برزیل 2022 یادآور خاطرات 1970

جی پلاس؛ تیته پس از فتح تمام‌ جام‌های ممکن با کورینتیانس هدایت تیمی را در دست گرفته است که در ۸۰ بازی ملی تنها شش باخت داشت و آمد تا برزیل را بار دیگر محبوب کند وگرنه برزیل کمبود جام نداشت. به یاد آوریم برزیل ۱۹۸۶ ناقهرمان، محبوب‌تر بود از برزیل قهرمان ۱۹۹۴ و جالب اینکه تیته به همه بازی داده حتی به دروازه‌بان سوم خود چون در نگاه او جام جهانی یک جشن و ضیافت است و همه باید در آن مشارکت داشته باشند.

عصر ایران نوشت: با شروع دور حذفی جام جهانی ۲۰۲۲ خلق شگفتی‌ هم به پایان رسید و نوبت برآورده‌شدن انتظارات است. چه، تیم‌های بزرگ یکی پس از دیگری ترکیب هشت تیم‌ پایانی را مشخص می‌کنند؛ جمعی که با اضافه‌شدن احتمالی اسپانیا و پرتغال کامل می‌شود. هرچند حذف تیم بزرگی مثل آلمان از جام در پایان مرحله گروهی و برای دومین دورۀ پیاپی باز هم مایۀ شگفتی است و البته صدرنشینی مراکش در گروهی که تیم‌های دوم و سوم جام قبل حاضر بودند؛ همان مراکشی که در دوره پیش از ایران شکست خورد و در نهایت در گروهش چهارم شد.

این نوشتار اما دربارۀ جذاب‌ترین تیم جام جهانی است: برزیل. تیمی که دیشب کره را گل‌باران کرد تا در پی شکست چهار بر یک به خانه بازگردد. بهانۀ نوشته هم این است که «تیته» در تصمیمی تحسین‌برانگیز بر آن شد تاکتیک سال ۱۹۷۰ را به اجرا گذارد؛ برزیلی که تنها در بین مردمان این سرزمین وسیع، محبوب نبود که در سراسر جهان نماد زیبایی فوتبال به حساب می‌آمد.

۲۴ سال گذشت تا در سال ۱۹۹۴ قهرمان جهان شدند و باز هشت سال بعد در ۲۰۰۲ همان افتخار را تکرار کردند اما آن برزیل کهکشانی ۱۹۷۰ کجا که «تیم مریخی‌ها» لقب داشت و برزیل‌های قهرمان بعدی کجا؟ شگفت این که تیم‌های ۱۹۸۲ و ۱۹۸۶ هم از تیم‌های قهرمان بعدی زیباتر بازی می‌کردند و محبوب‌تر بودند.

کاش گزارشگر بازی دیشب (که تصویر و صدای تکراری او به سبب حضور مستمر هر شب بر لذت‌بردن از تماشای مسابقات سایه انداخته) یادی هم می‌کرد از زیبایی‌ها و هیجان‌ها در آن سال (۱۹۸۶) و به این بهانه دست‌ کم از گزارش ماندگار زنده‌یاد بهرام شفیع (برزیل - فرانسه). چون وقتی صحبت از برزیل است در وهلۀ اول زیبایی فوتبال به رخ کشیده می‌شود؛ اگر چه تلویزیونی که درآمد هنگفتی از جام جهانی قطر داشته به خود حق می‌دهد رقص سامبای بازیکنان برزیل را پس از به ثمر رساندن گل سانسور کند.

به ۱۹۷۰ بازگردیم. تیم آن سال تنها یک بازیکن معمولی داشت: دروازه‌بانی به نام فیلیکس. بقیه اما همه فوق‌العاده بودند و با هارمونی خاصی بازی می‌کردند. سیستم آن تیم هم ۴-۲-۴ بود و حالا تیته در این جام جهانی به همان سیستم بازگشته است.

در آن آرایش تیمی چهار دفاع را می‌دیدیم: کارلوس آلبرتو راست بازی می‌کرد و چپ هم صحنه هنرنمایی اورالدو بود و در مرکز بریتو و پیتزا قرار گرفته بودند. از دو هافبک یکی آزاد بود (به نام جرسون) و دیگری عقب‌تر بازی می‌کرد (کلودو آلدو/همبازی پله در سانتوس که به تهران هم آمده بود) و بعد نوبت به چهار فوروارد می‌رسید: دو گوش راست و چپ جرزینیو و رِوِلینو (کاپیتان برزیل در ۱۹۷۸) بودند و دو مهاجم دیگر هم توستائو (‌زنندۀ اولین گل در ورزشگاه بزرگ آزادی در ۲۹ اسفند ۱۳۵۰ خورشیدی در روزی بارانی و در مقابل پرسپولیس با پیراهن کروزیرو) و البته پله افسانه‌ای؛ هم‌او که اکنون در بستر بیماری است و دیشب دیدیم بازیکنان برزیل در پایان بازی با کره با نوشته‌ای با تصویر و نام او عکسی به یادگار گرفتند تا ببیند و در جدال با سرطان نیرو بگیرد. باری، آن برزیل تیمی بود که وقتی انگلیسی‌ها تنها با اختلاف یک گل به آنها باختند - با اینکه مدافع عنوان قهرمانی هم بودند - به خود می‌بالیدند!

