب خانگی وجود خواهد داشت.
یا این سه دانشمند ایرانی در نیچر حرف جدیدی زده‌اند؟!
محمد درویش، فعال محیط زیست نوشت: چهارشنبه گذشته - ۲۸ آوریل ۲۰۲۱ - مقاله‌ای به قلم: سمانه اشرف، علی ناظمی - از دانشگاه کنکوردیای مونترآل کانادا - و امیر آقاکوچک از دانشگاه کالیفرنیا در ارواین در ژورنال «گزارش‌های علمی» از نشریات گروه معتبر Nature منتشر شد که خوشبختانه بازتاب‌های گسترده‌ای را در محافل علمی و شبکه‌های اجتماعی برانگیخته است. به همین مناسبت گفتگوی مفصلی با ابوالقاسم رحمانی - دبیر اجتماعی روزنامه فرهیختگان - داشتم که فردا منتشر خواهد شد. امیدوارم این بحث‌ها و هشدارها سبب شود تا اندکی از توجه نمایندگان در صحن بهارستان - اگر البته نوار صوتی ظریف اجازه داد - به این موضوعات بسیار بی‌اهمیت که ممکن است منجر به فروپاشی سرزمینی کشور شود، جلب گردد!
در این مقاله وضعیت سفره‌های آب زیرزمینی ایران در یک مقطع چهارده‌ساله - از ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۵ - مورد بررسی قرار گرفته و با عدد و رقم و تحلیل‌هایی کاملاً مستند نشان داده شده از بین سی محدوده مورد مطالعه - اسلاید سوم - کدامیک وضعیتی وخیم‌تر - اسلاید دوم - دارند.
این مطالعه در نهایت نشان می‌دهد که در طول چهارده‌سال مورد اشاره حدود هفتاد و چهار میلیارد متر مکعب اضافه برداشت - بیست و دو میلیارد متر مکعب بیشتر از حجم کل مخازن سدهای کشور - از آبخوان‌ها داشته‌ایم که تبعاتش فاجعه‌بار است.
اما آیا این هشدارها جدید است؟ در اسلاید چهارم می‌بینید که نگارنده یازده سال پیش چنین هشداری را داده بود و البته بزرگان دیگری چون مرتضی فرهادی، سیدآهنگ کوثر، محمد بایبوردی، حسن احمدی و ... نیز چنین هشدارهایی را به دفعات طرح کرده بودند. پرسش اما این است که چرا مدیران سازمان متولی آب کشور خود به تحلیل و انتشار چنین گزارش‌هایی اقدام نکرده که هیچ، اغلب اطلاعات مورد نیاز برای پژوهشگران داخلی را با مهر محرمانه از دسترس خارج می‌کند؟! آیا فکر می‌کنید با پاک‌کردن صورت مساله مردم متوجه کف‌شکنی، خشک‌شدن تالاب‌ها و افزایش چشمه‌های تولید گرد و خاک و در نهایت پیدایش فروچاله‌ها نمی‌شوند؟
متاسفم که عمر خدمتی‌ام به پایان رسید، اما همچنان از شمار مغزهای زنگ‌زده‌ای که هر نوع هشدار نسبت به تشدید وابستگی معیشتی به منابع آب و خاک را مترادف خدمت به دشمنان اسلام و مسلمین دانسته و می‌دانند و عملاً جامعه را از اظهارنظرهای شفاف علمی تهی کرده‌اند، کاسته نشد!
یادمان باشد آنچه در میانه این دعواهای سیاسی و سهم‌خواهی‌های انتخاباتی دارد از میان می‌رود، طبیعتِ وطن است که بستر تولید و ژینایی را می‌آفریند.
#تبعات_گزارش_نیچر