در آن سیستم پله همه جا بود: از نوک حمله کاذب تا یک خط به عقب. همان وظیفه اکنون به دوش نیمار است. تیته در جام جهانی ۲۰۲۲ دقیقا همان سیستم را برای برزیل انتخاب کرده است با چهار فوروارد: رافینیا و وینیسیوس دو گوش‌اند به اضافۀ نیمار و ریچارلیسون.

چنانچه اشاره شد نقش پله به نیمار محول شده است. برزیل با همین سیستم در فینال ایتالیا را چهار بر یک در هم کوبید. دو هافبک دفاعی آن هم دقیقا مانند ۱۹۷۰ پشت چهار مهاجم‌اند. کاسمیرو دفاعی‌تر و پاکه‌تا جلوتر. هر دو هم در این جام گل زده‌اند و  گلزنی دو هافبک دفاعی هنری است که تنها از برزیلی ها برمی‌آید. در سال ۱۹۷۰ هم هر دو هافبک دفاعی گل زدند. کلودو آلدو به اوروگوئه در نیمه نهایی و جرسون به ایتالیا در فینال.

از ویژگی‌های بارز برزیل این است که در تمام سال‌هایی که به قهرمانی جهان رسیده با وجود برخورداری از بازیکنان بسیار بزرگ بر محور یک بازیکن چرخیده است البته با حمایت ستاره‌های دیگر خود؛ چندان که در سال‌های ۱۹۵۸، ۱۹۶۲ و ۱۹۷۰ بر محور پله و البته در سال ۱۹۵۸ دیدی، واوا، زاگالو و گارینشا با او کاملا هماهنگ بودند و در ۱۹۶۲ آماریلدو نیز اضافه شد و در ۱۹۷۰ جرزینهو، رولینو، توستائو، جرسون و کارلوس آلبرتو ... تا می‌رسیم به ۱۹۹۴ که روماریو محور تیم بود البته با هماهنگی به‌به‌تو. در ۲۰۰۲ هم با محوریت رونالدو و هماهنگی ریوالدو و رونالدینیو هنرنمایی کردند.

درست است که برزیل کنونی نشان کمی از فوق ستاره‌های قبل دارد و ستاره‌های ۲۰۲۲ از کیفیت عالی بازیکنان ۱۹۷۰ برخوردار نیستند اما تیته تا اینجا نشان داده با نوستالژی ۱۹۷۰ تیم را روانۀ میدان می‌کند. (یکی از دلایل محبوبیت فوتبال برزیل در ایران هم این است که پخش مستقیم تلویزیونی از سال ۱۹۷۰ شروع شد که برزیل را با خاطرۀ بازی‌های زیبا در اذهان ایرانیان حک کرد. البته تنها امتیاز چند بازی مهم خریداری شده بود و مثل حالا تمام بازی‌ها را نشان نمی‌دادند. قول پخش بازی افتتاحیه بین مکزیک و شوروی را هم داده بودند اما پخش نشد و گفتند: نرسید!)

از فوق ستاره‌ها گفته شد و باید اذعان کرد که در این جام جهانی - البته تاکنون - کماکان تنها یک فوق‌ ستاره به نام کیلیان ام‌باپه در حد فوق ستاره درخشیده است. بله، مسی، رونالدو و نیمار هم هستند اما سیرابمان نمی‌کنند. هنوز البته!

دربارۀ تیته این نکته مهم است که او مربی‌ای است که بعد از فتح تمام‌ جام‌های ممکن با کورینتیانس هدایت تیمی را در دست گرفت که در ۸۰ بازی ملی تنها شش باخت داشت و آمد تا برزیل را بار دیگر محبوب کند وگرنه برزیل کمبود جام نداشت. به یاد آوریم برزیل ۱۹۸۶ ناقهرمان، محبوب‌تر بود از برزیل قهرمان ۱۹۹۴ و جالب اینکه تیته به همه بازی داده حتی به دروازه‌بان سوم خود چون در نگاه او جام جهانی یک جشن و ضیافت است و همه باید در آن مشارکت داشته باشند.

گزارشگر بازی دیشب می‌گفت کره برنده نیمه دوم است چون در نیمه دوم برزیل گلی نزد و کره یک گل زیبا را به ثمر رساند؛ حال آنکه برزیل کار کره را در همان ۳۰ دقیقه نیمه اول تمام کرده بود و پس از آن برای این بازی می‌کرد تا بگوید ما هستیم با تاکتیک بازی زیبا: «ژوگو بونیتو». (اصطلاحی لاتین به معنی بازی زیبا)

... و حالا چه آرژانتین - برزیل زیبایی در انتظار است اگر هلند و کرواسی بگذارند. یاد دکتر حمیدرضا صدر به خیر که شیفته فوتبال جوششی بود و فوتبال کوششی و بر پایۀ پشتکار را اگر چه قابل احترام می‌دانست اما سرمست‌کننده نه!

دیشب رقص سامبای بازیکنان برزیل را تلویزیون ایران نشان نداد؛ در حالی که اگر بنا بر سانسور باشد کل بازی برزیل را باید سانسور کنند؛ چرا که فوتبال برای آنها نه یک بازی که رقص با توپ است و حالا در ۲۰۲۲ بیش از هر زمان دیگر یادآور برزیل ۱۹۷۰‌اند. رقصنده با توپ مثل کوین کاستنر که «رقصنده با گرگ» بود در فیلمی به همین نام در ۱۹۹۰!